Hollands Maandblad. Jaargang 1973 (302-313)

[p. 3]

[302]

Vietnam: vijf jaar later
Paul van't Veer

Er zijn twee redenen, een objectieve en een subjectieve, om op dit kritieke moment (een der kritieke momenten) van de oorlog in Vietnam de internationale kant ervan hier nu juist over een periode van vijf jaar te bezien. De objectieve is dat vijf jaar geleden een nieuwe fase begon - als het niet zo honend klonk door wat er sedertdien nog gebeurd is, zou je van de slotfase kunnen spreken, in elk geval een tijd van afbraak der Amerikaanse militaire deelneming aan de grondoorlog in tegenstelling tot de opbouw die eraan vooraf was gegaan. Deze fase werd in haar begin gekenmerkt door de Zuidvietnamese presidentsverkiezingen in september 1967, waarmee het militaire regiem van de generaals Van Thieu en Cao Ky zich wilde legitimeren en presenteren in de wereld, door het communistische Tet-offensief in januari en februari 1968, door het besluit van president Johnson de bombardementen op Noord-Vietnam (Operatie Rollende Donder) te staken en zelf, in het besef van groot persoonlijk falen als president op te donderen, en tenslotte door de voorbereiding van de vredesonderhandelingen in Parijs.

De subjectieve is dat ik vijf jaar geleden, voor het nummer van januari 1968 van dit tijdschrift een artikel over ‘Vietnam en China’ schreef, waarin nogal wat aandacht werd besteed aan de internationale aspecten van de oorlog. Ik constateerde toen dat de Amerikanen sedert 1966 - voor hen het ‘beste’ jaar van de oorlog - militair en politiek terrein aan het verliezen waren en meende dat een voortgezette Amerikaanse aanwezigheid in Vietnam ook uit een oogpunt van wereldstrategie, nl. als demonstratie tegenover China én tegenover Amerika's eigen bondgenoten, geen nuttig doel meer kon dienen. ‘Ik geloof niet’, schreef ik, ‘dat Zuid-Vietnam te feliciteren is als de Amerikanen wegtrekken en de communisten de macht in handen nemen. Ik geloof wel dat langer Amerikaans verblijf dit moment alleen kan verschuiven ten koste van nog groter nadeel, namelijk van een steeds verwoestender oorlog in noord en zuid en een dalend internationaal prestige (van Amerika)’.

Van de stelling dat een communistisch Vietnamees regiem ‘erger’ is dan dat van Thieu en zijn rakkers, ben ik niet langer overtuigd maar daarover zal dit stuk niet gaan. De opmerking over de nog verwoestender oorlog is ruimschoots uitgekomen. De verwachting van een dalend Amerikaans prestige in de wereld scheen tot, laat ik zeggen, voor een jaar eveneens bevestigd te worden, maar sindsdien is de internationale situatie grondig veranderd en het is de vraag of de acute daling van het Amerikaans prestige in Europa, tijdens en door de decemberbombardementen van Nixon, meer is dan van voorbijgaande aard.

Dat hangt voor een deel natuurlijk af van wat er nog gebeuren zal. Wordt Vietnam nu onder de dekmantel van een bestand aan zijn eigen oorlog overgelaten om uit te maken wie er ‘gelijk’ heeft, zoals in Indonesië na het vertrek der Nederlandse troepen in 1950 een burgeroorlog heeft uitgemaakt dat de republiek van Soekarno en Hatta ‘gelijk’ had en de feodale federalen ‘ongelijk’, of zoals in meer recente tijden de wapens hebben uitgemaakt dat Nigeria meer gelijk had dan Biafra, hongersnood of geen hongersnood, en India meer gelijk dan Pakistan in Bangladesj? De laatste vijf jaar hebben mij in zulke omstandigheden afgeleerd te denken in termen van gelijk, zuiver, eerlijk, langzaldieleven gelijk, zonder aanhalingstekens en

[p. 4]

andere versieringen.

Mengt Amerika zich in de komende periode - gesteld dus dat er een militair bestand wordt bereikt - opnieuw op de een of andere manier, ter zee, te land of in de lucht, in de burgeroorlog die zal worden voortgezet, dan blijft Vietnam als een steen om Amerika's nek hangen. En daarmee om de onze. Houdt Amerika, en houden anderen, zich erbuiten, dan is de oorlog in Vietnam althans als internationaal conflict geliquideerd en kan de grote stilte na enige tijd vallen, zoals die is gevallen over Biafra, Bangladesj, Griekenland, de Dominicaanse Republiek, Cuba, Cyprus en Congo-Zaire - kortom, al die landen die vroeger ook hun eigen actiegroep en informatiebulletin in Nederland hadden. Waar bleven ze?

Als ik mijn stuk van vijf jaar geleden, dat mede berustte op twee bezoeken aan Vietnam kort na elkaar en vele gesprekken met Amerikanen van allerlei fatsoen en rang ter plaatse, ook als een redelijke momentopname van de toenmalige Amerikaanse opvattingen mag beschouwen, dan is de opvallendste ontwikkeling sedertdien de verdwijning van wat ik zou willen noemen: de China-argumentatie.

Dat er in 1967 lokaal gesproken niet veel opwekkends te vertellen was over de Amerikaanse militaire positie en toekomst in Vietnam, daarvan waren ook toen al veel Amerikaanse insiders overtuigd. In 1971 hebben de Pentagon Papers, die unieke bron van gegevens, uitgewezen dat al van medio 1967 af binnen de Amerikaanse regering de discussie over uitbreiding of vermindering van de oorlog volop woedde. De Amerikaanse opperbevelhebber, generaal Westmoreland, had in maart '67 nog 320.000 man troepen meer aangevraagd dan er al op zijn geprojecteerde sterktelijsten stonden. Hij wilde in 1969 de beschikking hebben over driekwart miljoen man Amerikanen. Hij kreeg er ruim een half miljoen omdat de minister van Defensie, McNamara, al eind 1966 tot de conclusie was gekomen dat nog meer troepen dan de geprojecteerde 500.000 de overwinning niet zouden brengen en dat Amerika niet geroepen was ten koste van een enorme militaire krachtsinspanning een corrupt regiem in Saigon in stand te houden dat zichzelf niet overeind hield.

Toch was de druk tegen McNamara, blok beton als hij zijn mocht in de politiek, zo groot dat hij eind 1967 zijn ontslag aankondigde. Zelf afgetreden of door president Johnson weggewerkt? Het is een van de vele kritieke zaken waarover ook het Pentagonrapport geen uitsluitsel geeft omdat ze mondeling zijn afgehandeld zonder een schriftelijk spoor na te laten, althans in de archieven die de auteurs tot hun beschikking hadden. (Daartoe behoorden, zoals men weet, niet die van het Witte Huis en het ministerie van Buitenlandse Zaken.) McNamara was nog niet weg of in januari '68 brak het Tetoffensief uit, dat de genadeslag gaf aan het zelfvertrouwen van president Johnson. Hijzelf moet de onmogelijkheid van een duidelijke Amerikaanse overwinning in Vietnam als een totaal bankroet van zijn buitenlands beleid hebben opgevat, ja, als het einde van zijn politieke existentie.

Onbegrijpelijk is dit niet, gezien zijn vroegere opvattingen. Als vice-president onder president John F. Kennedy was Johnson immers de tolk en spreekbuis geweest van de meest maximalistische opvattingen over het Amerikaanse veiligheidssysteem, die aan het begin van de jaren '60 in Amerika leefden. Johnson maakte in mei 1961 een reis naar Zuidoost-Azië. Zijn rapport aan president Kennedy (opgenomen in de Pentagon Papers) heeft als conclusies: ‘De strijd tegen het Communisme moet met kracht en vastberadenheid in Zuidoost-Azië gevoerd worden om daar tot succes te leiden - of het is onvermijdelijk dat Amerika de Pacific opgeeft en onze defensie voert op onze eigen kusten.(...) De sleutel tot wat wordt gedaan door de Aziaten ter verdediging van Zuidoost-Azië's vrijheid is vertrouwen in de Verenigde Staten.(...) Er is geen alternatief voor het leiderschap van de Verenigde Staten. (...) Vietnam en Thailand zijn de onmiddellijke en belangrijkste brandhaarden, van vitale betekenis voor de Verenigde Staten.’ Er stonden in dit rapport overigens een aantal verstandige opmerkingen over de noodzaak van sociale veranderingen om de voedingsbodem voor het communisme weg te nemen, en over het bewaren van enige afstand tot de vroegere koloniale mogendheden Engeland en Frankrijk met hun slechte naam in deze contreien, maar als geheel ademde het de geest van maximalisme, die slechts het alles of niets kent, dus: alles. De implicatie van het rapport was de absolute onvermijdelijkheid van directe deelneming aan de grondoorlog in Vietnam toen bleek dat Saigon niet meer alleen met militaire en financiële steun in het zadel kon worden gehouden. In zoverre was president Kennedy de rechtstreekse erfgenaam van de argumenten waarmee minister John Foster Dulles onder het presidentschap van Eisenhower in 1954 de resultaten van de Geneefse conferentie over Indo-China verwierp. De Amerikaanse Nationale Veiligheidsraad verklaarde in een geheim rapport van 12 augustus 1954

[p. 5]

(Pentagon Papers) dat de regeling van Genève - waarbij in principe de eenheid van Vietnam werd erkend en werd vastgesteld dat na een jaar de twee militaire zones overleg zouden plegen over verkiezingen onder internationaal toezicht in 1956 ter hereniging van Vietnam - een ‘ramp’ was, ‘een belangrijke stap voorwaarts voor het Communisme, die kan leiden tot het verlies van Zuidoost-Azië.’ De premier, later president van Zuid-Vietnam, Ngo Dinh Diem, weigerde eerst met het noorden in contact te treden en liet in juli 1956 weten dat hij geen verkiezingen zou houden en niet gebonden was aan het akkoord van Genève.

In de Pentagon Papers wordt onthuld dat Dulles al tijdens Genève probeerde de datum voor de herenigingsverkiezingen zo lang mogelijk uitgesteld te krijgen, ervan overtuigd dat ze zouden leiden tot hereniging onder de communistische nationalist Ho Tsji Minh als ze spoedig na het bestand gehouden zouden worden. Hoewel Diem zelfstandig besloot de verkiezingen in het geheel niet te laten organiseren, kon hij daarbij op de instemming van Amerika rekenen.

Nu heb ik deze geschiedenis niet opgerakeld om de staf over de Amerikanen te breken. Het was in de wereldsituatie van de jaren '50, het hoogte- of dieptepunt van de koude oorlog, begrijpelijk dat alle verspreide gebeurtenissen waarbij communistische staten of bewegingen betrokken waren, als onderdelen van één en dezelfde golfstroom, zo al niet samenzwering, werden gezien. Het grote schisma in de internationale communistische beweging was nog niet aan het daglicht getreden, de avonturierspolitiek van Chroesjtsjow moest zijn loop nog tot Cuba (najaar 1962) vervolgen. Als Duitsland en Korea verdeeld bleven, ondanks Potsdam of het Japanse capitulatieverdrag, waarom Vietnam dan niet ondanks Genève?

Wat ik wel naar voren wilde halen, is dat van den beginne niet zozeer de situatie in Vietnam zelf, als de internationale verhoudingen het optreden van de Amerikanen bepaalden. Eerst tegenover het ‘Wereldcommunisme’, daarna tegenover het expansionistische China - Korea, Tibet, de grensincidenten met India, de relaties met Soekarno's Indonesië, wezen immers daarop - was het vasthouden van de Amerikaanse posities in Zuid-Vietnam een hoeksteen van de Amerikaanse buitenlandse politiek geworden. Nog in april 1967 betoogde McGeorge Bundy, de speciale assistent voor veiligheidsvraagstukken van Kennedy en later van Johnson (de functie die Kissinger nu vervult), in een memorandum over de bombardementen op Noord-Vietnam: ‘Het feit dat Zuid-Vietnam niet verloren is en niet verloren zal gaan, is een feit van werkelijk enorme (massive) betekenis in de geschiedenis van Azië, de Pacific en de V.S. Een welbespraakte minderheid van Eastern Intellectuals (zoals Bill Fulbright) mogen niet geloven in wat zij de domino-theorie noemen, maar de meeste Amerikanen (net als bijna alle Aziaten) weten wel beter. Onder deze regering hebben de V.S. de hoop van honderden miljoenen op vrijheid alreeds gered - in deze zin is het grootste deel van het werk gedaan.’

Het verslaan van Noord-Vietnam wordt zo haast een secundaire taak.

Mijn eigen ervaring van 1966 en 1967, zoals in het stuk ‘Vietnam en China’ beschreven, was dan ook dat alle teleurstellingen in Vietnam en zelfs het rücksichtlose bombarderen van de Operatie Rollende Donder waarvan de resultaten militair gesproken niet hoog werden aangeslagen, geaccepteerd, verwerkt en goedgepraat werden met een beroep op de wereldstrategie van Amerika. ‘Als China en de buurlanden kardinale punten zijn geworden in plaats van nuttige neveneffecten, wordt de oorlog in Vietnam geheel een machtsdemonstratie naar buiten. Maar wat voor demonstratie wordt het als Amerika de oorlog niet kan winnen doordat het onvoldoende steun van de Vietnamese bevolking krijgt? Het wordt een ónmachtsdemonstratie. China kan er propagandistisch, dus politiek van profiteren, in plaats van er nadeel van te ondervinden,’ schreef ik.

In maart 1968 - een verkiezingsjaar in Amerika! - lag de keuze op zijn scherpst voor president Johnson. Na het Tet-offensief drongen de generaals aan op totale mobilisatie van Amerika, op voet van de oorlogsinspanning tijdens de tweede wereldoorlog, om de oorlog in Vietnam te winnen. Daartegenover stond de mening van oudminister McNamara en zijn opvolger Clifford en een toenemend aantal presidentiële advi-

[p. 6]

seurs (o.w. McGeorge Bundy), dat een ‘deescalatie’ van de oorlog ondernomen moest worden - een van de nieuwe woorden die we, mét ‘fragmentatiebom’ en ‘bomtapijt’, aan Vietnam hebben overgehouden. Eind maart riep Johnson zijn Senior Informal Advisory Group bijeen: mannen als Dean Acheson, George Ball, Omar Bradley, Henry Cabot Lodge, Matthew Ridgway, allemaal naaste adviseurs van vroegere presidenten en vrijwel allemaal juist met veel internationale ervaring, civiel of militair. Niet het parlement, geen senatoren? Het is merkwaardig en typerend voor het Amerikaanse presidentiële systeem dat zelfs in dergelijke ogenblikken het parlement in het geheel niet bij de historische beslissingen betrokken wordt, bij Johnson evenmin als bij Nixon. Hetzelfde geldt trouwens voor ‘de regering’ in de betekenis die wij eraan hechten: de ministers. De president regeert alleen, zijn naaste adviseurs zijn de ‘special advisors’ op het Witte Huis, de ministers zijn administrateurs, het parlement controleert de president niet.

De Senior Informal Advisory Group gaf McNamara gelijk en de generaals ongelijk. Binnen een week verscheen Johnson voor de televisie om het staken der luchtaanvallen aan te kondigen, een vredesaanbod te doen en zijn persoonlijke terugtreden bekend te maken.

In de voorafgaande maanden was nog veel gediscussieerd over de internationale repercussies van eventueel spectaculair uitgebreid militair optreden.

In het licht van latere gebeurtenissen, is het interessant aan te halen dat toen reeds werd gedacht aan blokkade van de Noordvietnamese havens door het leggen van mijnen en het bombarderen van de verkeerswegen tussen China en Noord-Vietnam die altijd nog zorgvuldig ontzien waren. Na de ervaringen in Korea, waar China door massale deelneming aan de oorlog in 1950 de Amerikanen en geallieerden had teruggedrongen naar de 38ste breedtegraad, was een tegenactie van China in Vietnam altijd denkbaar indien (zoals McArthur in Korea gedaan had) de Chinese grens te dicht werd benaderd. Niet dat de vergelijking met Korea ooit, althans voorzover ik in de Pentagon Papers gezien heb, expliciet in de Amerikaanse militaire rapporten is gemaakt, maar impliciet staat zij bij alle overwegingen op de voorgrond.

In mei 1967 overziet Walt Rostow in een memorandum aan minister Dean Rusk van buitenlandse zaken de verschillende mogelijkheden om Operatie Rollende Donder uit te breiden. Hoewel hij niet gelooft dat de Sowjet-Unie of China rechtstreeks aan de oorlog zullen deelnemen zolang er geen regelrechte invasie van Noord-Vietnam wordt ondernomen, acht hij bij de bestaande chaos in China een ‘irrationele daad’ mogelijk. Het is de eerste maal dat de culturele revolutie in China en de controverse tussen China en de Sowjet-Unie een rol gaat spelen in de Amerikaanse overwegingen.

Rostow ziet een kans dat de Sowjet-Unie tegenover een Amerikaanse aanslag op zijn prestige als voornaamste bondgenoot van Noord-Vietnam, in Europa met een crises rond Berlijn zou antwoorden. Minister McNamara gaat in een eigen memorandum aan de president korte tijd later nog verder in zijn evaluatie van de internationale gevolgen bij ‘escalatie’ van de oorlog. (Het is in deze nota dat McNamara op grond van CIA-studies tot de conclusie komt dat de Operatie Rolling Thunder op Noord-Vietnam veel minder uitwerking heeft gehad dan verwacht was.)

Ook McNamara verwacht bij drastische acties zoals een invasie van Noord-Vietnam of het leggen van mijnen in Noordvietnamese havens een Russische reactie in Korea, Turkije, het Midden-Oosten of Berlijn. ‘Van China kan worden verwacht dat het de mijnblokkade van Noordvietnamese havens zou aangrijpen als gelegenheid om de Russische invloed in Noord-Vietnam te verkleinen, indien de Sowjet-Unie niet tot militaire actie zou overgaan om de havens weer te openen. (...) Hanoi zou uiteraard geheel van Chinese bevoorrading afhankelijk zijn en de Russische invloed in Noord-Vietnam zou dus achteruitgaan. Ambassadeur Sullivan is ervan overtuigd (feels very strongly) dat het een ernstige fout zou zijn als wij door onze actie tegen de havens, Hanoi van Moskou zouden verwijderen en in de richting van Peking zouden drijven.’

Zo begint in deze fase van de Vietnamese oorlog, de laatste vijf jaar, internationaal een nieuwe situatie te ontstaan, waarbij de Verenigde Staten, heel anders dan tot nog toe, volgens sommigen de oorlog in Vietnam zouden kunnen ‘inpassen’ in de wereldstrategie, in plaats van het omgekeerde: dat de wereldstrategie, de strijd tegen het communisme op alle fronten, de oorlog in Vietnam eenvoudig als demonstratie voorschrijft, ook al zou de strijd niet te winnen zijn.

Deze gedachte, die dus reeds in de nadagen van de regering-Johnson bij mensen als McNamara en McGeorge Bundy te vinden is, komt onder president Nixon dan ook niet geheel uit de lucht vallen met de verschijning van de briljante Harvardprofessor Henry

[p. 7]

Kissinger. Het is trouwens waarschijnlijk dat McNamara en Bundy kennis hadden genomen van Kissingers stroom van geschriften waarin hij al sinds 1957 een totaal nieuwe aanpak van de Amerikaanse buitenlandse politiek had bepleit. Het zijn niet de onderdelen die het geheel moeten bepalen, het is het geheel dat de onderdelen hun rol moet geven, aldus de kern van Kissingers visie. Het geheel, dat is de wereldstrategie van de vrede door een overeengekomen machtsverdeling der grote mogendheden, een moderne versie van het vroeg-negentiende eeuwse concert der naties dat door Metternich en Castlereagh op het Wener Congres in elkaar was gezet. Als de grote mogendheden met hun wereldbelangen het eens zijn, is de vrede verzekerd. Dit was in 1954 het thema van zijn dissertatie, die onder de titel A World Restored, Castlereagh, Metternich and the problems of peace in 1957 als boek verscheen. In hetzelfde jaar kwam ook zijn meest invloedrijke boek uit: Nuclear Weapons and Foreign Policy. Trouw aan zijn eerdere ideeën onder de doctorshoed stelde hij nu dat niet de kernwapens de Amerikaanse wereldstrategie moesten bepalen, zoals onder Foster Dulles met de leer der massale vergelding het geval was, maar dat de wereldstrategie het gebruik van kern- en andere wapens moest bepalen. De massale vergelding was geen strategie, geen beleid maar een doodklap die aan elke politiek een eind zou maken. Kissingers gedachten over de ‘flexible response’, het aan de situatie aangepaste militaire antwoord, werd door Kennedy overgenomen en tot Navo-strategie verheven, wat het tot heden is.

Deze kleine uitweiding ter verklaring van Kissingers opvattingen over de oorlog in Vietnam, weergegeven in een stroom van artikelen voor vaktijdschriften en nota's voor de vele adviesraden van de regering waarvan hij sedert 1957 lid is geworden. De Vietnamese oorlog verlamt Amerika's politieke kracht en verhindert de totstandkoming van het nieuwe wereldevenwicht der Superstars. In een blote machtsdemonstratie ziet Kissinger niets. Het is integendeel zaak zo spoedig mogelijk van de oorlog af te komen en tegelijk te proberen hem in te passen in de wereldstrategie van Amerika.

Nixons heeft Kissingers boeken gelezen, zoals trouwens drie presidenten vóór hem. Hij benoemt Kissinger tot adviseur voor veiligheidsvraagstukken en secretaris van de nationale veiligheidsraad. Belangrijker functie in het Witte Huis bestaat er niet - op de president na en volgens sommigen is die beperking overbodig. Kissinger is juist op tijd benoemd: de samenloop der omstandigheden zonder welke geen nieuw beleid van de grond kan komen is daar. Amerika, althans Nixon, is rijp voor zijn ideeën door de impasse van Vietnam. De Sowjet-Unie, althans Breznjew, is rijp voor een nieuwe wereldstrategie door de onmogelijkheid de breuk met China te lijmen. China, althans Tsjoe En-lai, is rijp voor een rentree in de wereldpolitiek nu de culturele revolutie achter de rug is en de mandarijnen ook Mao Tsetoengs coadjutor Lin Piao en het Rode Boekje hebben overleefd. China krijgt weer een buitenlandse politiek en Kissinger is daar als de

[p. 8]

nieuwe Metternich om door de nieuwe Castlereagh ontvangen te worden: in juli 1971 brengt hij zijn geheime bezoek aan Peking. Het was niet zijn enige geheim. Kort tevoren (juni) had hij in Parijs de eerste vredesvoorstellen van Noord-Vietnam ontvangen. Peking krijgt 't van Kissinger als eerste te horen, de geheime diplomatie der grote mogendheden is volledig in ere hersteld en wordt tot de Sowjet-Unie uitgebreid als Kissinger daar in april 1972 arriveert.

Het concert der naties is er weer en juist als McNamara in 1967 had opgemerkt, kon de oorlog in Vietnam nog zo gevoerd worden dat hij paste in de rivaliteit tussen China en Rusland. Ik hecht daarom wel enig geloof aan wat president Thieu onlangs in een interview met het Amerikaanse blad New Republic heeft gezegd over Kissingers ‘slimme conceptie’ van een Indo-China in de Russische invloedssfeer ter afbakening van de Chinese invloed. Rusland als belanghebbende bij een min of meer verdeeld Vietnam dat niet aan China ten prooi valt - dat zou goed passen in de Grand Design van Kissinger. Het zou een verklaring zijn van het gematigde weerwoord der Russen op de mijnblokkade van Noord-Vietnams havens begin vorig jaar en de hervatting der bombardementen in december.

Ik herinner aan de rapporten van Rostow, Bundy en McNamara toen medio 1957 een verscherping van de luchtaanvallen werd overwogen. Ook toen stond het leggen van mijnen in de haven van Haiphong en het blokkeren van de Chinese landverbindingen op het programma. Het werd niet uitgevoerd omdat zelfs Rostow, grootste havik in de volière van het Witte Huis, er niet zeker van was dat Rusland niet zou antwoorden met een crisisje in Berlijn, of erger. In maart 1972 lag dit anders: toen kon blijkbaar gerekend worden op de ‘matigende invloed’, anders gezegd: de medeplichtigheid, van de Sowjet-Unie. Ook China is blijkbaar voldoende ingepast in het concert der grote naties om te zwijgen als het in Vietnam weer hard tegen hard gaat.

De nieuwe Kissinger-strategie van Amerika is van duidelijke wereldwijde betekenis, maar voor Vietnam zelf zijn de gevolgen minder goed te overzien. Ik bedoel niet zozeer dat Nixon, de politicus, in een gegeven situatie tot andere prioriteiten komt dan Kissinger, de strateeg, en zonder blikken, blozen of enigerlei toelichting van onderhandelen op bombarderen kan overgaan. Ik bedoel, teruggrijpend op mijn uitgangspunt, dit: In de jaren '50 en '60 heeft de ‘ouderwetse’ wereldstrategie van het totale anticommunisme als konsekwentie gehad dat Amerika weigerde het akkoord van Genève te erkennen of uit te (helpen) voeren. Voorzover idealistische motieven daarbij een rol speelden, was de gedachte dat Zuid-Vietnam een redelijk vrije staat zou worden en dus niet mocht worden uitgeleverd aan de communisten.

De opruiming van het regiem-Diem in 1963 was - vreemd als het moge klinken - een blijk van dit idealisme. Maar Amerika liet een tiran verdwijnen om er een andere voor terug te krijgen. In de loop van de oorlog verdween de verwachting van democratisch Zuid-Vietnam. Het idealistisch motief werd geheel overschaduwd door de ideologie van het anti-communisme als wereldstrategie en de oorlog als demonstratie.

Nu in de nieuwe strategie van Kissinger China en Rusland als boemannen verdwenen zijn en eerder toekomstige partners zijn geworden, hangt de oorspronkelijke Amerikaanse argumentatie tegen een Genève-achtige oplossing in de lucht. Kissinger moet dit beseft hebben toen hij vorig jaar oktober tot een eerste bestandsontwerp kwam. Voor hem is een oud of nieuw Genève een herhaling van het Wener Congres: een internationale conferentie waar onder leiding der grote mogendheden de zaakjes van de wereld geregeld worden. Of er hier en daar een los eind blijft hangen doet niet veel terzake. Hoofdzaak is dat de grote mogendheden het erover eens zijn dat zij niet aan de losse einden gaan trekken. Dan is de wereldvrede - en daarmee de status quo van de wereld - gegarandeerd. Rivaliteiten blijven natuurlijk, maar binnen de perken.

Het is de vraag of Nixon zich een dergelijke combinatie van cynisme en koelbloedigheid kan veroorloven. Hij zal zich eerst bevinden tegenover de eisen van Thieu bij de uitwerking van een bestand, daarna in een nog hachelijker situatie als Thieu's regiem vroeger of later werkelijk in zijn bestaan bedreigd wordt, zoals Diem in 1959. In het geval van Bangladesj, toen Nixon zich tegen alle adviezen (ook van Kissinger) in aan de kant van Pakistan stelde zonder dat dit Amerika enig taktisch of strategisch voordeel kon brengen, toonde hij zich een strateeg met weinig geduld en kalmte. In december liet hij met evenveel ongeduld en persoonlijke ergernis plotseling de zwaarste bombardementen uit de geschiedenis op Noord-Vietnam uitvoeren. Zo gemakkelijk laat zich uit de oude Nixon geen nieuwe smeden.