Hollands Maandblad. Jaargang 1972 (290-301)

[p. 28]

Hiding Place - Huiszoeking
Peter Verstegen

Een nog onopgehelderd raadsel in Nabokovs Pale Fire betreft de schuilplaats van Charles de Beminde's kroonjuwelen. In de Index wordt bij ‘Crown Jewels’ verwezen naar ‘Hiding Place’; ‘Hiding Place’ verwijst naar ‘potaynik’, ‘potaynik’ naar ‘taynik’, en bij ‘taynik’ staat dan: ‘Russ., secret place; see Crown Jewels’. De cirkel is gesloten en de lezer weet nog niets. ‘Potaynik’ is synoniem met ‘taynik’.

Volgens de Index komen de kroonjuwelen in twee van Kinbotes noten ter sprake, de noten bij 130 en 681. In de eerste noot wordt verteld dat de Extremistische regering er ten onrechte heilig van overtuigd was dat de Kroonjuwelen in het paleis verborgen moesten zijn en daarom twee Russische experts had aangezocht om ze op te sporen. Dit tweetal, Niagarin en Andronnikov, ontmantelt het halve paleis, maar vindt niets.

De andere noot is wat explicieter en vertelt dat baron Bland, de Thesaurier, de kroonjuwelen in veiligheid had gebracht door toedoen van een helper die ze het paleis had uitgesmokkeld. De Extremisten weten niet van het bestaan van die helper en nemen bijgevolg aan dat de kostbare artikelen nog in het paleis moeten zijn, want Bland had het paleis nooit verlaten sinds de Extremistische putsch, behalve toen hij uit het torenraam viel en toen was hij meteen dood. Kinbote maakt twee relevante opmerkingen: ‘they were, and still are, cached in a totally different - and quite unexpected - corner of Zembla’ en (tot de Extremisten): ‘you will never find our crown, necklace and scepter’.

Kinbotes Index is onvolledig en de kroonjuwelen komen ook nog aan bod in de noot bij 433. Charles is op bezoek bij Disa, aan de Rivièra, en de koningin informeert tussen neus en lippen naar de kroonjuwelen. Dan volgt: ‘he revealed to her their unusual hiding place, and she melted in girlish mirth as she had not done for years and years.’

Kortom, de kroonjuwelen zijn buiten het paleis, hun schuilplaats is ongewoon en de morose Disa krijgt een giechelaanval als ze ervan hoort.

De Nabokoviaan Alfred Apple, die Nabokov uitvoerig interviewde (zie Nabokov - The Man and his Work, Wisconsin Press, 1967) heeft hem op de man af gevraagd waar de kroonjuwelen waren: ‘And as a closing question, sir, may I return to Pale Fire: where, please, are the crown jewels hidden?’ Nabokov antwoordt: ‘In the ruins, Sir, of some old barracks near Kobaltana (q.v.)’.

De Index vermeldt onder Kobaltana: ‘a once fashionable mountain resort near the ruins of some old barracks now a cold and desolate spot of difficult access and no importance but still remembered in military families and forest castles, not in the text.’ Dat helpt de lezer ook niet verder. Kobaltana kan elke willekeurige plaats zijn in de Zemblaanse bergen. Typografisch opvallend is het ontbreken van interpunctie in deze regels, afgezien van de komma voor ‘not in the text’. Zoiets nodigt uit tot acrostisch experimenteren, maar dat leverde geen enkel resultaat op.

Een ander opvallend typografisch feitje is dat ‘Hiding Place’ als enig steekwoord in de Index niet is gecursiveerd. Dat moet toch iets te betekenen hebben, temeer daar het woord in de Franse vertaling onvertaald is gebleven, waardoor het een aparte plaats krijgt in de Index. De Franse vertalers melden bovendien in een speciale ‘note des traducteurs’ dat ‘les modifications apportées au texte original: omissions, additions, insertions de mots et de phrases en anglais ont été apportées à la demande de l'auteur.’

Wat zou er aan de hand kunnen zijn met ‘Hiding Place’. Misschien wel dat je het kan lezen als ‘hid in g place’. Behalve Gradus, die dakloos is, zijn er in de Index twee personen wier naam met een G begint, en ze bewonen bovendien nog dezelfde ‘place’, nl. Griff en Garh, de vader en dochter bij wie Charles de nacht doorbrengt als hij na zijn ontsnapping de bergen oversteekt. Griff wordt aangeduid als ‘old mountain farmer and Zemblan patriot’ (al vermeldt de tekst niets over zijn patriottisme) en Garh als ‘a farmer's daughter, 149, 433. Also a rosycheeked

[p. 29]

goose-boy found in a country lane, north of Troth, in 1936, only now distinctly recalled by the writer.’ Die laatste aanduiding bracht me op het idee om achter Garh een andere figuur uit het boek te gaan vermoeden.

Als Charles bij bergboer Griff de nacht heeft doorgebracht en 's morgens vraagt om hem de snelste weg naar de pas te wijzen, zegt Griff: ‘I'll rouse lazy Garh.’ Kinbote merkt dan op: ‘Although given to both sexes, the name is, strictly speaking, a masculine one, and the King expected to see emerge from the loft a bare-kneed mountain lad like a tawny angel. Instead there appeared a disheveled young hussy wearing only a man's shirt that came down to her pink shins and an oversized pair of brogues.’

Garh brengt de koning naar de pas, en als hij gaat zitten om wat te rusten probeert ze hem te verleiden (‘flooded her embarrassed companion with all the acridity of ungroomed womanhood’). De koning kiest haastig het hazenpad.

Als Charles Disa dit verhaal vertelt, vraagt ze hem koeltjes om haar dat soort details te besparen, maar ze kan haar lachen niet houden als hij haar vertelt waar de kroonjuwelen verborgen zijn. Gesteld nu dat ze in ‘Garh's place’ verborgen zijn, waarom wekt die schuilplaats dan zo op de lachspieren van koningin Disa. Omdat Garh iemand anders is, iemand die Disa niet luchten kan, een van Charles' toegewijde aanhangers die hem bij zijn ontsnapping hielpen in vermomming.

Er is één figuur in het boek die bij uitstek in aanmerking komt voor deze rol, namelijk Harfar, baron van Shalksbore. Allereerst legt Kinbote uit dat Shalksbore staat voor ‘knave's farm’ of wel ‘knapenhoeve’. Ook is Harfar, bijgenaamd Curdy Buff (‘man of

[p. 30]

fashion and Zemblan patriot’ volgens de Index, zoals al Charles' aanhangers) de ‘phenominally endowed young brute’ die Charles heeft teruggebracht op het rechte pad van de homoseksualiteit toen hij na zijn huwelijk met Disa aanvankelijk probeerde (in 1949) om de knapenschennerij af te zweren. Disa komt een keer onverwachts terug van een buitenlandse reis en betrapt haar echtgenoot middenin een orgie die wordt aangevoerd door Harfar. Harfar, een neef van Disa, is dan 28, zodat hij veeleer een organisatorische functie heeft dan zelf als lustknaap fungeert. Maar als Harfar het jongetje Garh ‘benoorden Troth’ uit 1936 is geweest dat in de Index wordt genoemd, had hij toen de geëigende leeftijd (15 jaar, ook de leeftijd van Gordon Krummholz uit de noot bij 408, aan wie Kinbote met zoveel wellust terugdenkt.)

In de noot bij 433, over Charles' verhouding met Disa, meldt Kinbote dat de koning Disa's periodieke uitbarstingen was gaan gebruiken om haar een poos buiten zijn gezichtskring te houden of ‘by leaving the palace himself for some rural hideout’. Een ‘rural hideout’ is natuurlijk een heel adequate beschrijving van Harfars ‘knapenhoeve’ in de bergen die Charles na zijn ontsnapping uitkiest als overnachtingsadres.

De taal van het hof en van de aristocratie in Zembla, vertelt Kinbote, was het Russisch, en bij zijn transcriptie van Russische namen gebruikt hij de h voor de Russische letter die in het Engels doorgaans met kh wordt weergegeven en in het Nederlands met ch - cf.: ‘Hrushchov (whom they spelled “Khrushchev”)’ in noot bij 949 - m.a.w. er is iets voor te zeggen dat Charles Harfar uitsprak als Charfar of Gharfar, en dat is maar een klein stapje naar de afkorting Ghar (Garh).

Als Garh (met haar bovenmatig grote turftrappers en lang mannenhemd) inderdaad dezelfde is als Harfar, en als Harfar de kroonjuwelen voor baron Bland in veiligheid heeft gebracht op zijn boerderij in de bergen, dan wordt nu ook duidelijk waarom Disa zo enorm veel plezier had toen ze hoorde waar de kroonjuwelen verborgen waren. Op dat moment realiseerde ze zich dat de verleidingsscène van de boerenmeid in feite een verleidingspoging (for old times' sake) was van haar neef Harfar ‘whom she loathed’ zoals de noot bij 433 vermeldt. Kinbote heeft Harfars identiteit verdoezeld, eerst in zijn verhaal tegen Disa en vervolgens in het Commentaar, om de schuilplaats van de kroonjuwelen beter geheim te houden, al heeft hij Disa die schuilplaats verteld toen ze er met zoveel woorden naar vroeg. De weinig vleiende transformatie van de intussen 37 jaar oude, afgewezen homoseksuele neef in een onfris ruikende boerendochter moest de levenslang afgewezen Disa wel danig amuseren.

Tot zover de hypothese. ‘Hiding Place’, leek mij, kon op grond daarvan alleen adequaat vertaald worden met ‘huiszoeking’, anagram van ‘zoek in g huis’, maar voor de zekerheid schreef ik Nabokov een brief met in het kort de hier uitgewerkte gedachtengang en nog wat andere vragen over problematische passages. Het antwoord (van Vera Nabokov) luidde, vriendelijk maar beslist: ‘To your first query (Hiding place) VN says “a very witty suggestion but not true”.’

Kortom, de kroonjuwelen zijn nog altijd zoek.