Hollands Maandblad. Jaargang 1971 (278-289)

[De crisis van het reformisme (vervolg)]

heden. Toen het kabinet-de Quay aantoonde dat een na-oorlogs rechts kabinet wel een bron van inspiratie voor het vaderlandse cabaret, maar geen wezenlijke bedreiging van de sociale verworvenheden betekende, verviel dit argument, en moest de P.v.d.A. konstateren dat ondank 's werelds loon is - ‘de mensen hebben het door ons toedoen veel te goed gekregen,’ vertrouwde een veteraan uit de beweging me eens toe. De eerste lichting nieuw-linksers heeft geprobeerd nieuwe doelstellingen te formuleren voor het reformisme, maar bereikte daarmee in eerste instantie vooral een grote beroering in de partij, die nog niet is afgelopen, en waar tal van dwepers en romantici als vliegen op de stroop op af komen.

Een zaak die daarbij ook een rol speelt, is dat bij de oude sociaal-democraten altijd op de achtergrond gestaan heeft, dat men langs de weg van geleidelijke verbeteringen de maatschappij rijp zou maken voor de realisering van iets dat men ‘het socialisme’ of de ‘socialistische maatschappij’ noemde. Wat men zich daarbij moest voorstellen was evenmin duidelijk als bij degenen die tegenwoordig naar een totale maatschappijhervorming streven, maar het maakt wel, dat wie beweert van het soort stukken dat in perioden voorafgaand aan kongressen en verkiezingen circuleert, dat ze niet echt socialistisch zijn, altijd op instemming bij een deel van de oudere garde kan rekenen, ook bij mensen die tegelijkertijd aarzelen of ze niet de stap naar DS'70 zullen wagen.

Dit alles leidt ertoe, dat er een afkeer ontstaan is van regeringsdeelname. ‘Partijprogram, oppositieprogram’, eist de F.J.G. De anti-KVP-motie was niet alleen een uiting van afkeer van de K.V.P., maar vooral ook van het dragen van verantwoordelijkheid binnen een maatschappij die vies en voos is. Voorzover men programmatisch bezig blijft, komt er als reaktie op de onvoldoende aandacht voor dit soort problemen in vroeger dagen, een onevenredige nadruk te liggen op demokratiseringskwesties: wanneer er twee jongens van school worden gestuurd omdat ze in de klas met kapotjes hebben zitten spelen, is de P.v.d.A. in rep en roer, maar het teruglopen van de woningbouw in de grote steden accepteert men gelaten. De hele woningbouw kwam in het oorspronkelijke verkiezingsprogramma 1971 op een onopvallende plaats, een eind na de instelling van regionale radio- en TV-zenders; voor opvoering van de arbeidsproduktiviteit in de bouw interesseert zich helemaal geen hond.

Een andere bedenkelijke reaktie op de vroegere negatie van het probleem van de machtsongelijkheid, is dat meer en meer geeist wordt dat de P.v.d.A. zich a priori conformeert aan z.g. aktiegroepen. Er zijn

[p. 8]

uiteraard vele groeperingen waarmee samenwerking dient te worden nagestreefd, maar dat is geen nieuws gezien de nauwe band die er altijd met de vakbeweging is geweest. Maar wie zonder meer van mening is, dat wie aktie voert gelijk heeft, staat machteloos tegenover kleine gemeenten die zich verzetten tegen annexatie en liever op een centrumgemeente blijven parasiteren, en tegenover studenten die een onevenredig grote invloed op de gang van zaken aan de universiteit opeisen; wie op deze basis met aktiegroepen voor vrije rekreatie in zee gaat, zal moeten accepteren dat binnen een mum van tijd heel Nederland volgroeit met semipermanente bouwseltjes. Een eventuele progressieve regering zou door te streven naar een nationale gezondheidszorg of naar een doorstromingsheffing op het inkomen van mensen met een naar verhouding behoorlijk inkomen die in een goedkoop huurhuis wonen, zelf aanleiding geven tot het ontstaan van krachtige aktiegroepen, die zeker niet gesteund dienen te worden. Een politieke partij is geen alternatieve ouvreuse voor iedereen die voor een dubbeltje op de eerste rij wil zitten.

Wat de zaak nog ingewikkelder maakt, is dat DS'70, dat ontstaan is als reaktie op deze ontwikkelingen in de P.v.d.A., zich eveneens als een tegenstander van het reformisme ontpopt heeft, maar dan van rechts. Ook hier zijn echter punten van overeenstemming met het linkse anti-reformisme te konstateren. Wie vindt dat ouders het zelf maar moeten weten of ze hun kind naar de kleuterschool sturen, tapt eigenlijk uit het zelfde vaatje als degeen die vindt dat mensen het zelf moeten weten, wanneer ze liever in een krot blijven wonen. De bezwaren van DS'70 tegen het cultuurbeleid - zoveel geld dat ten goede komt aan een beperkte laag van de bevolking - worden ook uit de mond van de heren tomatengooiers vernomen. Curieus is hierbij de positie van Berger, die als burgemeester van Groningen de bouw van een groot cultuurpaleis verdedigd heeft tegenover de nieuw-linkse oppositie, en nu in de Tweede Kamer een regeringsbeleid moet gaan verdedigen waardoor datzelfde gebouw aanzienlijk minder gebruikt zal gaan worden.

Er is nu een situatie ontstaan, waarin een regering staat aangetreden die zich terugdringing van het voorzieningenniveau ten doel heeft gesteld, en waarin de progressieve kombinatie ondanks de gerealiseerde verkiezingswinst geen invloed op de gang van zaken heeft. Men dient te hopen, dat dit de geesten in de P.v.d.A. voldoende rijp zal maken om ondubbelzinnig als potentiële regeringspartij op te gaan treden, en dat men niet opnieuw door alvast samenwerking te weigeren na verkiezingen die nog lang niet aangebroken zijn, zal bijdragen tot de instandhouding van een kabinet waarvan men dient te hopen dat het zo snel mogelijk ten val komt.

Het zou te betreuren zijn wanneer de socialistische beweging in haar verlangen naar de totale maatschappijomvorming, de Nederlandse Studentenraad en het toneelgezelschap Studio zou volgen op de weg naar de totale zelfvernietiging.