Hollands Maandblad. Jaargang 1971 (278-289)

[p. 32]

± Chronologisch
D. Hillenius

De hardheid van sommige jongeren als ze het over kinderen hebben. Bij de verdediging van communes i.p.v. monogame toestanden vielen ze uit tegen de koesterende liefde van ouders t.o.v. hun kinderen. Die zou er alleen maar op gericht zijn om die kinderen van hen afhankelijk te maken. Egoïsme daarbij. Mensen zouden zelfstandiger zijn, meer gemeenschapsgezind (tegenspraak hierin) als ze minder particularistisch waren opgevoed.

Het omgekeerde is zo duidelijk waar. Degeen die een beschutte jeugd heeft gehad, die geleerd heeft dat het mogelijk is om een web van zekerheden te weven t.o.v. de omgeving, is veel beter in staat om later in vreemde omgeving, in crisissituaties, de rust te bewaren, te vertrouwen op de eigenschap om opnieuw deze relaties te leggen.

Hetzelfde bij b.v. apen. Wanneer ze te vroeg uit de wildernis zijn weggevangen, van hun moeder, van jonge en oudere soortgenoten, slagen ze er zelden in om in dierentuinen een goed leven op te bouwen, goed leven d.i. sociaal en sexueel. Wanneer ze boven een bepaalde minimumleeftijd gevangen worden - en als hun verblijf aan minimumeisen voldoet om er enige binding mee te kunnen krijgen - slaagt dat wel.

Over de tegenzin tegen egoïsme. Het is fout volgens die zienswijze om iets te doen als je er zin in hebt. Het offer is niet van de lucht. Maar het offer waarvoor? Toch alleen voor iets waar je zin in hebt? Als het egoïst is om van je kinderen te houden en alles er voor te willen doen om ze te beschermen tegen ziekte en agressie van de buitenwereld, zou dat dan niet een natuurlijke zin hebben? Zou het niet logisch zijn om te veronderstellen dat na zoveel miljoen jaar selectie onze lust niet voor niets gekoppeld is aan die koestering?

Sommig soort idealisten zijn toch weer creationist: de mens als een aparte geschapenheid, plastisch plasma dat door idealistische betweterij in goede vormen kan worden geboetseerd. De ontkenning van eigen aard, van verschil, ontkenning van de biologische betekenissen van plezier, verdriet, angst en geborgenheid.

Zien - als het goed is - is het ontvangen van beelden, langzaam ze toelaten, laten kiemen als zaden, verbindingen laten groeien met de buitenwereld. Een gewoon mens krijgt die kans niet meer, de tijd gaat dringen. In onze groeiende bedrijvigheid laten we toe dat we behageld worden met indrukken, kommunikasieweetjewel, geen tijd voor kieming en koestering.

Een echt dichter is dan een mogelijkheid; voor de lezers een geleend oog, een geleende tuin.

Ik zou met R., B. en M. een discussie hebben voor de radio over mijn stelling dat het gedrag van de mens in grote lijnen bepaald wordt door zijn instincten. Maar na enig denken heb ik die discussie afgezegd. Discussies onder vrienden berusten alleen op misverstand, op het feit dat men woorden verschillend definiëert. Misschien zou men er bij vrienden in de eerste plaats op uit moeten zijn om hun aanvechtbare stellingen zo te vertalen dat men ze niet langer meer wil aanvechten, integendeel, wil onderschrijven. Dat gaat er van uit dat vriendschap misschien berust op een onbewuste overeenstemming van mening, vooral omdat een mening niet een logische conclusie is na het kennisnemen van veel feiten, maar een eigenschap, zoals een temperament.

Discussiëren met niet-vrienden heeft helemaal geen zin. Stel dat ik ze overtuig, moet ik dan blij zijn? Wat heb ik aan medestanders die geen vrienden zijn?

Openbare discussies hebben net als polemieken nog een ander bezwaar. Men is nooit op zoek naar de waarheid, maar - juist

[p. 33]

vanwege het publiek - men wil winnen. Wie op die manier zijn territoriumzin wil luchten moet dat natuurlijk doen, maar er zijn aardiger, creatiever wegen.

We zagen hem langzaam kunstenaar worden. Eigenlijk vreemd om van kunstenaar te spreken als iets dat hem zou onderscheiden van zijn vader en zijn broers, die ook vanuit omstandersogen gezien kunst maakten. Maar niemand die ze kende zou ze ooit kunstenaar hebben genoemd. Het waren begaafde burgers, die mooi schilderden en muziek maakten, maar ze leefden veel te harmonieus met hun vrouwen, kinderen, vrienden en zelfs buren, om ooit aan de term kunstenaar te denken. Maar over de schrijver van het stel was geen aarzeling mogelijk: een echte kunstenaar. Dat was niet omdat zijn werk in kwaliteit zo veel meer was dan van zijn familie. Maar het was om de manier waarop hij zich steeds meer afzette tegen zijn omgeving. Hij schreef zonder remming over zijn vrouw, over haar ongelukkige avontuurtjes, over de manier waarop hijzelf helm en zelm aan elkaar naaide en - dat vond ik nog het ergst - over zijn kinderen.

Hij schreef niet speciaal rancuneus over zijn familie, maar hij schreef over ze alsof ze geen familie waren, terwijl de intieme details die hij noteerde alleen maar gekend konden worden doordat hij familie was.

Ik hield wel van hem vroeger, ook omdat ik gevoelig ben voor het talent in een ander. Maar heel geleidelijk zag ik de symptomen toenemen: de stilte die er moest zijn als hij werkte, zijn vrouw die langzaam slaaf werd, die met de kinderen moest gaan wandelen als hij de geest had, die zijn secretaresse moest zijn, de telefoon aannemen, rondkomen met steeds minder geld en er mooi uitzien.

Misschien griefde mij dat nog het meest om de vrouw, die prachtig was, zo'n vreemde geest vol verzinsels die een intellectueel nooit kan bedenken en die voor mij allemaal waarheden waren. De ogen iets te wijd uit elkaar, groot open, de mond breed, de wenkbrauwen altijd zacht verwonderd. Het leek alsof ze vanuit die verwondering de wereld ontdekte. Ik kon eindeloos naar haar luisteren. De wereld door haar ogen leek me een genot.

Maar ze verdween langzaam voor me, alsof een parasiet haar van binnen opvrat. Ze was de beschermende haag, de voedingsbodem, van de kunstenaar. Heel droevig was ze toen ze haar kinderen een voor een zag mislukken, maar ze deed er niets aan, tenminste niet het enige dat geholpen kon



hebben (dat dacht ik tenminste): het in elkaar trappen van het groeiend pantser om haar kunstenaar. Hij ging rustig door, schreef over zijn kinderen, over het slappe karakter van de een, zijn hypocrisie, huilerigheid, over de verloedering van een dochter bij een andere kunstenaar. Hij schreef nooit over zijn vader en zijn broers, die ondanks hun kunst leefden zoals het misschien ooit eens was bedoeld: de kleine binnenwereld koesterend en er van genietend, de buitenwereld argwanend toegekeerd, hoogstens als voedselgebied.

Ik zie een grasmus rondvliegen van struik naar boom, overal het korte liedje zingend. We weten het nu: hij kondigt aan dat dit zijn bezit is. Maar waarom (waardoor) vinden mensen vogelzang mooi, lief, ontroerend?

We weten dat suiker zoet is (aantrekkelijk) omdat het een goed voedingsmiddel is en omdat het in een tijd dat het minder makkelijk bereikbaar was dan nu dus nuttig was om er via een simpel kenmerk door te worden aangetrokken. Zo staat het ook met de plezieren van sex, met alles waar we lust in vinden. Daarom mijn vraag: waardoor is het gekomen dat we vogelzang mooi vinden?

F. maakt zich geweldig woedend over de Staphorsters die hun kinderen niet laten inenten. Folklore, cultuurschat, karakter, allemaal goed en wel, maar ze moeten geen kinderen in de waagschaal stellen. De socioloog in ons gezelschap probeert dat oordeel te verzachten door te wijzen op het geheel van gedragingen waarin het niet-inenten maar een onderdeel is, dat apart bekeken wel schadelijk is, maar dat niet zonder meer apart opgeheven kan worden zonder het geheel geweld aan te doen.

Misschien is het een kenmerk van de (ge-

[p. 34]

deeltelijke) cultuurloosheid of anders gezegd nihilisme van intellectuelen dat zij elk onderdeel van een cultuur apart beoordelen en niet bereid zijn om het organische verband van de onderdelen te zien.

Los van dit is volgens mij het niet willen inenten, de bereidheid om voor de eigen interpretatie van het geloof kinderen in de waagschaal te stellen, niet principiëel verschillend van de bereidheid van de meeste hoog ontwikkelde Amerikanen, Russen, Chinezen en respectievelijke satellieten om hun zonen te laten inlijven in het leger.

Liever dood dan slaaf zeggen de leiders met hun atoomvrije schuilkelders.

Peter Schat vroeg me gisteren, op de rel in het Paleis, of ik vóór of tegen de ongelijkheid was. Ik antwoordde dat dat een onzinnige vraag was, in de trant van of ik voor of tegen het bezit van een paar armen en een paar benen bij de mens ben. M.a.w. de ongelijkheid is een natuurlijk gegeven. Peter Schat zou er zelf niet zijn als de ongelijkheid geen feit was. Hij zou nooit enige opdracht gekregen hebben, het allerlaatst voor Reconstructie, als die ongelijkheid niet erkend was door de mensen en - in dit geval - positief benut. Natuurlijk zijn er veel rottoestanden in de maatschappij die te maken hebben met ongelijkheid. Die toestanden verdwijnen niet door het feit van de ongelijkheid te ontkennen (op de manier van gebedsgenezing misschien?) maar door te werken met gegevenheden.

Wie niet erkent dat de mens geslachtsapparaten heeft en de lust om ze te bespelen en te laten bespelen, veroorzaakt kwaadaardige ellende. Wie feiten durft toe te laten tot zijn bewustzijn is in staat er mee te werken.

Peter Schat zei nog n.a.v. een opmerking van mij dat het establishment al te vinden is bij de bavianen, dat dat typerend voor de 19e eeuw was om verklaringen te zoeken in het verleden. Het ging er om de mens te verklaren vanuit de toekomst.

Dat zou een terugval betekenen na eeuwen geharrewar over de grondslagen van wetenschap. Wetenschap - de exacte althans, van de rest heb ik vaak met de Engelsen de neiging om het niet tot science te rekenen - is net als democratie de geinstitutionaliseerde argwaan. Iemand zegt iets. Wil dat tot de wetenschap gerekend kunnen worden, dat moet zijn bewering gecontroleerd kunnen worden, zijn waarneming moet in principe herhaalbaar zijn. De profeet, de dictator en de dichter hebben in wetenschap noch democratie iets in te brengen, niet meer althans dan enig andere burger en aan dezelfde controle en critiek onderworpen.

Zich beroepen op de toekomst, het duizendjarig rijk, het hiernamaals, is een terugval naar openbaring en geloof. Het is oncontroleerbaar, ieder kan een andere mening er over hebben. Het is mogelijk dat na meningsvorming (vorming in de zin van modellering, africhting etc.) een democratische meerderheid voor het ene of het andere toekomstbeeld zal kiezen. Maar dat is dan het verschil met wetenschap (en democratie zou er zijn voordeel mee kunnen doen om wat dit betreft niet te ver uit de buurt van wetenschap te gaan), dat de voor ieder toegankelijke controle ontbreekt.

Oneven werden de ribben toen er een van werd afgenomen om Eve uit te maken.

Gedachtig aan de vergelijking dat een politiek spreker de liefde bedrijft met zijn gehoor, lijken me de bezoeken die hedendaagse politici brengen aan onrustige stadswijken verwant aan het gelegenheid geven tot de schijncopulaties waarmee apen hun agressie afreageren.

De lammergier in een kooi
ziet er net uit als een lammergier
maar de ruimte die van hem een eigenschap was
als zijn snavel, zijn ogen, zijn vleugels
is afgenomen
De lammergier in een kooi
dat is dat wij onszelf
de ruimte hebben afgenomen