Hollands Maandblad. Jaargang 1971 (278-289)

[p. 35]

Journaal
J.J. Peereboom

Met de auto van de boot in Harwich gekomen vorige week reed ik op rechter weghelft in de richting Londen. Het is een stil straatje daar, naar de hoofdstraat; het duurde een halve minuut of zo tot ik een tegenligger aan zag komen, die aan mijn kant van de weg reed. Zo blijft het niet, hij zal net iets ingehaald hebben, dacht ik even. Toen de juiste verklaring voor onze eenzijdigheid mij te binnen schoot, was hij al begonnen met uitwijken. Ik zwenkte scherper dan hij naar de andere kant, en hij draaide terug naar zijn linkerhelft. Een paar sekonden later schoten wij langs elkaar heen, te snel voor hem om mij aan te kijken en op zijn voorhoofd te wijzen, of tenminste voor mij om te zien dat hij dat deed.

Wat stom, dacht ik, dat gebeurt mij anders nooit. Een mijl (niet kilometer) verder was het geval vergeten. Nee, verdrongen. 's Avonds van andere herinneringen vervuld naar bed gegaan werd ik op de rand van de slaap gekonfronteerd met een beeld van dezelfde weg op het punt waar er een bocht in zit. Daar kwamen wij aan, de tegenligger en ik, onzichtbaar voor elkaar op de bocht af...

Ik ging overeind zitten in bed, en liet ons tegen elkaar oprijden. Het was een machtige botsing, frontaal. Verwrongen staal, glasscherven, bloed, benzine lekkend in de stilte, de sirene van de ambulance - een vreselijk ongeluk. Het enige goede wat je ervan kon zeggen was dat de schuldvraag geen problemen stelde. Of wij allebei dood waren was niet te zien; voorlopig niet meer de oude, dat in ieder geval niet. Ik voelde het staal en glas door mij heen steken in bed, en zette ons terug een eindje buiten de bocht. Daar gingen wij weer, en rang! Staal, bloed, scherven. Nog eens, en nog eens. Zes, zeven keer. Toen de opwinding en pijn er bijna af was, nog eens voor het laatst.

Daarna had ik er genoeg van, aldoor dat zelfde ongeluk.

Uitstrekken, slapen.

In Engeland kennen wij als overblijfsel van de tweede wereldoorlog het economy label for the re-use of envelopes. De belastingen en misschien sommige andere overheidsdiensten stoppen dat nog steeds bij hun uitgaande post. De bedoeling is dat wij hun schamele bruine envelop netjes zullen opensnijden en later benutten voor ons antwoord, met gebruikmaking van het label dat met lange tonghalen kleverig gelikt kan worden en over de bovenkant gevouwen.

Engelsen zijn warhoofdige mensen, dat is bekend; zij vinden het nog moeilijker om iets af te schaffen dan iets in te voeren. Nederlanders daarentegen zijn nuchter en zakelijk. Waarom krijg je dan geen zeep in een hotel? Ik neem aan dat dat ook uit de oorlog overgebleven is. Sindsdien is de zeepvoorziening in het algemeen weer veel ruimer geworden; maar niet in de hotels waar ik ooit kom. Het heeft iets vertederends van onhandigheid, zo'n ongemak veroorzaken ter wille van zo'n geringe besparing. Tegelijk heeft het iets verontrustends, als ik een toekomst voorzie waarin wij naar het hotel behalve ons zeepdoosje mee zullen moeten nemen ons peertje voor de lamp, ons klapbed, onze klapstoel en klaptafel, onze theepot voor het ontbijt en onze gelijnde papiertjes voor de juffrouw om de rekening op te schrijven. Ik weet wel dat het zover voorlopig niet is, maar als het komt zal er geen verhaal op zijn. ‘U moet zelf uw spullen meebrengen,’ zullen ze zeggen van het hotel. ‘Als u de boel niet in orde hebt moet u niet bij ons aankomen, meneer,’ - met die ontoegankleijke blik van het gezag in zijn gelijk. Wat mij beklemt bij het zien van de lege zeepbakjes is de triomf van de regel op de redelijkheid.

J. moppert over een meisje dat hem tot haar eerste of tweede liefde heeft uitgeroepen maar hem iedere keer dat zij elkaar spreken op zijn nummer zet, nu weer met een onge-

[p. 36]

nadige veroordeling van een paar schetsen die hij geschreven had voor de televisie. Ze mag ze best slecht vinden, zegt hij, maar waarom houdt ze er dan niet haar mond over, wat is dat voor onnozels, ze kan toch wel begrijpen dat ze mij op zo'n manier afstoot en dat wil ze juist niet, moet je aannemen. Y. verbaast er zich niet over. Ze wil je aandacht trekken, zegt hij, je moet merken dat ze niet maar alles prachtig vindt van je, zodat je gaat denken er zit toch wat in dat meisje - ze zal wel geweldig gehuild hebben toen ze weer alleen thuis was. J. neemt aan dat alles wat Y. zegt waar is en gelooft het dus, maar begrijpt nog niet hoe het mechanisme werkt.

Ik begrijp het ook niet en denk er later lang over na, waarbij de herinnering opkomt aan een studiegenoot die zich bekneld voelde aan de universiteit en overwoog om zich in Parijs te gaan amuseren met Françoise Sagan, bij wie hij belangstelling meende te kunnen wekken ‘door een beetje minachtend te praten over die boekjes van haar.’ Dat was een vergelijkbaar geval, en in koelen bloede. Hebben wij te maken met afgunst op de openbaarheid? Het is mij wel eens opgevallen dat ik mooie meisjes die op mij geen acht slaan geneigd ben af te straffen door ze van mijn kant ook niet meer op te merken. Als dat gebeurt bij een filmopname of zo zou dezelfde afgunst van de openbaarheid in het spel kunnen zijn - en inderdaad, gewoon in een restaurant of bij mensen thuis doe ik niet zo gek.

Toch is dat niet wat ik zoek. Er moet een idee te vinden zijn dat het gedrag van het meisje raakt in plaats van er omheen te praten, en tenslotte komt het tevoorschijn: masturbatie, en de wraak voor de schaamte. Zo'n pril meisje, veel te jong voor J. - dat moet het zijn. Als ik het aan J. aanbied zegt hij dat hij ook al aan schaamte gedacht heeft. ‘Je kan ook overdrachtelijk masturberen’. Jawel, maar dat hoeft niet. Een Amerikaanse heeft net een boek gepubliceerd waarin ze iedere rechtgeaarde vrouw aanmoedigt om, afgezien van wat ze van mannen meeneemt, per dag tenminste vijf keer eigenhandig klaar te komen. Dat moest het meisje maar eens lezen; als ze daarna aardig wordt, is het bewijs geleverd.

‘Vertel het maar aan Y., deze conclusie.’ Dat hoeft niet, zegt J., zij wist het ongetwijfeld al; zij zal gedacht hebben dat wij het vanzelf begrepen.

Het besluit is gevat: ik ga per nachttrein naar Glasgow, niet per vliegtuig. Het is de meest offervaardige toepassing tot nog toe van mijn principe dat de luchtlijnen, die vernielers van de beschaving, zo min mogelijk geld moet worden toegespeeld. Ze zullen het van mij niet merken, maar als het principe veld wint zal het op den duur aan hun inkomsten gaan knabbelen. Al kunnen zij dan misschien nog geen onhoorbare vliegtuigen vinden, er zullen er in ieder geval minder van gaan.

Nu maar hopen dat ik er slapen kan, bij de angoissante musique qui bruit le long de tes couloirs de cuir doré. De millionnairs, slapen die, derrière les portes laquées? Zal ik toute la douceur de vivre ondervinden entre Macclesfield en Stockport? of gaat die trein zo niet. Het maakt geen verschil. Ach Harmonika Zug! De millionnairs scheuren door de lucht in hun executive jets, en hoezeer de Engelsen zich ook beijverd hebben om alles vaag en veelbelovend te houden, een land dat een douceur de vivre kan onthullen is het niet geworden. Wel zal er zijn een funny little basin vou're supposed to wash your face in; en dan 's ochtends Glasgow, die bruine getergde stad waar niemand om zich heen kijkt.

Er gaat misschien geen dag voorbij, en zeker nooit een week, of ik zie uit een toespraak of interview dat alweer iemand zijn hoop voor de mensheid grondt op een indruk dat de jeugd het goed meent, onbevangen en genereus. Nevill Coghill, geleerde en eenmalig librettist (van de musical Canterbury Tales), nam vanochtend door bemiddeling van de Guardian zijn plaats in achter aan de rij van jeugdvolgelingen. Als hij over een paar weken omkijkt, zal hij vast verbaasd zijn zo'n eind als de rij gegroeid is.

Ik weet niet of zijn gemeenplaats meer in zwang is dan twintig of honderd jaar geleden. Ik herinner mij dat mijn vader er ook mee werkte, tegen mij die er toen al zuinig op reageerde; en hij had het met vrienden besproken, die waren het met hem eens. Als het nu vaker gehoord wordt zal het komen doordat de jeugd numeriek en financieel sterker is geworden de laatste tijd. Dadelijk zijn er dan ook meer bedienden die complimenten aandragen, en anderen die meelopen voor de gezelligheid.

Waarschijnlijk heeft de gedachte dat de jeugd een betere toekomst belooft een geschiedenis zo lang als de beschaving. Niettemin wordt mijn respekt ervoor door ongelovigheid uitgewist. Zoals ik de babies in hun kinderwagens zie zitten herken ik er vaak al de autoprollen van morgen in, en allerhande uitschot; soms (en dan ook zonder recht om van de toekomst verbetering te verwachten) mijn eigen soort. Ik weet niet hoe de jeugd die uit die babies groeit een minder gemêleerd gezelschap zou kunnen

[p. 37]

[p. 38]

zijn dan het vorige, en zie geen reden om te denken dat het ernst zal maken met een experiment in altijd aardig zijn.

Het is moeilijk te geloven dat iemand anders het verwacht, Nevill Coghill of wie dan ook. Waarom wordt het dan toch steeds weer gezegd? Ik weet het niet, en merk alleen op dat zulk routineoptimisme mij iedere keer een zetje naar de kant van de mismoedigheid geeft. Als wij geen betere redenen hebben voor vertrouwen zal de waarheid wel heilloos zijn.

De BBC-televisie vertoonde vanavond een programma gebaseerd op Smollett's beschrijving van zijn reis naar Rome: beelden van zijn pleisterplaatsen zoals ze nu zijn, met een mij onbekende heer op jaren genaamd William Fox die er fragmenten van de tekst sprak. Ik vond het heel grappig, de gestileerde uitspraak van Fox en de plaatjes die over tweehonderd jaar bij de tekst aansloten en de andere die ermee in kontrast waren. Er stond een fles wijn naast mij zonder etiket, de nieuwste vondst van de drankhandel, net goed voor de Pont du Gard en een Provençaalse weg onder de platanen. Als zij het konden, Smollett en Fox, waarom ik dan niet: wat bezittingen in een zakdoek aan een stok, en op naar het land van de olijven. Niet dat Smollett het zo deed, een degelijke man; en Fox natuurlijk evenmin, met de cameraploeg; maar zo leek het. Smollett was blij toen hij terug was in Londen. Ik houd van mijn land om zijn liberty, cleanliness and convenience, zei hij, en des temeer because it is the home of my friends for whose correspondence, conversation and esteem I wish alone to live. Uitstekende man! Nog vervuld van de zakdoek aan de stok zocht ik op hoe Tamalone ook weer liep te zingen, heel alleen achter de troepen aan met zijn handen op zijn rug, en vond een andere zin waar hij liep te fluiten, ‘een deuntje dat schriel welluidend klonk in den tederen avond, hij was zo zorgeloos wat een toeval hem weer brengen zou.’ Zo zorgeloos, zo zorgeloos... maar ik had van alles te doen, en toen ben ik aan het werk gegaan.