Hollands Maandblad. Jaargang 1969-1970 (258-277)

Allemaal stervende cowboys

Peter wist dat hij tegenviel. Vuurwerk mag hooguit een half uur duren. Een kermis vertrekt na drie dagen.

Hij had een programma voor een maand of 5, 6, dan was het op. Een mens als hij moest het zoeken in de kwantiteit van zijn vrienden en vrouwen. Elk nieuw kontakt was miezeriger dan het vorige want je kunt een ballon niet eeuwig blijven opblazen. Tenslotte was elk initiatief uit hem verdwenen en vergenoegde hij zich met een hardhandige schouderklop hier en een snelle omhelzing daar, maar zelfs deze rudimentaire liefdegebaren bleven na verloop van tijd achterwege en op een frisse zondagmorgen toen hij uitgebreid onder de douche was geweest, daarna wat onwennig op de helverlichte straat stond, viel het hem op hoe fijn hij zich voelde. Omdat hij altijd gedacht had dat hij een zeer ongelukkig mens was, overviel hem dit zó dat zijn gedachten er een ogenblik van stilstonden. Wel had hij, in het vage, veranderingen in zichzelf opgemerkt: hij werd langzamer, kwam meer te laat dan vroeger, hij bleef soms stilstaan op straat. Hij betrapte zich op ergernis als er 's avonds, wanneer hij juist de gordijnen dichtgetrokken had, gebeld werd, maar meestal hoefde je alleen maar een lot te kopen of donateur te worden en werd hij verder niet gestoord. Luisteren naar het gereutel van de elektrische klok, of het geluid van die ene w.c. voor alle kamerbewoners, het parkeren of optrekken van autoos, en onderwijl je sigaar, het teeveebeeld met zacht gedraaid geluid genoegelijk op de achtergrond; het was

[p. 35]

uitgesponnen genot. Hoe goed dat hij alleen was. Op zondag drentelen door buurten waar je geen bekenden kon tegenkomen. Dat gehunker naar vrienden, naar liefde zelfs: een jacht voor deftige meneren op een nepvos.

Was dat nou alles? Na het knappen van de reklameballon was die vraag wel in hem opgekomen, maar echt toegelaten had hij hem nooit. De wereld was vol allenige mensen en het was de vraag of dat erg was. Samen wonen met een vrouw, haar bewonderen om alles wat ze was, en toch achterblijven in een huis dat noch van jou, noch van haar was. Is dat nou alles?

De enige die hij nog zag was de ziekelijke jeugdvriend Bas. Diens wegterende gezicht boven de gul omgeslagen dekens boeide hem als niets anders. Bas verdroeg het doodgaan met konventionele dapperheid, glimlachen en stoere praat, overgehouden aan alle stervende cowboys van de teevee. Aan het eind van een bezoek zei Bas een treffend laatste woord: ‘Ik heb het hier nu wel gezien’, of: ‘Ik ga eens kijken hoe het daarginds is.’ Dan sloot hij zijn ogen als ware hij gestorven. Maar bij een volgende gelegenheid bleek hij nog in leven voor een allerlaatste woord.

‘Na een langdurig ziekbed....’

Toen Bas gestorven was en begraven, hoorde Peter van diens weduwe over een doodzieke buurvrouw en hij besloot haar op te zoeken. Het was een oud mensje in een benauwde kamer, alleen, omringd door troep. Hij moest haar verzekeren dat ze niet doodging, dat de dood er anders uitzag, grimmiger, dat die niet stonk naar beschimmelde matras, maar wantrouwen gloeide aldoor op in haar allesbehalve dode oogjes. Er voeren krampen door haar verfrommelde gezicht, een huiver die zich voortzette in haar lichaam onder de dekens. Ook zij vertoonde zekere heldhaftigheid. Er werd een moed vertoond die ze niet bezat. Peter kreeg weer het gevoel dat hij die mimiek eerder had gezien: bij de door galgenbroed neergeschoten sheriff die weet dat het recht tóch zijn loop zal hebben. Zo begon ongemerkt Peters tocht. Want deze buurvrouw had een familielid, doodziek en ‘dus’ eenzaam en ook in eigen familie meldden de stervenden zich regelmatig. Nergens zag hij de angst naar buiten breken, overal de komedie der dapperheid: verspreid geen onrust, wees waardig, weet te sterven. En de pijn werd weggespoten.

Op een zondag, na het doorlopen van de zoveelste straat, realiseerde Peter zich dat hij nooit zou weten hoe het met zijn vader gegaan was toen hij stierf. De stad is een pakhuis van doden, ze liggen opgeslagen in vele huizen, begrafenisautoos rijden af en aan. Ze worden bewaard in speciaal daarvoor bestemde tehuizen. Wie weet ervan?

Na elk bezoek aan een sterfbed voelde Peter zich onrustiger worden. Hij probeerde zich voor te stellen hoe Hellen zou sterven met al haar menselijke waardigheid. Het was jammer dat je het tijdstip niet kon bepalen, anders was het zeker de moeite waard haar gade te slaan. Hij zag haar voor zich, haar bleke gezicht dat zich walgend van hem afkeerde. Haar breekbare handen stijf ineengestrengeld voor haar buik. Hij stond stil. ‘Je hebt me nog steeds te pakken’, mompelde hij. ‘Er is niets veranderd.’ Hij zag de uitdrukking op haar gezicht waarmee ze anderen uitnodigde schamper over hem te praten, zodat ze vermoeid, maar ook bewonderenswaardig flink, met gelaten handbewegingen en gespeelde zenuwtrekken om de mond, de vrouw kon zijn die haar lot wist te dragen.

Ze was hem ontrouw op een onsexuele manier, ze doorbrak hun solidariteit. Hij liep driftig verder. Hij belde ergens aan. Door middel van een touw werd de deur vanuit de eerste verdieping opengetrokken. Zijn voeten denderden over de onbeklede trap. Te levend stapte hij de gezellig ingerichte meisjeskamer binnen. Daar lag achternicht Marie, 21 jaar, ongeneeslijk ziek en ze wist het.

Hij gooide zijn jas op een stoel en plofte er zelf bovenop. Het meisje zei wat, maar de opgezwollen mond en de opgezette wangen verminkten haar woorden. Je hoorde haar droge tong erin. Het was een lieve vraag, maar hij verstond het niet.

Hij bekeek haar en zag dat zelfs deze mond

[p. 36]

de dappere glimlach droeg.

‘Je ziet er slecht uit’, zei hij. Marie knikte. De glimlach hield aan.

‘Ik kan me voorstellen dat je hem zit te knijpen’, vervolgde hij. ‘Je weet niet wat de dood is. Misschien is het een pijn die onbekend heftig is. Misschien is het zo eenzaam dat je er gek van wordt.’

‘Er zijn grenzen’, zei het meisje, ‘als de pijn die grens overschrijdt raak je buiten bewustzijn.’

‘Dat zeggen ze’, zei Peter, ‘maar misschien is er een bewustzijn dat niet als bewustzijn wordt herkend, misschien is dat bewustzijn anders gericht en is het scherper dan dat wat ons bekend is. Je kunt het niet weten. Je kunt je onmogelijk voorstellen wat er allemaal gaat gebeuren, wat je zult voelen.’

Hij zag eindelijk angst in haar ogen. Ze trok het laken tot over haar kin en hij zag het tussen haar handen trillen. Toen hij opstond zag hij ook tranen in haar ogen. De eerste die huilde.

‘Ik ben niet bang voor de dood’, zei ze, maar het was nu nauwelijks meer te verstaan, ‘ik ben bang voor jou’.

‘Het spijt me’, zei Peter zonder te weten wat hem het meest speet, ‘ik kom niet meer terug. Het ga je goed’. Hij sloot de deur achter zich. In de gang stond de moeder. Ze kwam op het gesnik af. ‘Wat is er gebeurd?’ vroeg ze. ‘Ze huilt’, zei Peter. De moeder keek hem ontzet aan.

Peter verbeeldde zich een ogenblik dat de rust weer was teruggekeerd toen hij bedachtzaam de krakende trap afliep, maar op straat wist hij dat het definitief uit was. ‘Ik loop met een boogje om je heen, maar de straal wordt steeds kleiner’, dacht hij. Hij gaf het op.

Bij het binnengaan van een naburig café trok hij zijn gezicht maar vast in de kommunicatieplooi.

Hij was hier in geen weken geweest. Het interieur kwam hem veranderd voor. Het vloerkleed had immers niet van die slijtplekken, de verlichting was bepaald minder geel geweest en het publiek was grijzer nu.

Hij hees zich op een kruk en dronk bier. Maik kwam bij hem staan, de verloren gewaande klant was teruggekeerd. De waaier van groeven bij zijn ooghoeken was scherper getrokken dan voorheen en hij glimlachte als een.... Peter kneep zijn ogen dicht en opende ze pas toen hij zeker wist dat Maik uit zijn gezichtsveld verdwenen was.

‘Je moet het nemen zoals het valt’, zei de man naast hem tussen zijn rotte tanden door. ‘Uiteindelijk doen ze maar, je hebt toch niks te vertellen.’

Peter knikte. Zo was het.

‘Je moet maar zo denken’, ging de man verder, ‘het zijn net zo goed mensen, zoals u en ik. Over het algemeen, over het algemeen kijken we teveel tegen ze op, vind ik. Dat vind ik persoonlijk.’

Zijn grijns leek door het slechte gebit nog droeviger.

Hij was niet de grote killer, maar diens kok die onder de meest bizarre omstandigheden in de soep roert en wijsheden debiteert. Er waren verschrikkingen om je heen maar dat was nog geen reden om je plicht niet te doen. Peter stopte zijn gezicht in zijn handen en bedekte er ook zorgvuldig zijn oren mee. Er waren alleen nog teevee- en filmbeelden, de mensheid was uitgestorven.

Om de bocht van de bar zat een jongen die tot dan toe verborgen was gebleven achter twee reusachtige heren met hoeden. De jongen had lang zwart haar, tot op zijn schouders, dat zelfs in dit treurige licht uitbundig glansde. Hij was onijdel mooi. Er zaten vrouwen bij hem, maar hij keek ze niet aan wanneer hij sprak. Hij zat iets voorovergebogen zodat zijn haren aan weerszijden van zijn glas het kleverige hout van de bar aanraakten. Peter vond het plezierig om naar hem te kijken. Het was of die jongen niet aangeraakt werd door het gele licht, hij zag eruit alsof bij buiten in de zon zat.

Peter verhuisde naar de lege kruk naast de jongen als interesseerde diens betoog hem. Ook van dichtbij behield je de indruk met een echt mens te doen te hebben. Zijn stem

[p. 37]

was zacht. Hij glimlachte slechts in antwoord op de vriendelijkheid van iemand anders.

De man met de rotte tanden was Peter achterna gelopen. ‘Ze gaan ervan uit dat je bang voor ze bent’, zei hij. ‘Ze kunnen je maken en breken, dat wel, maar bang, ik ben voor de dóód nog niet bang.’

Peter voelde zich genoodzaakt zijn blik van de jongen af te wenden en de man opnieuw in de afstervende mond te kijken.

‘Is er een goede film ergens?’

‘Dat weet ik niet’, zei de man. ‘Ik ga nooit naar de film.’ Het klonk alsof het een uitzonderlijke prestatie gold.

‘Zou u toch eens moeten doen’, zei Peter.

‘Geeft nog eens wat afleiding. Houdt u ook niet van een goede western? Een oorlogsfilm?’

De man schudde zijn hoofd. ‘Ik heb al genoeg aan mijn kop.’

De jongen was opgestaan. Peter draaide zich om, om zijn gang naar de kapstok te kunnen volgen. Hij dronk snel zijn bier op. Hij gleed van de barkruk af. ‘Zeg hé’, riep hij, ‘weet jij ergens een goede film?’

De jongen haalde zijn schouders op. ‘Wat voor iets moet het zijn?’

‘Een western of een oorlogsfilm.’

‘Nee’, anwoordde de jongen al in de richting van de deur lopend, ‘dat zou ik niet weten’.

Peter voelde de neiging hem achterna te lopen. Je weet wel: de straat oprennen, opdringerig naast hem gaan lopen, hem gaan overtuigen dat er heel goede westerns bestonden, of dat niet iedere oorlogsfilm uit kwaadaardigheid gemaakt was, maar hij gaf het of op voor hij een voet verzet had. Hij durfde niet.