Hollands Maandblad. Jaargang 1969-1970 (258-277)

[p. 30]

Een fel-realistische film
Guus Kuijer

Daar zat hij dan, met zijn witblonde, anderhalfjarige zoontje op schoot. Hij streelde de haren van het kind, volgde elke beweging van de dikke handjes die naar speelgoed grepen of naar hem: zijn neus, haar of onderlip; af en toe wanneer de vertedering overliep, kuste hij, terwijl vanuit de radio gelovigen achter hun orgel aanzongen en de zondagmorgen onmerkbaar verstreek.

Toen Alexandertje tenslotte toch naar de grond wilde en een klein tractortje heen en weer begon te rollen, was de vrede niet meteen verdwenen zoals hij gevreesd had. Integendeel, als verlost, smolt zijn hart voor dat door luier en plastic broek uitstekende kontje, bewonderde hij iedere waggelende stap van de volgestopte beentjes als gold het de ingewikkelde sprong van een ijsdanser.

Met een onhoudbare glimlach, stram tegen zijn wangen, zag hij hoe Alexandertje een zak shag boven de grond omkeerde, zodat het harige spul als een pruikje op het keukenzeil terecht kwam, waar het vervolgens door de graaiende handjes geplukt werd tot kruim, waarvan Henk, ondanks vaag schuldgevoel een sjekkie draaide. Nu het eenmaal zover was schonk hij zich meteen maar een kop koffie in. Hij struikelde daarbij over een aantal op de grond liggende snoeren en werd daardoor herinnerd aan het feit dat de camera liep en hij zijn zoveelste scène draaide.

Men was enthousiast over hem en vooral over het kind dat zich nergens wat van aantrok. Het zweet brak hem uit: hij vergat steeds dat hij een rol speelde. Iemand poederde haastig zijn voorhoofd.

Hij moest met enige aarzeling het sjekkie opsteken en dan weer naar Alexandertje kijken.

Noch nicotine noch caffeïne konden zijn verlossing tenietdoen. Zie Alexandertje, hoe hij straalde, hoe hij veilig speelde, allerlei zelfbedachte oefenwoordjes uitstootte, zie hoe hijzelf daar zat, met de vochtige ogen van iemand die de vrede die alle verstand te boven gaat, nog niet gewend is. Hij stond plotseling op, pakte Alexandertje en tilde hem hoog boven zijn hoofd, maar toen hij de angst in het bolle gezichtje zag drukte hij het gauw tegen zich aan. Hoor, wat een lach er al uit dat keeltje kon komen, hikkend, met een brauwende r erin. Het lichaampje kromde zich om Henks schouder, zodat het als een sjouwersvracht op hem rustte. Hij wilde nu wel naar buiten gaan, met die levende baal op zijn schouder, midden op straat gaan staan, iedereen laten zien: dit is mijn zoon en kijk eens hoe jong ik zelf nog ben. Maar hij wist dat de camera hem achterna zou rollen en bovendien had hij tot op deze dag zelf gedragen moeten worden, van de ochtend tot de avond, en had hij reden genoeg om nederig te zijn en niet van de daken te schreeuwen dat hij pas op zijn 28e jaar volwassen was geworden. Het was iets om stilletjes dankbaar voor te zijn, in de keuken, op een ongemakkelijke houten keukenstoel.

Ze hadden wat beters bedacht waar hij zijn ontroering in kwijt kon. Een kop koffie inschenken, een paar boterhammen klaarmaken. Haastig. Hij zette het kopje op een dienblad en de twee boterhammen op een stapeltje ernaast. Hij droeg het blad en Alexandertje naar boven, opende zachtjes de slaapkamerdeur en ging naar binnen. Hij schoof het blad voorzichtig op het nachtkastje naast de slapende Ellen. Hij zette Alexandertje op de grond.

‘Ik heb koffie voor je, en brood’, zei Henk zacht.

Ze werd er niet wakker van. Haar gezicht bleef klein achter haar handen verborgen, haar zijige haren roerloos op het kussen. Henk stak zijn hand ernaar uit en streelde het. Wat zacht was het. Zo zacht als haar huid. Zo zacht als zijzelf.

‘Ellen, ik heb koffie en brood voor je’, zei hij met tegenzin. Wat hem betrof hoefde ze niet wakker te worden, hij hoefde hier alleen maar te zitten, haar haar te strelen, te kijken naar het stukje gezicht dat haar handen open lieten. Hij had grote moeite zich te realiseren dat ze niet echt sliep.

Hij haalde een pak shag uit zijn broekzak

[p. 31]

en draaide er eentje. Alexandertje dribbelde babbelend door de kamer. Toen Henk opkeek lag Ellen hem wazig aan te kijken.

Ze hadden de littekens op haar gezicht sterk overdreven. Ze leek een indiaan op oorlogspad. Mogelijk zag het er zwart/wit beter uit. ‘Ik heb koffie en brood voor je’, zei hij.

‘Lekker zeg’, zei ze en glimlachte wakker terug.

De koffie was nog te heet. Henk boog zich voorover om een kus op haar blote schouder te drukken, maar hij voelde haar verstrakken onder zijn lippen. Hij kwam snel weer overeind. Jaap stond hinderlijk te hijgen achter zijn camera. Alexandertje hoorde hij niet meer.

Ze was geschrokken. Dat had hij van tevoren kunnen weten, maar hij zou haar wantrouwen overwinnen. Het kon lang duren, maar het zou zeker lukken.

Opdat ze de tranen in zijn ogen niet verkeerd zou begrijpen begon hij vlug te praten. ‘Alexandertje was zo lief, hij heeft goed gegeten, fijn gespeeld, we hebben gelachen samen.’

Ellen keek hem wantrouwend aan.

‘Hij is bang als je hem hoog optilt, maar des te fijner vindt hij het als je hem dicht tegen je aandrukt, of hem op je rug zet. Heb je trouwens gezien dat hij tussen die witte haren van hem ook stroken donkere heeft zitten?’

‘Ja’, zei Ellen, ‘die heeft hij altijd al gehad.’

Hij wist het, hij wist het, maar hij had het niet gezien.

‘Ellen weet hoe je kunt leven’, fluisterde Nico. ‘Je wilt het van haar afkijken. Je wilt haar niet meer vragen je hand vast te houden. Je vermant je.’

Henk tilde Alexandertje op de dekens. Ellen spreidde haar benen en zette Alexandertje ertussen. ‘Wil je in mijn holletje zitten?’ vroeg ze.

‘Eten’, antwoordde Alexandertje. Ellen brak een stuk van haar boterham en stopte het hem in zijn handen.

‘Ik ben zo blij dat je teruggekomen bent’, zei Henk zacht.

‘Ja?’

Henk knikte nadrukkelijk.

‘Maar ben je ook blij dat ik weggeweest ben?’

Alweer wist ze beter waar het om ging dan hij. Bestond zijn geluk dan alleen uit herstelde trots? Was zijn verdriet slechts gekwetst eergevoel geweest?

Henk knikte nogmaals. ‘Ik ben ook blij dat je bent weggegaan, toen.’

Haar hand gleed over het bed naar hem toe en bleef op zijn been liggen. Het weer was opgeklaard. Je zag het aan het blauw van de gordijnen die zonder zon paars waren.

Ellen sloeg de dekens van zich af en stapte het bed uit.

‘Let op’, riep Nico. ‘Elke beweging moet snel zijn, maar ook aandachtig. Je werkt de chaos achterstevoren lopend het huis uit. Wat vóór je is, is orde. Je bent de onderhouder van het geluk. Je poetst het daglicht op.’ Als je dat niet zag, was je stekeblind.

‘Ga lekker met Alexandertje wandelen’, zei Ellen tegen Henk. ‘Als je terugkomt ben ik hier klaar.’

Mooi weer in overvloed. Nog lekker koel

[p. 32]

van de morgen. Je moest lachen om de magere boompjes die nog niet eens bij de zon konden.

Met een net-lopend kind waren de straten tweemaal zo lang, de regenput een bezienswaardigheid en iedereen om naar te zwaaien. Elk zijstraatje, elk tuinpad zelfs moest je in en je voelde je een echte pappa omdat het kind dat steeds naar je riep, telkens als je te ver doorliep en het dacht dat die afstand nimmer meer te overbruggen was. Op je hurken gaan zitten, je armen uitstrekken, dat verkortte de stoep.

‘Hé’, riep een vrouw achter hem, ‘ben je kindermeisje geworden?’

‘Nee’, antwoordde Henk waardig. ‘Vader.’ Hij hoorde gelach om zich heen en wist dat hij het uitstekend deed. De vrouw zei nog iets terug, maar hij verstond het niet. Alexandertje wilde zijn hand.

Ze gingen het park in. Er lagen al veel bladeren op de grond. Alexandertje waadde er enthousiast schoppend doorheen.

Aan het eind van het pad zat een man-met-filmpet op zijn hurken een doosje te openen. Hij haalde er een stijf opgerold egeltje uit en zette het tussen de bladeren. Omdat Alexandertje eraan voorbij liep raapte Henk het dier op en riep Alexandertje bij zich. Hij draaide de egel ondersteboven zodat Alexandertje het angstig weggedoken kopje kon zien. Belachelijk verdedigingssysteem, bij duizenden werden ze verpletterd door het verkeer.

Alexandertje stak zijn handje naar de stekels uit, maar Henk bracht het dier snel buiten zijn bereik. ‘Nee’, zei hij, ‘niet aaien.’

‘Hallo Henk, hoe gaat het met jou’, klonk het naast hem. Hij zette het egeltje op de grond en kwam overeind. Er stond een dikkige vrouw naast hem. Een breed gezicht met rode, volle lippen. Henk besefte dat zij de hoer was. Hij haalde wrevelig zijn schouders op. Dit kon toch helemaal niet. Dit kon je na het voorgaande toch niet doen? Maar tegelijkertijd wist hij dat Nico deze reactie verwacht had en dat Jaap zich nu op zijn gezichtsuitdrukking stortte.

Het was een stompzinnige wending in het scenario. Dat had hij eerder moeten zien. Het paste niet bij de stemming en hij had bovendien het kind bij zich.

Maar even later zat hij al in haar auto, met Alexandertje op schoot, Nico en Jaap achterin. In de achteruitkijkspiegel telde hij vier volgauto's.

‘Ik heb je in geen tijden gezien’, zei José.

‘Veel te bedacht’, mompelde Henk. ‘Dit kan niet’.

Nico zweeg. Aan het doorratelen van de camera merkte Henk dat alles ingecalculeerd was. Misschien hoopten ze dat hij openlijk kwaad werd.

José stopte voor een opzichtige villa, met een glooiend gazon en een vlaggestok ervoor. Achter het huis blaften honden. Henk haalde zich het eenvoudige interieur voor de geest waar hij de scènes met Ellen gedaan had en grinnikte. ‘Zo zie je wat je met noeste vlijt bereiken kunt.’

José lachte luid.

Bij het uit de auto stappen nam ze Alexandertje van hem over. Ze zag er te lief uit met dat kind in haar armen. In de pompeuze slaapkamer haalde José een roze, blote pop tevoorschijn die ze Alexandertje te spelen gaf. Henk herinnerde zich nu dat ze een portefeuille met geld in zijn binnenzak hadden gedaan.

Hij haalde hem eruit en legde het geld onopvallend op de toilettafel. Dit was de scène die de film moest redden, begreep Henk. José hield haar borsten al commercieel onder de camera.

Toen José kordaat op hem toestapte en hem begon lief te hebben, werd Henk zich eindelijk van de vraag bewust die al enige tijd in hem rondzeurde: hoe kwam Ellen aan haar littekens? Ze hadden hem vrijwel geen verleden gegeven dus een antwoord wist hij niet.

Hij bekeek José terwijl ze naar het bed liep. Hij hield van haar teveel aan lichaam.

Alexandertje zat op de grond, de blote pop op schoot. Henk zag dat Jaap het tafereeltje opnam en maakte van de gelegenheid gebruik zich uit te kleden en naast José onder de lakens te schuiven.

José behandelde hem als een vaste vriend, maar hoe kwam een man als hij aan zulke grote sommen geld?

Het werd een slechte film. Hij had er zich niet mee in moeten laten.

José perste zich tegen hem aan. Ze streelde hem. Hij kon niet nalaten het prettig te vinden en loom haar schouders te aaien.

‘Ik dacht dat ik bevrijd was’, fluisterde hij in haar oor. ‘Nico zei dat het over een verlossing ging.’

José antwoordde niet. Henk draaide haar op haar rug en schoof over haar heen. ‘Is je tekst op?’ vroeg hij. Tot zijn verbazing keek ze geërgerd de andere kant op.

‘Wil je nou, of wil je niet’, snauwde ze.

‘Natuurlijk wil ik niet lieverd’, grinnikte hij. ‘Nico wil. Nico wil en daarom zing ik.’

Omdat het ondanks de goede wil niet ging, maakte hij een aantal schijnbewegingen en rolde vervolgens slap van haar af. Door zijn oogharen heen zag hij dat Jaap Alexandertje filmde. De pop lag op zijn

[p. 33]

schoot en hij sloeg hem op zijn rug met regelmatige, felle tikjes.

José bracht Henk en Alexandertje naar het park. Er heerste een boosaardig zwijgen.

‘Tot ziens’, zei Henk toen hij Alexandertje uit de auto tilde.

José mompelde een groet en reed weg.

Omdat hij snel thuis wilde zijn hield hij Alexandertje op zijn arm en beende met grote passen het park uit. ‘Moet je luisteren’, riep Nico. ‘Ellen weet nergens van. Toen je wegging begon ze een klein beetje in je te geloven. Wees dus opgewekt, zoals je was, voel je vooral niet schuldig’.

Henk stond stil. ‘Wat kan dat nou toch schelen, godverdomme. Of ik me schuldig voel of niet zal Ellen een zorg zijn.’

Nico liep op hem toe. Zijn adem blies Henk in het gezicht. ‘Je weet toch dat Ellen je een soort laatste kans geeft. Je weet ook dat bij een scheiding het kind vrijwel altijd aan de moeder wordt toegewezen.’

Ze moesten het hem toch eens vertellen, van die slechte adem. Maar hij had gelijk. Waarschijnlijk keek hij niet overtuigd genoeg want Nico vervolgde: ‘Jij bént toch gescheiden? Stel je voor dat alles afhing van één ontmoeting met je vrouw en dat die ontmoeting nog moest plaatsvinden.’

Henk knikte. Jazeker, hij had zich desnoods binnenstebuiten gekeerd om nieuw geloof in haar te wekken.

‘Hoe komt Ellen aan die littekens?’ vroeg hij.

Nico haalde zijn schouders op. ‘Dat moet je Ben vragen.’

‘Door het leven getekend, denk ik’, grinnikte Jaap. ‘Of je hebt er het mooie vanaf gekeken.’

Nico schraapte met zijn linkervoet over de grond. ‘Heb je kinderen?’ vroeg hij.

‘Dat weet je.’

‘Ik weet het. Ik ken het. De man van je vrouw kan uitstekend met ze overweg. Je bent ze kwijt. Je hebt er niets meer over te vertellen.’

Henk sjorde Alexandertje wat hoger tegen zijn borst. ‘Laten we gaan’, zei hij.

In het voortuintje zette hij Alexandertje op de grond. Voor hij de sleutel in het slot kon steken werd de deur al door Ellen geopend. Ze pakte Alexandertje bij de hand om hem over de drempel te helpen, maar zag tegelijkertijd kans zo stralend naar Henk te lachen dat de morgenstemming op slag in hem terugkeerde. Hij keek triomfantelijk in de camera.

Hij was goed in die introverte dingen had Nico gezegd. ‘Ben heeft het speciaal voor jou geschreven. Ken je hem eigenlijk?’

Nee Henk kende hem niet, hij wilde hem ook niet leren kennen. Iemand die zoiets speciaal voor hem bedacht, moest wel een verschrikkelijke rotzak zijn.