Hollands Maandblad. Jaargang 10 (246-257)

[p. 32]

Karst knapt het op
Guus Kuijer

Karst sloop de trappen op en klopte zachtjes op de deur van Wendeliens kamer. Hij hoorde haar stem en liep door. ‘Dag’, zei Wendelien. Ze had rood haar en sproeten. 16 jaar, even oud als Karst. Haar kamer was artistiek ingericht met visnetten, geverfde gloeilampen en affiches. Ze keek Karst vertederd aan. Hij kwam vaak bij haar, liet zich voorlezen en kon voortreffelijk luisteren. Karst was een soort vriendin.

‘Ik kwam een boek lenen’, zei hij.

‘Wanneer ga je nu eindelijk jongensboeken lezen?’ vroeg ze. Karst antwoordde niet. Hij wiebelde heen en weer. Hij keek naar het groene linoleum. ‘Ik houd niet van spannende boeken’, zei hij eindelijk. Hij liep naar de boekenkast.

‘Je mag niet ieder boek lezen hoor’, zei ze, ‘je moet het me eerst laten zien.’

Welk boek moest hij nu kiezen? Hij moest vermijden dat ze zijn keus kon afkeuren. Hij veranderde iets van houding waardoor het niet mogelijk was te zien welke boeken hij bekeek. Na wat zoeken en bladeren nam hij een boek in de hand en hield het omhoog zodat ze de titel kon zien. ‘De motorclub’, las ze hardop. ‘Dat lijkt jongensachtig, maar het is een echt ouderwets meisjesboek. Dokter Kingma en zijn robbedoes van een dochter’. Karst kreeg een kleur maar ze zag het niet. ‘Neem het maar mee.’ Karst stond op, het boek stijf tegen zijn zij gedrukt. ‘Fijn, dan ga ik maar weer.’ Wendelien rookte een sigaret. Karst wilde net de deur uitgaan toen Wendeliens moeder binnenkwam. De vrouw bewoog haar neus zoals een konijn dat doet. ‘Kind, kind’, fluisterde ze, ‘hoeveel sigaretten rook jij nou per dag?’ Wendelien lachte. Karst liep ongemerkt de deur uit.

Op straat hield hij het boek voor zich uit. Het zag er inderdaad ouderwets uit. Geïllustreerd door Hans Borrebach. Hij liep de achterdeur binnen van hun eigen huis. Zijn moeder stond in de keuken. Ze stond gebogen over een bak groente. Karst wilde langs haar lopen, het boek onopvallend in zijn linkerhand. ‘Zeg meneertje, vroeger zeiden we elkaar nog wel eens goejendag.’ Zijn moeder keek hem met een kwasi-vrolijk gezicht aan. De roodgeverfde mond stond er gekruld in. ‘Dag mam’, zei Karst. Ze keek naar zijn linkerhand. ‘Wat heb je daar voor een boek?’ Karst keek ernaar. ‘Van Wendelien’, zei hij. ‘Dat vroeg ik niet’, zei zijn moeder, ‘ik begrijp best dat je dat boek van Wendelien hebt, maar dat vroeg ik niet, ik vroeg...’ ‘De motorclub’, zei Karst. ‘De motorclub, de motorclub, nou dat zegt me niets hoor. Als je maar weet dat ik het eerst wil zien voor je het gaat lezen’. Karst reikte haar het boek aan. ‘Ja, zie je niet dat ik natte handen heb? Wou jij me dat boek in mijn natte handen stoppen? Of wou je soms beweren dat je dat niet zag?’ Ze stapte naar de deur waar aan een haakje een handdoek hing, veegde zorgvuldig haar gemanicuurde handen af, bekeek ze en pakte daarna het boek van Karst aan. Ze sloeg het open en bekeek de illustraties van Borrebach. ‘Het gaat over grote meisjes’, zei ze bedenkelijk. Ze sloeg het boek dicht. ‘Enfin, vraag het straks maar aan je vader’.

Karst nam het boek mee naar de kamer en legde het op de schoorsteenmantel, naast een houten kokertje waarin sigaretten zaten. Hij haalde er eentje uit en stak hem in zijn mond. Er zat een mondstuk aan zodat je hem ook tussen je tanden kon klemmen en hem van de ene mondhoek naar de andere kon rollen. Zijn moeder kwam binnen. ‘Zeg, jij hebt toch niets te doen, kan je niet even de tafel dekken?’ Karst liep naar de kast en haalde het tafelzeil eruit. Vervolgens drie borden en driemaal bestek. Hij ging vast op zijn plaats zitten. Maar toen hij een sleutel hoorde draaien in het slot van de voordeur, sprong hij van zijn stoel en rende naar de gang. Daar was hij nog net op tijd om zijn vader te zien binnenkomen. ‘Hallo Fred!’ riep hij. Zijn moeder riep vanuit de keuken: ‘Hè, dat vind ik nou helemaal geen leuke gewoonte van je om je vader bij zijn voornaam te noemen, ook niet als grapje. Dag man’.

Het was zaterdag. Karst reisde per tram naar het centrum van de stad. Hij zocht de plek op waar hij laatst een man ontmoette. Een heer in grijze broek en blauw colbertje. Hij was helemaal niet zo erg oud. Hij had Karst gevraagd of hij zin had in een ‘trip’. Het was op een woensdag en Karst had gelogen dat hij naar school moest. Hij ging bijna

[p. 33]

elke zaterdag naar de plek toe hoewel hij wist dat hij weer niet zou durven meegaan. De man was niet meer komen opdagen. Karst had best zin in een ‘trip’. Hij wist dat er verscheidene mogelijkheden waren. De man kon hem gewoon een aardige jongen vinden, een man die graag kinderen wilde hebben, maar er geen had. Het kon echter ook een moordenaar zijn. Karst nam zich voor bij een volgende gelegenheid naar de aard van de trip te informeren. Intussen nam hij de houding aan van een jongen die weliswaar stilstaat, maar die vol ongeduld wacht op iemand met wie hij een afspraak heeft, een vriend waarmee hij allerlei aktiviteiten gaat ontplooien. Af en toe boog hij zich naar voren alsof hij tussen de mensen naar een bekend gezicht zocht, ook keek hij nu en dan bezorgd naar de torenklok. Achter zijn hoofd hingen, in een vitrine, fotoos van vrouwen. Op de plaats van hun borsten waren veertjes geplakt. Hij wist dat alleen van de vluchtige blik bij het langslopen. Soms trappelde hij met zijn voeten alsof hij een hardloopwedstrijd hield op de vierkante meter. Na een uur had nog niemand hem uitgenodigd voor een trip. Hij draaide zich half om, wierp een snelle blik in de vitrine en liep toen vlug, als was hij zich van het volgend doel bewust, de straat uit.

Hij kende een meisje van school dat hem nooit opgevallen was tot iemand hem vertelde dat haar moeder een hoer was, heel oud, met een bijna kaal hoofd. Sindsdien had hij een grote belangstelling voor het meisje gekregen. Ze heette Lena. Hij wist waar ze woonde. Hij nam de tram, want hij moest naar het andere einde van de stad. Het was een sombere straat, met aan de in- en uitgang bakstenen poorten. Hij durfde niet te dicht bij haar huis te gaan staan en posteerde zich daarom onder een van de poorten. Er gebeurde een hele tijd niets. Was Lena niet thuis? Maar als hij wegging miste hij haar natuurlijk net. Hij wachtte af. Door de poorten aan weerszijden kreeg de straat het karakter van een hofje waarin alle geluiden klonken alsof ze uit een put kwamen. Je kon het geschreeuw in één van de huizen dan ook duidelijk horen hoewel het minstens tien nummers van Karst af was. Niet in Lena's huis. Een vrouwestem met een mannestem ertussendoor. Karst ging erop af. Hij stond juist voor het huis toen de deur openging en een vrouw achteruitlopend naar buiten kwam. Ze huilde. Karst staarde haar aan. Er kwam iemand naast hem staan die fluisterde: ‘Wat doe jij hier?’ Het was Lena. Hij durfde haar niet aan te kijken. ‘Ik kwam hier toevallig langs.’ Ze lachte. ‘Ga mee’, zei ze.

Ze nam hem bij een hand en trok hem mee naar de overkant van de straat. Ze duwde een deur open. Karst zag een lange

[p. 34]

gang met aan het eind een openstaande deur waarachter zich de keuken bevond. Daar stond de moeder van Lena. Het was een gezette vrouw met een rood gezicht en dik, zwart haar. Haar hele lichaam zat strak in een zwarte jurk. Ze wreef een schuimend kledingstuk over een ribbelbord heen en weer. Ze hield daar mee op toen ze Karst in de keuken zag staan. Ze glimlachte en stak hem een natte pols toe. ‘Ga maar naar binnen’ zei ze tegen Lena. Ze gingen een kamer binnen die vol stond met kolossale meubelen. Geweldige leunstoelen stonden op elke willekeurige plaats. De overige ruimte werd ingenomen door een pingpongtafel. Daaronder zaten een aantal kinderen te spelen. Karst kon in de schemering niet zien hoeveel het er waren noch hun geslacht vaststellen. Lena duwde hem in een van de leunstoelen en ging zelf aan de voet van het gevaarte op de grond zitten. Ze zei niets. Karst keek naar de plek waar de kinderen speelden. Er was erg veel lawaai, als hij wat gezegd had, had ze het toch niet kunnen verstaan. Plotseling schreeuwde Lena: ‘Leuk dat je toch nog gekomen bent’. Karst knikte. Hij voelde dat zij een hand op zijn rechtervoet legde. Haar moeder kwam binnen, de hand bleef op zijn voet liggen. De moeder had een blad in haar handen waarop 6 glazen limonade stonden. ‘Dat lust je zeker wel’, riep ze naar Karst. Karst knikte. Hij nam een glas van het blad. ‘Het is niet zo erg koud hoor’, zei Lena. ‘We hebben geen ijskast’. Haar moeder, die de kinderen onder de tafel van limonade voorzag, keerde zich half om en vroeg: ‘Hebben jullie een ijskast thuis?’ Karst knikte beschaamd. Lena keek haar moeder veelbetekenend aan. ‘En een wasmachine zeker ook?’ Voor Karst kon antwoorden was de vrouw alweer de kamer uit. ‘Maar ik vind het hier veel gezelliger dan bij mij thuis hoor’, zei hij. Lena sprong op, rende naar de kamerdeur en stak haar hoofd de gang in. ‘Mamma, hij vindt het hier toch nog gezelliger dan bij hemzelf thuis’. Er klonk geknor vanuit de keuken. Lena keerde glimlachend terug en zette zich voor de voeten van Karst neer. Ze bedekte nu beide voeten met haar handen. Behalve dat hij tussen de meubelen ingeklemd zat, was door die handen de kans op opstaan en weggaan geheel verkeken. ‘Zullen we iets gaan doen?’ vroeg hij. Hij had geen rekening gehouden met het lawaai vanonder de tafel. ‘Wat?’ schreeuwde Lena, ‘het is pas 4 uur’. Karst, die zich naar haar toegebogen had, viel weer terug tegen de rugleuning. Hij volhardde enige tijd in die houding. Toen boog hij zich opnieuw voorover. ‘Zullen we wat gaan doen?’ riep hij. Ze knikte blij en liet zijn voeten los. Karst stond op, liep naar de keuken om te bedanken voor de limonade.

Buiten deed het licht hem pijn in de ogen. Lena stond in afwachting naast hem. ‘Volgens mij is het al kwart over vier’, zei hij. ‘Ik moet om half vijf thuis zijn, dus ga ik maar’. Lena zwaaide hem na. Toen hij de poort uit was begon hij te rennen. Hij was om kwart over vier thuis. Zijn vader stond in de tuin. Hij leunde op een schep die hij rechtop in pas omgespitte grond had staan. Karst wilde naar hem toe. In de gang kwam hij zijn moeder tegen. ‘Waar ben je geweest?’ vroeg ze. ‘Buiten’ antwoordde Karst. ‘Ja, dat begrijp ik’, zei zijn moeder, ‘maar dat...’ ‘In de dierentuin’, hij greep naar zijn achterzak en liet haar zijn abonnement zien. ‘Allemensen, alweer naar de dierentuin, ik begrijp niet wat je daar zoekt. Apies kijken’. Ze lachte, Karst liep door de achterdeur naar buiten. Hij ging naast zijn vader staan en keek hem aan. ‘Pa?’ Hij verbeeldde zich even dat zijn vader hem had opgemerkt. Dat hij hem elk moment kon vragen wat er aan de hand was. Maar de man bewoog zich niet en scheen iets te bestuderen dat zich hoog, bijna onzichtbaar, in de lucht bevond.

Het was eveneens op een zaterdag, Karst was alweer een jaar ouder, dat hij Wendelien zag lopen, aan een jongen of man gestrengeld, dat kon hij niet goed zien, want hij liep achter hen. Hij volgde hen tot ze een huis binnengingen waar een jongen woonde die behoorde tot het drietal. Hij had ze van tijd tot tijd in het zwembad gadegeslagen. Geen knappe, stoere of bijzonder aantrekkelijke jongens, maar als drietal, waarschijnlijk door het gebruik van een eigen soort taal en toespelingen op een gemeenschappelijke geschiedenis, van een buitengewone aantrekkingskracht. Ze waren dan ook omringden Karst moest zich, om iets van hen op te vangen, tenminste half oprichten. Een keer had hij het gewaagd om zich schijnbaar achteloos bij het groepje te voegen. Hij lag al bijna op zijn handdoek toen één van de omliggenden had gevraagd of hij de lente in het hoofd had. Hij had niet durven opstaan, noch durfde hij iemand in het gezicht te zien, zodat hij ruim een kwartier het mikpunt was geweest van allerlei geestigheden, zonder dat het drietal hem had opgemerkt. Daarna had hij verschrikt op zijn horloge gekeken, zich razendsnel aangekleed en was met forse stappen weggebeend. Een van de drie zat bij Karst op school. In de pauze, op het plein, stond hij altijd in dezelfde hoek,

[p. 35]

tussen anderen die Karst slechts van gezicht kende. Karst zocht de open ruimten van het plein op. Hij hield de jongen, die Koenraad heette, in de gaten.

Het gebeurde meer dan eens dat hij, glurend tussen allerlei lichamen door, zijn armen voelde bewegen en aan het zoemende geluid dat uit zijn mond kwam merkte dat hij vliegtuigje aan het spelen was. Meestal was het te laat om ermee op te houden. Anderen hadden het al opgemerkt en wezen naar hem. Dan lachte hij. Zijn wangen werden purper, zijn tanden eigenaardig wit tussen zijn rode lippen. Hij overdreef het ronken van de machine en zijn vleugels leken op die van een onrustige meeuw. Elders op het plein vochten jongens met elkaar. Er was ergens, in enig land, opstand of oorlog.

Drie maanden geleden was er een Duits meisje op school gekomen dat opschudding had verwekt. Ze keek elke jongen recht in de ogen en was opgemaakt. Een wijde mond, ietwat bolle wangen en kringen onder haar ogen. Het waren vooral die kringen. Volgens sommigen droeg zij onfatsoenlijke kleding, altijd was er bij het vooroverbuigen iets van haar borsten te zien, terwijl haar jurken, rokken of broeken zo strak om heupen en billen gebonden waren dat je bij het lopen alles kon zien bewegen. Karst had alleen de lippen en de ogen opgemerkt. Hij had niet geprobeerd haar aandacht te trekken, maar had zich na een paar dagen wikken en wegen voorgenomen voor haar te gaan sparen. Hij zou wachten tot hij wat geld had. Dan zou hij haar ergens opwachten en haar het geld overhandigen. Hij zou zeggen dat het voor haar was, dat hij het niet nodig had. Het had drie maanden geduurd voor hij het geplande bedrag vergaard had: f 35, -. Hij had Gertrud inmiddels enkele malen met Koenraad gesignaleerd. Dat had hem niet verbaasd of teleurgesteld. Toen hij ze de eerste maal trof, vlak bij het openluchttheater, hun voorhoofden tegen elkaar gedrukt, had hij zelfs met moeite een kreet van blijdschap kunnen onderdrukken. Het was alsof hij hen bij elkaar had gebracht. Hij had zich nog wel bezorgd afgevraagd of de andere twee van het drietal Gertrud zouden aksepteren dan wel haar zouden uitstoten. Hij had in het openluchttheater een toneelvoorstelling willen bijwonen. Maar toen hij Koenraad en Gertrud had gezien, draaide hij zich om. Hij pakte zijn mannetjesfiets, die Peter heette, klopte hem zachtjes op het frame en zei: ‘Braaf zo Peter, breng jij het baasje maar naar huis’.

[p. 36]

Hij glimlachte en dacht terug aan de zomer toen Peter hem vergezelde op zijn tocht naar Turkije. 's Nachts zat hij bovenop hem en joeg hem over de donkere wegen, overdag sliep hij, met zijn wang tegen Peters zadel gedrukt.

Het was niet toevallig dat Wendelien hem nu voor Koenraads huis had gebracht. De f 35, - zaten in zijn achterzak, nog steeds, want hij was er niet toegekomen Gertrud werkelijk op te wachten. Het duurde wel lang voor er iemand naar buiten kwam. Zijn voeten begonnen te prikken en hij vroeg zich af of het zinvol was nog langer te wachten. De voornaamste reden van zijn hardnekkigheid was de fiets die tegen de zijkant van het huis stond, een rood rijwiel met race-stuur. Koenraad was thuis, dat stond vast.

Er kwamen twee fietsers aan. Karst herkende ze al vanuit de verte als de ontbrekende twee. Hij trok zich terug achter een geparkeerde auto. Ze zaten op zeer oude damesfietsen, droegen jassen met opstaande kragen en een soort korte laarsjes met hoge hakken. Ze duwden de deur open en traden binnen. De deur stond nu meer dan half open. Karst herinnerde zich, toen hij het nummer van het pand zag: 13, dat sommige jongens het huis B 13 noemden. De B stond voor Boerhaave, omdat het in de Boerhaavestraat stond. Maar om de een of andere reden verbond Karst de B met het woord Bordeel. Bordeel 13. De deur van B 13 draaide geheel open toen Koenraad naar buiten kwam. Hij liep tot aan de stoeprand en keek links en rechts de straat in. Het portaaltje achter de deur bleef leeg. Karst kwam achter de auto vandaan en liep op Koenraad toe. Nog nooit was hij zo dicht bij hem geweest. Karst stond vlak voor Koenraad toen deze hem opmerkte. Karst keek in blauwe ogen middenin een gezicht dat bovenaards open was. Karst hield even zijn adem in zodat het eerste woord eruit kwam als een lichte ontploffing. ‘Moet je luisteren’, zei hij. Koenraad knikte. ‘Ik kwam hier toevallig langs en nu ik je toch zie.’ Hij stopte. Werd Koenraad al ongeduldig? Maakte hij al aanstalten om weg te lopen? Er was geen enkele uitdrukking op het gezicht voor hem.

‘Kijk’, vervolgde hij, ‘jij kent Gertrud nogal goed geloof ik...’ Koenraad wees naar de deur. ‘Gertrud is binnen, wil je haar spreken?’ ‘Nee, nee, helemaal niet’, zei Karst. Zijn stem klonk luid. Hij voelde dat hij zou gaan lachen. ‘Kijk’, zei hij gehaast en tastte in zijn achterzak. ‘Dit moet je haar geven. Geld. f 35, -. Ik heb er niets aan, ik kan het niet gebruiken’. Hij keek naar de grond en zag dat Koenraad niet van die glimmende laarsjes droeg, maar oude afgetrapte schoenen en dikke, grijze sokken die op verschillende plaatsen gestopt waren. Toen hij weer opkeek naar Koenraads ogen zag hij daar medelijden in, de mond vertrokken alsof er iets verdrietigs was gebeurd. Karst kon het niet meer inhouden. Hij begon te lachen. Hij werd paars, de tanden wit. Hij legde zijn beide handen op Koenraads schouders en schudde hem heen en weer. ‘Doe het nou maar’, lachte hij. ‘Dat is een goede grap. Moet je doen. Maar je mag niet zeggen dat het van mij is. Je geeft het haar zomaar’. Het lachen was geluidloos geworden, maar aan de mond was nog duidelijk te zien dat er gelachen werd, trouwens de kleur van de wangen verried hem. Koenraad schudde langzaam het hoofd. ‘Dat kan je niet doen’, zei hij. ‘Dat is belachelijk’. Karst knikte enthousiast. Dat vond hij ook. Goede grap. ‘Je zou haar beledigen. Ik doe het niet, ze zou het niet eens van me aannemen.’ Karst dacht even na. ‘Goed, goed’, bracht hij moeizaam uit. ‘Ik geef het aan jou. f 35 -. Kan je van die laarsjes voor kopen.’ Hij kon Koenraad niet meer in de ogen kijken. Toch wist hij dat Koenraad van nee schudde. Dat hij het niet zou aannemen. Hij wist dat hij niet eeuwig naar die afgetrapte schoenen kon staan kijken. Hij vestigde zijn blik op Koenraads keel en vroeg alsof het voorafgaande er niet meer toe deed: ‘Jij hebt Hanna ook gekend hé?’ Koenraad verplaatste zijn voeten. ‘Die oude vrouw die op de Kerklaan woonde?’ Karst keek voorzichtig naar de ogen. Het was over.

‘Daar was een oude, blinde man in huis’, zei hij. ‘Niemand wist dat die daar woonde. Toen Hanna stierf en begraven werd, was hij niet op de begrafenis. Ik vraag me af wat er met die man gebeurd is. Misschien woont hij er nog zonder dat de nieuwe bewoners er van afweten.’ Koenraad draaide zich om. Hij wilde naar binnen. ‘Waarom bewaar je dat geld niet?’ vroeg hij. ‘Je gaat toch 's zomers altijd een heel eind weg, dan kan je een beetje extra geld best gebruiken’. Hij liep zonder een groet naar binnen en sloeg de deur achter zich dicht. Karst keerde zich om en slenterde de straat uit. Was Peter maar hier, dan was hij zo thuis of ergens anders. Hij was woedend zonder te weten waarom.

Thuisgekomen wist hij zijn moeder te ontwijken. Hij trok zich in zijn kamer terug. Hij ging achter zijn pilastro-burootje zitten, nam een wit kwarto voor zich en begon te schrijven. ‘Bij de dood van mijn moeder (die nog niet eens dood is)’. Hij aarzelde en kloof op de achterkant van zijn vulpen. Zo bleef hij zitten tot het volslagen donker was.