Hollands Maandblad. Jaargang 10 (246-257)

[p. 22]

Een eenzijdig betoog
J.N. Scholten

Gaarne betuig ik instemming met een deel van het artikel van Prof. Brugman. Hij brengt m.i. een aantal voor het ontwikkelingsbeleid belangrijke punten naar voren, die als regel in de stapel litteratuur over dit onderwerp niet of nauwelijks worden genoemd en die het kritisch overwegen meer dan waard zijn.

Zo lijkt me juist de signalering van het cynisme van uitgezonden experts en de oorzaken daarvan.

Een voltreffer zou ik willen noemen de opmerking, dat door de hulpverlening een politieke keus gemaakt wordt. De interpretatie van het koloniale tijdperk voor zover relevant voor het onderwerp, onderschrijf ik.

Eveneens de opmerking, dat ontwikkelingshulp te gemakkelijk verkregen geld kan zijn, zoals bekende feiten illustreren. Een juiste constatering lijkt me ook, dat ontwikkelingshulp een zekere afhankelijkheid met zich meebrengt en eveneens, dat een onafhankelijk land door ontwikkelingshulp niet welvarend kan worden.

Hoe goed deze en andere opmerkingen ook mogen zijn, ze dragen m.i. vrijwel alle een stempel van eenzijdigheid. Zo worden nationalisaties, waardoor inderdaad vaak in eigen vlees is gesneden, te zeer als een algemeen verschijnsel ten tonele gevoerd. In feite betreft het hier slechts vijf of zes landen, in het overgrote deel wordt de private enterprise, zij het ook onder soms moeilijke condities, geaccepteerd.

Ik vraag me af of Prof. Brugman niet teveel is beïnvloed door de situatie in een ietwat extremistisch land als Egypte, waardoor hij te weinig oog zou kunnen hebben voor de positieve effecten van ontwikkelingshulp m.n. in meer gematigde landen.

Het cynisme van experts betreft in feite een beperkte groep, t.w. deskundigen in overheidsdienst, nationaal en internationaal. Bij zending en missie en ook bij het bedrijfsleven is dit bepaald geen algemeen verschijnsel; integendeel!

De overheidshulp via experts zou m.i. geheel op de helling moeten komen en meer gericht moeten worden op het laten maken van surveys, b.v. voor ruimtelijke ordening, industrialisatie, wegenaanleg en telecommunicatie.

Ontwikkelingshulp kan een land niet welvarend maken, maar een combinatie van hulp en eigen inspanning kan een land duidelijk vooruit helpen, zie Taiwan, Mexico, Zuid-Korea, India en Pakistan. Daarom is ontwikkelingshulp in een goede context gegeven verantwoord.

Teveel gaat het Nederlandse beleid nog voorbij aan een erkenning van deze voorwaarde. De recente opmerking van Minister Udink in het Parlement, dat de Nederlandse hulp zich bevindt tussen souvereiniteit (van het ontvangende land) en continuïteit (in het beleid van hieruit) is m.i. dan ook niet volledig. Voor onze hulp dienen wij een keus te maken tussen de regimes. Waarom Peru wel en Cuba en Guinee niet, is terecht door Drs. Zijlstra in de Tweede Kamer aan Udink gevraagd.

Als kriterium dient o.m. te gelden een effectieve bereidheid van een regime maatschappijverbetering tot stand te brengen voor het gehele volk, primair voor de massa.

Het gaat hierbij om de noodzaak van een brede vernieuwing van de ontwikkelingslanden. De nation-building is hier een onderdeel van en mag niet zo negatief worden benaderd.

Onvermijdelijk lijkt me een zekere afhankelijkheid van de hulpontvangende landen in die zin, dat er bereidheid moet zijn tot een - laat ons zeggen - reorganisatie van het land, b.v. via een belastingstelsel of landhervorming.

Of dit een afhankelijkheid betekent van het bedrijfsleven waag ik te betwijfelen. Feitelijk onjuist lijkt me de opmerking, dat een groot gedeelte van de hulp wordt gegeven in de vorm van credietgaranties, waardoor het bedrijfsleven zijn positie zou kunnen verstevigen. Immers het gaat de facto slechts in zeer bescheiden mate om garanties voor investeringen in het ontvangende land. De garanties betreffen vooral de exportcredieten.

Zo zouden bij vrijwel alle opmerkingen kritische notities zijn te plaatsen. Moge ik mijn twee laatste echter richten op het hart en de ziel van het betoog.

Het hart lijkt me de opmerking, dat je niet zou kunnen stellen dat ontwikkelingshulp een soort belasting is, omdat je dan eerst waar zou moeten maken dat er een wereld-

[p. 23]

regering met gezag is. Of deze er nu wel of niet is, het is een morele plicht de gedachte van de wereldbelasting te stellen en te propageren.

Wel degelijk is de wereldarmoede onze verantwoordelijkheid en kunnen we er iets aan doen, zoals ik boven signaleerde.

Naar mijn gevoelen is het een Goddelijke opdracht de wereld tot ontwikkeling te brengen en houdt deze taak niet bij de grenzen op. Het gaat erom de gehele wereld bewoonbaar te maken.

Voor deze gedachte is gelukkig een groeiende steun in Nederland. Alhoewel er veel egoïsme in ons land bestaat, vergist Prof. Brugman zich wellicht toch, wanneer hij zo pessimistisch doet over het Nederlandse volk; zie Eten voor India, Kom over de Brug, het Werelddiakonaat enz.

Dat Nederland in het groot geblunderd heeft in de buitenlandse politiek m.n. inzake Indonesië en Nieuw-Guinea, wordt terecht gesteld.

Maar inzake de ontwikkelingshulp is Nederland bezig te corrigeren, zij het ook dat er nog veel moet worden bijgesteld.

Het betoog van Prof. Brugman zal daar een goede bijdrage voor kunnen zijn.

Antwoord

Volgens de heer J.N. Scholten is het ‘hart’ van mijn betoog ‘dat je niet zou kunnen stellen dat de ontwikkelingshulp een soort belasting is omdat je dan eerst waar zou moeten maken dat er een wereldregering met gezag is’. Hij voegt hieraan toe: ‘Of deze er nu wel of niet is, het is een morele plicht de gedachte van de wereldbelasting te stellen en te propageren’. Over morele plichten kan men moeilijk discussiëren, evenmin als over de overtuiging van de heer Scholten: ‘het is een Goddelijke opdracht de wereld tot welvaart te brengen en deze taak houdt niet bij de grenzen op’. Hoe men ook over morele plichten denken moge, men kan toch geen belasting verdedigen die er geen is. Mijn bezwaar tegen vergelijking van ontwikkelingshulp met belasting, dus met de aangevoerde analogie met het sociale vraagstuk, is dat zij vals is. Niet alleen suggereert zij het bestaan van een wereldregering maar ook, zoals ik heb gezegd, neemt zij stilzwijgend aan dat staten zich als burgers gedragen. Beide veronderstellingen zijn onjuist.

Het is mogelijk dat ik bij mijn beschouwingen te veel ben beïnvloed door een extremistisch land als Egypte. Ik acht het echter zeer wel mogelijk dat andere landen net zo ‘extremistisch’ worden. In ieder geval kunnen we er weinig invloed op uitoefenen. Ontwikkelingshulp is er geen garantie tegen. Egypte heeft zowel vóór als tijdens zijn extremistische periode veel hulp ontvangen.

In de woorden van de heer Scholten: ‘onvermijdelijk lijkt me een zekere afhankelijkheid van de hulpontvangende landen...’ zie ik een bevestiging van mijn stelling dat onafhankelijkheid met die hulp in tegenspraak is. Hij noemt zelf een paar voorwaarden die niet direct samenhangen met de besteding van de hulp zelf. Waar houdt die afhankelijkheid op en waar kunnen de ontvangende landen de voet schrap zetten?

J. Brugman