Hollands Maandblad. Jaargang 10 (246-257)

[p. 24]

Drie Mariaverhalen
Guus Kuijer

1. Het verhaal van de oude man

Een maand geleden trof Maria mij in een nogal penibele situatie aan. Ik was juist in bad geweest en liep van de badkamer naar de slaapkamer om mij daar af te drogen. Maria stond in de gang. Ik vond dat niet werkelijk schokkend en naar ik de eerste ogenblikken meende, zij al evenmin. Maar zij begon te lachen. Ik dook geschrokken de slaapkamer in, zij kwam mij echter achterna en lachte.

Het was geen vrolijke lach die het gevolg zou kunnen zijn van de situatie die zij ondanks zichzelf komisch vond. Zij lachte niet om de situatie, maar om mij. Sprakeloos ging ik op mijn bed zitten, maar toen zij doorlachte, zonder naar mij te kijken, won mijn nieuwsgierigheid het van mijn schaamte. Ze stond met haar rug tegen mijn linnenkast en tot mijn verbazing zag ik dat ze hevig transpireerde.

Als kleuter kwam Maria al bij mij. Ze zat met haar duim in haar mond voor mijn schrijfmachine wanneer ik aan het schrijven was. Almaar kijkend naar mijn vingers. Toen zij een vrouw geworden was keek zij nog, maar tersluiks, naar de man die haar zo vertrouwd werd dat zij niet het oudemannetje in hem vermoedde die naar haar benen gluurde, tot onder haar rok, waar haar dijen bol samenkomen tot één vleespastei, des te onverwachter voor haar omdat zij bijna een dochter of kleindochter voor mij was, zo vaak als zij op mijn schoot zat, tot zij vriendjes kreeg. De rollen werden omgedraaid. Ik was vroeger de geamuseerde: zij bood mij een lieve werkelijkheid, nietiger dan die in mijn verhalen, maar niettemin invloedrijk. Later kwam zij bij mij om geamuseerd mijn handen bezig te zien, nog steeds tikkend op dezelfde machine, bezig aan geschriften die zij nooit lezen kon en waar zij later niet meer naar vroeg. Zij zorgde voor mij, zij was een lief moedertje.

Terwijl dit alles door mij heenschoot was het lachen verminderd, maar toen ik vroeg wat er was en zij zich achterover boog om opnieuw in lachen uit te barsten, wist ik dat niets deze situatie meer kon redden. Ik keek voorzichtig naar mijn lichaam. Het was een wit en oud lichaam, ik zal het niet ontkennen, eerder te mager dan te dik, iets teveel buik, maar belachelijk kon ik het niet vinden. Hierdoor kalmer geworden, keek ik op. De merkwaardige houding van Maria trof mij. Ze lachte zacht, hield haar ogen gesloten en drukte met kracht beide handen tegen haar onderbuik. Ik kleedde mij aan. Ze hield op met lachen en liep naar mijn bed toe. Het was stil. Het was zaak een zo waardig mogelijk einde aan de situatie te maken en omdat ik tot de overtuiging gekomen was dat alles als het ware ook buiten háár omging, zei ik vriendelijk: ‘Blijf jij hier nog maar even zitten tot je gekalmeerd bent, ik ga vast naar beneden’. Ik keek haar aan en schrok van haar blik. Ze begon opnieuw te lachen, daarmee mijn laatste hoop op het behoud van enig zelfrespect vernietigend. Ik kon niet weglopen. Van verre hoorde ik haar stem. ‘Kleed je weer uit’.

Het was alsof dit mij verdoofde en alsof alles wat volgde niet buiten mij werd gezegd en door mijn oor geregistreerd, maar van binnenuit kwam.

Ik gaf geen antwoord.

‘Kleed je uit’, schreeuwde ze. Mijn zwijgen scheen haar woedend te maken. Ik had kunnen zeggen dat ik aan mijn werk moest. Werk? Ook daarom zou ze waarschijnlijk gelachen hebben. Werken is immers geld verdienen en met mijn schrijfmachine heb ik nooit een cent verdiend. Ik heb mij nooit over mijn angst voor beoordelaars zoals redakteuren en uitgevers kunnen heenzetten.

Ik deed het. Mijn bewegingen waren wonderlijk, ik voelde het. Bij elk kledingstuk dat ik uittrok werd het gelach luider. Met een grimas dat ik niet van haar kende ging haar spottende blik langs mijn lichaam. Ze maakte opmerkingen waarvan ik er een paar onthouden heb.

Ze ontkleedde ook zichzelf, maar ik was niet meer in staat dat opmerkelijk te vinden. Ze maakte bewegingen die vermoedelijk als verleidelijk bedoeld waren, maar die neerkwamen op wat met geschok haar schouders.

[p. 25]

Ze keek naar mijn geslacht en toen ze zag dat het zich niet oprichtte, schreeuwde ze, met een gezicht alsof zij daar een diepe vreugde uit putte.

Plotseling verstomde zij. Ze liet zich bovenop mij vallen en bedekte gloeiend mijn koude lichaam. Daarna bleef het stil. Ik worstelde me met moeite onder haar uit en kleedde me.

De verdoving was uitgewerkt. Ik was moe. Mijn knieën begaven het bijna. Beneden liet ik mij op de sofa vallen. Het was er stil. En alles was er bekend. Maar het vertrouwde was eraf. Ik zag de kamer van een oude man. De donkere ruimte waarin hij meer dan veertig jaar gewoond had. Ik zag het stof dat zich ondanks de goede zorgen van Maria in alle hoeken genesteld had.

Ik denk niet dat ik echt geslapen heb, maar wel heb ik enkele uren daar gelegen, doodstil, met mijn ogen dicht. Toen ik opstond voelde ik mij beter. Ik ging naar boven. De slaapkamerdeur was dicht. Binnen was geen geluid. Maria was er niet meer. Er was zelfs geen spoor te ontdekken van wat zich had afgespeeld. Geen kreukje in de lakens, geen vloerkleedje van zijn plaats.

Toen ik de deur achter mij dichttrok om weer naar beneden te gaan, overviel mij een duizeling en terwijl ik mij probeerde vast te grijpen en miste, grepen zachte handen mij onder mijn oksels en zetten mij overeind. Ik keek achterom. Haar gezicht was vlak voor me, haar ogen iets onder de mijne. Ik begon luid te klappertanden toen ik haar zorgzame blik zag en de warmte van haar handen voelde. ‘Maria’ zei ik, ‘lief moedertje, heb jij om mij gelachen?’ Ze knikte.

2. Het verhaal van de echtgenoot

Ik ben Adriaan Koster. Dertig jaar oud. Ik leerde Maria kennen bij de man die ik opa noem, maar die in feite de broer van mijn grootvader is. Wij trouwden. Ik was gelukkig. Maar de klap kwam toen Maria beviel van een zoon die wij Peter noemden. De zoon was welschapen genoeg: zeven pond en nog wat onzen. De bevalling verliep voorspoedig. Er begonnen echter verschillen te ontstaan tussen het beeld dat ik mij van Maria als moeder gevormd had en hoe zij in werkelijkheid was.

Peter huilde de eerste dagen nogal veel, maar terwijl ik daar zenuwachtig van werd, rookte zij sigaret na sigaret, rechtop in het kraambed zittend, zonder daarvan iets op te merken. Ze was vrolijk, hoewel nu en dan klagend over de spanning in haar borsten en ‘dat jong’ dat niet drinken wilde.

Dat laatste was een feit, maar soms kwam de boze gedachte bij mij op dat ik op die manier ook niet zou willen drinken: de tepel werd hem zakelijk toegediend en als hij niet meteen goed zoog zuchtte ze ongeduldig, duwde met haar hand tegen zijn achterhoofd zodat de borst langs alle kanten van zijn gezichtje opbolde en hij door zijn neus geen adem meer kon krijgen. Ik maakte haar daarop attent, maar ik kreeg ten antwoord dat zij alles geprobeerd had, dat niets hielp en dat ik haar zenuwachtig maakte. Tenslotte werd er een zuigfles gekocht, waaruit dan weer eens teveel melk tegelijk kwam zodat Peter zich keer op keer verslikte en soms paars aanliep van benauwdheid, dan weer te weinig zodat hij in woedend gehuil uitbarste omdat hij ook bij hard zuigen niets naar binnen kon krijgen.

Eenmaal betrapte ik haar bij het geven van de voeding terwijl ze met haar ene hand heen en weer wapperde boven het babyhoofdje om vuurrode nagellak te laten drogen en met haar andere hand het zuigflesje vasthield. Ik heb me toen woorden laten ontvallen die haar, dat wist ik tegelijkertijd, voor altijd een wapen tegen mij verschaften.

Als ik 's avonds thuiskwam vond ik Peter stinkend en schreeuwend in zijn wieg. Ik maakte er een gewoonte van het kind te wegen en ik merkte dat hij nauwelijks aankwam. Het duurde lang voor hij op zijn geboortegewicht terug was. Maar al kwam mijn woede iedere avond tot hevige uitbarsting, 's nachts overwon zij mij door mij onder haar lichaam te bedelven of me eenvoudig haar nog steeds groeiende borsten toe te steken tot ik sabbelend in slaap viel.

Dan was er de kwestie van het geld. Ik gaf al het geld dat ik verdiende aan Maria en als ik wat nodig had, nam ik het. Pas na een jaar ontdekte ik dat zij niet veel van het geld verbruikte, maar dat zij wel veel dure dingen had aangeschaft. Deze artikelen betroffen allemaal haar lichaamsverzorging. Het had mij gevleid dat zij veel aandacht aan haar uiterlijk besteedde tot een vriend mij de kosten van een en ander voorrekende en ik dat bedrag vergeleek met wat zij volgens mij uitgaf. De conclusie was snel getrokken: zij beschikte over meer geld dan ik haar gaf.

Ik vroeg voorzichtig naar een verklaring. Maar Maria beantwoordde mijn vragen zo vaag en opgewekt dat ik besloot het probleem anders aan te pakken. Aan de hand van verpakkingspapier dat ik in de prullemand vond, ging ik na waar de artikelen zoal

[p. 26]

gekocht werden en ging de betreffende zaken langs. Nergens bleek een schuld te bestaan, noch op mijn naam, noch op haar meisjesnaam. Maria betaalde de aankopen contant. Mijn wantrouwen nam toe.

Ik kwam op een keer 's middags thuis, iets dat in mijn vak slechts bij hoge uitzondering mogelijk is. Maria was niet thuis. Het vermoeden van het bestaan van een goedgeefse minnaar werd sterker.

Ik begon er 's avonds over. Ik zei: ‘Ik kwam vanmiddag thuis, Peter lag te schreeuwen, jij was niet thuis. Ik heb hem zijn voeding gegeven’. Ze gaf nu helemaal geen antwoord meer. Omdat ik de meest vreselijke dingen vermoedde, wroette ik niet verder. Toen ik de volgende dag thuiskwam trof ik in de keuken een vreemd meisje aan dat met de afwas bezig was. Het drong toen pas tot me door dat ik wat gemist had: Peter huilde niet. Ik holde naar boven en zag hem slapen, in schone luiers, met een geur van zwitsalzeep om hem heen. Het meisje bleek een door Maria aangenomen kinderverzorgster annex hulp in de huishouding te zijn. Ze bleef ook 's nachts. Maria kwam niet thuis, ze had tegen het meisje gezegd dat ze om tien uur terug zou komen, maar ze bleef de hele nacht weg. De volgende dag pas, om tien uur, kwam ze thuis. Het was zaterdag, ik lag nog in bed. Ik sliep nog toen ze op de rand van mijn bed kwam zitten. Ik vloog overeind. ‘Waar...’ begon ik. Maar zij drukte mij achterover, kuste mij. Ik besefte dat zij mij een excuus wilde verschaffen om de weg van de minste weerstand voor de zoveelste maal te bewandelen: niets vragen, net doen of er niets gebeurd is.

Sinds de komst van de kinderverzorgster, die niet van mijn salaris betaald werd, was Maria alleen nog de weekeinden thuis. Elke zaterdagmorgen zat zij aan mijn bed. Ze zag er dan zo fris en opgewekt uit, ze leek zo enthousiast over het weerzien, dat mij langzamerhand de verdenkingen van sexuele aard ontvielen en mijn machteloze woede overging in angst.

Mijn angst werd een ware obsessie toen ik haar midden in de week tegenkwam in de stad. Ze droeg een zwarte jurk die haar armen bloot liet. Haar gezicht was bleek, haar lippen ongeschminkt. Ze was alleen. Ik liep naar haar toe. Ze deed niet of ze mij niet kende maar liep door. In het voorbijgaan fluisterde ze: ‘Tot zaterdag Adriaan’.

De zaterdag daarop was ze 's morgens om tien uur weer present, maar alsof ze erop had gerekend dat ik dit keer niet zou slapen, kwam ze de slaapkamer niet binnen. Ze klopte op de deur. Ik zat volledig gekleed op haar te wachten. Ze riep door de deur heen: ‘Ben je aangekleed? Ja? Wacht, ik kom zo bij je, ik ga eerst onder de douche’.

Voordat ze naar de douchecel liep, ging ze de kamer van Peter binnen en nam hem uit de wieg. Het kind begon onmiddellijk te huilen. Ik kwam naast haar staan. We probeerden samen Peter te sussen, wat niet lukte. Ze legde Peter weer terug. Ze liep naar de slaapkamer en kleedde zich uit. Ik stond bij haar, volstrekt onbewogen. Maar toen zij voor mij ging staan en ik haar smekende blik zag, werd ik door medelijden met haar verteerd. Ik zag dat zij wist dat het vandaag zou mislukken. Zij legde haar hand op mijn mond zodat ik niet kon spreken. Maar dit keer nam ik haar alleen uit medelijden in mijn armen.

Ze is niet meer teruggekomen. Ik heb er weinig verdriet van gehad. De angst die ontstaan was uit bezorgdheid voor haar, was tijdens de laatste week omgeslagen in angst voor mijzelf.

Ik voelde mij wel schuldig. Ik had haar die laatste zaterdag verjaagd, toen ik gekleed op haar wachtte en me niet had laten overrompelen. Met mijn medelijden had ik haar weggejaagd. Ik had moeten doen wat van mij verwacht werd. Dan hadden we nog jaren door kunnen gaan. Betrekkelijk gelukkig: het huwelijk losgemaakt van huishoudelijke beslommeringen en financiële zorgen. Maar ik wist tevens dat het niet zo gebleven was. Er was systeem in de gebeurtenissen geweest: steeds minder had ik vat op haar, steeds minder had zij mij toebedeeld. Het was kennelijk de bedoeling mij met zo weinig mogelijk rechten zoveel mogelijk te verplichten.

3. Het verhaal van de vriendin

Ik had geen hekel aan Adriaan. Maria wel. Ik wist het, maar ik heb hem nooit gewaarschuwd. Je weet dat het niet zal helpen. Bovendien was haar afkeer van mensen, als je het zo noemen kan, van te vroege oorsprong dan dat Adriaan daar de aanstichter van kon zijn. Ik hoopte zelfs dat het door hem over zou gaan. Maar zijn houding: de irritante tolerantie waarmee hij al haar daden beantwoordde. Dat ze hem haar lichaam kon toewerpen en het dan in oneindige dankbaarheid van hem terugkreeg, weer tot alles bereid, maar vooral dat hij haar bevrucht had, dat hij haar ingewanden in beweging had gebracht terwijl ze dacht die tot privé-terrein te kunnen rekenen, dat

[p. 27]

had hem haar trouw gekost.

Maria had een bijzondere manier van haten. Ze was lief voor Adriaan, maar maakte zich vastberaden van hem los. Tegenover mij, die ze al vanaf de middelbare school kende, liet ze zich wel eens gaan. Ze had hem het liefst uit elkaar getrokken, zei ze, met vleeshaken. Ze meende het zelfs niet als een bij wijze van spreken.

Ik zag Adriaan vrijwel elke dag, ook na hun scheiding. Hij groette me steeds vriendelijk. Zo zou hij Maria ook groeten: niet gekwetst, dankbaar voor haar wedergroet. Waarom Maria mij zo vaak bezocht weet ik niet. Ze kwam onverwacht, bleef een uur, praatte aan één stuk door en verdween. Ze maakte altijd de indruk dat het regende. Nat, glimmend en buiten adem. Ze trok haar jas nooit uit.

Ik wachtte elke avond op haar en zij wist dat. Ze bracht een wonderlijke wereld mee. Soms betrapte ik mij erop dat ik niet hoorde wat ze zei, dat ik alleen haar elastieken mond zag bewegen, een tong daarachter die heel lief was. Ik hield veel van haar. Dat was niet gemakkelijk, want niemand was minder echt bij mij dan Maria. Ik had haar wel gevangen willen houden.

Het gemakkelijkste is om te zeggen dat Maria krankzinnig was. Een krankzinnige moeder. Ze kwam op een avond en zei dat ze weer zwanger was. Ik schrok en zij lachte daarom. Ze vond het fijn, zei ze. Dit kind wilde ze hebben, want zei ze letterlijk ‘dit kind heeft geen vader’. Nu lachte ik, maar hield me in toen ik zag dat de uitdrukking op haar gezicht veranderde. Ze stond op. Haar jas glom uitbundig waardoor haar gestalte eens zo groot leek. ‘Dit kind heeft geen vader’ zei ze luid. Ze liep heen en weer. Haar schoenen klosten over mijn houten vloer. Ze lachte.

‘Peter is verwekt’, ze lachte kort om dat woord, ‘is verwekt door een aap. Ze gaven die aap de naam Adriaan. Camoeflage’. Ze stond stil en keek me triomfantelijk aan. Ik zag dat het niet grappig was. Ik ergerde mij omdat ik voelde dat zij niet zou gaan praten over datgene wat haar werkelijk bezighield.

‘Hij behoorde tot dezelfde soort apen die 's zomers onze stranden bevolken. Ze stappen in minieme broekjes, behaard en breedgeschouderd rond. Ze hopen dat men naar een onbeduidend bultje kijkt, tussen hun benen’.

Ze keek me aan. ‘Heb jij wel eens gezien wat er onder zo'n broekje zit?’ Ik knikte. ‘Wat vind je ervan?’ Ik haalde mijn schouders op. ‘Het hoort er te zitten, ik vind het gewoon’.

Ze deed of ze verbaasd was over mijn antwoord. Ze liet zich in een stoel vallen en zuchtte diep. ‘Het is helemaal niet gewoon,

[p. 28]

vraag het ze maar. Het is heel bijzonder. Het is geweldig, huiveringwekkend, zinnestrelend, enzovoort’.

Ik voelde dat de spanning verminderd was en lachte.

‘Pas op’, zei ze, ‘als je lacht ben je frigide. Dat betekent dat je niets bent’.

‘Dat is onzin’, zei ik, ‘zo was Adriaan niet’.

Ze zei niets. Het leek alsof zij nadacht, maar plotseling stond ze op en wilde weggaan.

Ik hield haar tegen, vroeg haar te blijven. Ze ging zitten.

‘Nee, Adriaan was altijd decent gekleed. Hij las zelfs boeken’.

Ik kneep met mijn handen om de leuning van mijn stoel, weer had ik het gevoel dat ze het belangrijke verzweeg.

‘Ik ben nu zwanger. Ik zal hem Peter noemen, want het halfaapje van Adriaan telt niet mee. Ik ben zomaar zwanger zonder een man. Het is een wonder. Hij groeit omdat ik het wil. Hij komt wanneer ik hem roep. Hij is een geschenk van mijzelf. Dit is het kind dat ik gemaakt heb. Ik zal het zelf voeden tot het tanden krijgt’.

Ze zweeg. Ik stond op en liep naar haar toe om wat te zeggen. Maar ik wist niets. Ik pakte haar hand en wilde die tussen de mijne houden. Ze trok hem snel terug. Toen ze wegging leek het of zij vluchtte.