Hollands Maandblad. Jaargang 10 (246-257)

[p. 32]

± chronologisch
D. Hillenius

Er zijn situaties waarin een bepaald slag mensen dadelijk denkt ‘God’ en waarbij ik steeds meer op het beeldscherm van mijn hersens zie verschijnen de naam Cage.

De laatste keer was in Artis, een mooie zaterdagmorgen, geen bezoeker te zien. Een soort ganzen maakte trompetterende geluiden, per gans steeds dezelfde toon, maar elke gans verschillend van de andere in toonhoogte, in duur van geluid en geluidspauze. Van tijd tot tijd vallen de geluiden samen, in een samenklank die geen enkele harmonie ooit heeft gedurfd te aanvaarden.

Er is ook bewolking soms, dicht als een grijs laken of met ronde koppen of spaarzaam als geraspte kaas. En fabriekssirenes op tijden dat de kereltjes weer wat moeten, eten, ophouden, of beginnen. Een auto toetert, remt, rijdt zo maar voorbij, kinderstemmen, het geknars van grint (nog steeds Artis), de zon schijnt of niet, een straaljager. Een opsomming van toevallig samenvallende (toevallende) geluiden/gebeurtenissen. Dat is ongeveer natuur. Dat is wat Cage wil bereiken.

Het principe uitwerken van het shockeffect. Hirosjima mon amour, een in principe eenvoudig romantisch verhaal dat alleen toegang krijgt tot onze diepere lagen doordat Hirosjima zelf als een blikopener werkt. Resnais heeft dit vaker gedaan, b.v. in Muriel blijkt de hoofdpersoon meegedaan te hebben met het martelen van een Algerijns meisje. Het mechanisme ligt voor de hand; in een volgende film zullen we wel een Mexicaans politieoptreden zien, het bekentenis loskrijgen bij een Noord-Vietnamees, een harttransplantatie of uitgehongerde Biafraantjes.

Het is een veel algemener principe. Reclame werkt er mee; de ontvankelijkheid voor een product openen door iets dat niets met dat product te maken heeft, maar dat de emoties opent. Misschien is dat ook de zin van alle martelaren voor geloof, partij of toekomst. Ik herinner me een wandeling door een keldermuseum onder een Spaanse kerk. De kinderen die verbaasd staan te kijken naar een zeer naturalistische naakte man, aan handen en voeten gebonden, kronkelend op een ijzeren rooster boven vuur. Dat waren de wonden, de openingen in de gevoeligheid, waardoor men de goede boodschap - die men anders voor zoete pap zou hebben gehouden - naar binnen kon gieten. De concentratiekampfiguren, Christusjes waar je door de ribben heen het hart in kon zien bengelen, in Nieuw-Mexico. De noodzaak van offers voor de vleesetende god, voor het vaderland, voor de vrede, voor de vrijheid. Een Indiase kennis klaagde er tijdens de Algerijnse oorlog over dat zijn land zo zonder bloedvergieten was vrijgekomen.

In Holland kunnen we ons maar slecht voorstellen de kwaadaardigheid van de Vlamingen tegenover alles wat Frans is. Wij hebben weinig of niets tegen Frankrijk, vaak integendeel goede herinneringen aan reizen, aan literatuur, muziek. Er zijn veel goede burgers in Holland die - als ze konden kiezen - hun kinderen liever een Franse dan een Hollandse opleiding zouden geven, vanwege de ruimere taal, het grotere bereik in de wereld.

Om onbegrijpelijk gedrag van anderen te begrijpen moet men niet simpelweg proberen zich zelf in hun situatie voor te stellen, maar soms moet men de eigen situatie vertalen tot iets wat ± gelijkwaardig is. Als wij ons niet kunnen voorstellen waarom de Vlamingen zo woedend zijn en als we niet direct willen aannemen dat ze principieel van ons verschillen in emoties of intelligentie (en er zijn zeer intelligente Vlamingen die - zonder direct de excessen toe te juichen - geheel achter de anti-Franse tendens staan), dan moeten we naar een aanvaardbare vertaling zoeken.

Ik bedacht opeens, dat als in de toekomst door de toenemende vereniging van Europa, Nederland zou vallen onder de Duitse invloed en als men langzamerhand al onze instituties en vroeg of laat de taal zelf zou willen verduitsen (het zou zo efficiënt zijn b.v.), ik even rabiaat tegen deze tendens zou zijn als de Vlamingen nu tegen de Franse en om vergelijkbare redenen.

Ik zit te bedenken wat ik de machine zou

[p. 33]

moeten voeden om een gedicht te krijgen waarin als feitelijke mededeling een bepaalde situatie geschetst wordt op een avond aan het strand van Calvi, september 1954. Theoretisch bevat dat moment voldoende materiaal voor een gedicht. Ik wandelde langs het strand, het was heel donker, de maan was nog niet op. Ik floot of had alleen in gedachten een langzaam wijsje van Satie. Er waren kleine grijze polsterplanten op het strand, waar mooie kortstengelige witte koekoeksbloemen uitstaken. Overdag was daar niets te zien geweest. En ik zag een grote pad. Ik nam haar even in de hand (de groten zijn altijd wijfjes), nauwelijks angstig, heel grote ronde ogen, de pupillen wijd geopend, de keel rustig op en neer gaand. Toen ik haar liet lopen, haastte ze zich niet. Op de achtergrond hoorde ik vroedmeesterpadden fluiten.

Tot zover de directe feitelijkheden, behalve de stemming, daar kom ik nog op terug. Maar zelfs met die feitelijkheden is iets loos. Het wijsje van Satie heb ik nooit teruggevonden, ofschoon ik bijna al zijn muziek in huis heb. Die grote pad kan nooit - al had ik er indertijd om willen wedden - een gewone pad zijn geweest, die komen op Corsika niet voor. Dat laatste geldt ook voor de vroedmeesterpadden, maar het is mogelijk dat ik dwergooruilen gehoord heb, daar heb ik me later nog wel eens in vergist. Dit is allemaal nog wel aan de machine te voeden. Maar de stemming?

Ik had ongeveer drie weken op Sardinië doorgebracht en een week op Corsika. De volgende dag zou de boot me naar Nice brengen. In Antibes zou ik nog een kleine week logeren bij twee vriendinnen aan wie ik de hele reis, bijna elke dag, geschreven had (aan elk meisje apart). Ik had zowel in Corsika als Sardinië de plaatselijke salamanders gevangen. Nu, in de nacht, stonden ze ergens in een klein kroegje, waar een juffrouw demonstratief vriendelijk tegen me was geweest. Ik was deze reis begonnen om het chagrijn kwijt te raken van het verbreken van een zeer langdurige en hechte verbintenis. Ik had het gevoel dat ik ernstig er op uit moest om voor het eerst iemand te veroveren. Het bleek dat noch Corsika noch Sardinië daarvoor de geëigende plaatsen waren, want de inboorlingen waarschuwden me dat ik niet aan de meisjes moest komen, wilde ik niet een mes in de donder krijgen. Op Sardinië raadde een aardige boswachter me wel aan om met een Sardijnse te trouwen, omdat ze zo trouw zouden zijn etc. Maar trouwen leek me direct een beetje te veel. Ik had ook mijn bedenkingen over de reden van die trouw. Op hun zevende waren de meisjes prachtig, schaamteloos van oog en kleding, bovendien waren ze dan nog vrij, nog niet geremd door matrimoniale berekeningen. Op hun vijftiende, als de vorm wat huwbaarder was, waren er al te stellige trekjes in hun gezicht, de mooie meisjes waren dan trouwens al lang besproken, verloofd of zelfs getrouwd. Na hun twintigste begonnen ze hun tanden te verliezen, hun lichaam verloor elke kantigheid, de buikwand slap van de drie à vier kinderen die ze inmiddels hadden opgeleverd, de borsten navenant.

Wat ik dus op de een of andere manier aan de machine moet laten weten is dat ik met grote gretigheid uitkeek naar de ontmoeting met de twee vriendinnen. Misschien moet ik dan ook uitleggen hoe die twee waren. Voor mij hadden ze maar één slechte eigenschap: dat ze niet één meisje waren, dan had ik haar met alle geweld willen trouwen. Zoals het nu was, had ik met alle twee moeten trouwen, ik bood ze dat eens aan, maar ze weigerden te denken dat ik het meende.

1964. Gepasseerd Checa, Orea. Grote witte steenblokhuizen, brede straten, bevolkt door eenzame of paren grote geiten. Zelfs als je een middeleeuwse huisdeur binnenkeek zag je het hooghartige gezicht van een geit met kromme neus.

Ik weet nu een van de redenen waarom ik vroeger zo tegen jazz was. Het is het neuzelend nadoen, voornamelijk van het rhythme, met de lelijke, hangerige stemmen van wat men nu nozems noemt: di dada da da deh deh deh etc. Ik kom daarop door het ellendig gezoem van dazen en andere stekende, niet weg te slane insecten.

Tonto is nu dertien jaar en onderweg in Spanje plotseling stokdoof geworden. Bovendien is hij vrijwel blind en zijn achterpoten vertonen soms tekenen van zwakte. Maar als we ergens komen waar flinke kiezelstenen liggen, zoals in Spanje herhaaldelijk bij rivierbeddingen, begint hij plotseling te blaffen, met zijn voorpoten wijd opspringend, de kop omhoog, uitnodigend dat je een steen weggooit, die hij dan meent te zullen ophalen. Maar als ik een steen weggooi is hij na een halve meter al volkomen het spoor kwijt. Dan blaft hij opnieuw. Tot zijn energie op is.

In Passe-temps II p. 54, in een mooi artikel over Stendhal, een citaat van S. ‘Quand il n'avait pas d'émotion, il était sans esprit’. Dit zou als motto kunnen gelden voor een artikel tegen de vaklieden. Het slaat ook op Vestdijk als hij het (n.a.v. de jeugdherinne-

[p. 34]

ringen in Het Land van Herkomst) heeft over de methode Brulard.

Kort geleden had ik een aardig idee voor een verhaal, een beetje sciencefictionachtig. Ik werkte het in gedachten naar alle kanten uit, maar verzuimde om althans de kern er van op papier te zetten. Ik ben in de schrijverij zo weinig een werker, dat ik tot nog toe alle korte samenvattingen van later uit te werken schrijfsels zo heb laten staan, soms zelfs gepubliceerd. Nu wilde ik zo graag eens wat uitvoerigers schrijven, een echt werkstuk, vandaar dat ik ditmaal niet de korte beginschets schreef, vandaar dat ik alles nu vergeten ben.

Vergeten staat tot vergaan als vellen staat tot vallen; het is doen vergaan.

1968. Als ik op reis ben - en als het een goede reis is, met grote pubersprongen in stemming, van panische eenzaamheid en meest begerenswaardige gelukzaligheid - betrap ik mij er op dat als ik aan muziek denk, fluit, neurie, het altijd de romantici zijn, een stukje vroeg impressionisme, wat Bach (hetzelfde overkomt me als ik verliefd ben). Is dit toch een verkapte afwijzing van de modernen, met hun gebrek aan melodie, aan stemmingvangende harmonie?

Of is dit eerder een van de symptomen van het algemene verschijnsel dat men als men goed op reis is terugvalt in de kindertijd? (Daarbij past ook, wat tenslotte niet buiten de eigen tijd valt, dat ik minstens even vaak denk aan liedjes van Dylan, Joan Baez, Judy Collins.)

Mannoni p. 194. Een definitie van magie: ‘everything depends on everything else’. Maar dat is toch zo?

12-2-1968, Majunga. De mensen op het vliegveld zijn een feest om te zien. Vrouwen helemaal verpakt in mooie doeken. Zulke mooie gezichten. Een klein meisje met dik geschilderde wenkbrauwen. Een jong vrouwtje in keurig mantelpak. Ze heeft een prachtig hoofd, maar de iets te lichte nylons hangen slap als blaarvellen om haar benen. Een negermeisje in een fluorescerend rose jurk met grote patronen van gouden flitter. Ruime zwarte zijden reiskleding over de kleurige jurken. Als non vermomd, alleen de gezichten zijn verraderlijk on-nonnig. (Niet vergeten de landkrab op de asfaltweg bij Perinet.)

Een negermeisje drinkt me toe. De man die haar heeft ingeschonken maakt bezwaren.

Het meisje met de geschilderde wenkbrauwen is onrustig. Haar vader - met rode fez - neemt haar naast zich, een arm om haar heen. Ze legt het hoofd op zijn schoot, de ogen dicht.

Broeders in witte en bleek khaki pijen. Zo rose zijn ze, zo'n vreemde volksstam, met lange baarden, kalige koppen, dikke buiken. Een is zeer scheel, een heeft een bijna normaal hoofd, maar vreemde gebaren, veel over de kop strijken, zich krabben. Een ziet er uit als een nobel iemand, maar het valt weg als hij nonchalant een sigaret opsteekt en gretig kijkt naar de sportieve vliegeniers. De schele mooi diabolisch. Als we naar het vliegtuig lopen blijken alle kleurige mensen alleen gekomen te zijn om het vrouwtje in mantelpak weg te brengen. Ze vormen een dubbele haag en als we daarlangs lopen, deinen de kleurige gewaden van wuifgebaren, half zingend klagend zeggen ze teksten met veel a's er in. Het vrouwtje huilt en ook mijn ogen staan vol tranen. Reizen, afscheid nemen, is verminken, is zondigen tegen een natuurlijke orde.

Ik denk dat het Brigit was (Brigit de belangrijkste naam van de Goddess), toen ze nog heel klein was, in de tijd van de eerste lachjes tegen elk hoofd dat zich over de wieg buigt. Ze lag alleen op de babytafel, F. zocht iets in een kast, ik zat buiten haar gezichtsveld. Ze lachte, er kwam geen eind aan, schaterend, met verslikkingen van inspanning. De enige oorzaak die ik kon vinden was haar aandacht voor de grote witte papieren ballon van een Japanse lamp. Een tijdje later, toen ik haar bij het raam liet kijken naar de volle maan, kwam het zelfde lachje.

Als het waar is dat lachen oorspronkelijk een begroetingsgebaar, een herkenningsgebaar is - omgebogen agressief de tanden laten zien - dan zou het signaal van de lichte ronde vlek - gezicht, ballon, maan - de oorzaak kunnen zijn van het geloof in de White Goddess.

De aandacht van de romantische (romantisch in psychologische zin, zie Romantisch Mechaniek) dichters voor de maan, voor de muze, zou dan dezelfde zijn als voor de moedervlek. De inspiratie is dan hetzelfde als dat wat het ongearticuleerde lachje tevoorschijn roept, de behoefte aan herkenning, aan begroeting, aan verbinding met dat waarmee men ooit verbonden is geweest, maar waarvan men nu voorgoed gescheiden is.

Zo'n mooie zin in Lowry's Elephant & Colosseum (p. 171): ‘did'nt it seem almost to tell him that life, all life, must have a happy ending, that it was our tragic sense that was the more frivolous, having been given us for aesthetic reasons alone...’