Hollands Maandblad. Jaargang 10 (246-257)

[p. 14]

Oefeningen in redelijk denken
H. Drion

‘Die Seele kocht, und die Vernunft erfriert’ Erich Kästner, Marschliedchen

Het is al lang een ideaal van mij, dat er in de hoogste klassen van de middelbare scholen les gegeven zal worden in kritisch lezen. Dat zou dan kunnen gebeuren door met de leerlingen stukjes uit de krant te lezen en na te gaan, wáár er fouten worden gemaakt tegen de logica, of waar op andere manieren gezondigd wordt tegen de normen van zindelijk denken. Je zou je zo een boekje van ‘oefeningen’ kunnen denken, waarvan de eerste dan natuurlijk heel eenvoudig moeten zijn. Heel eenvoudig, dat wil zeggen dat iedere normale lezer op het eerste gezicht al de fouten kan ontdekken. Voor zo'n eerste lesje is gemakkelijk materiaal te vinden in bijvoorbeeld het proza van De Telegraaf. Maar ook een stukje als dat van Brandt Corstius in het Hollands Maandblad van april van dit jaar, getiteld Het nieuwe Vietnam ligt in Ameriaka, geeft al dadelijk een aardige illustratie van wat ik op het oog heb.

Brandt Corstius begint zijn beschouwing met eraan te herinneren dat indertijd ‘alle aandacht werd gegeven aan de moord op een blanke dokter in Congo, terwijl honderden (later bleek duizenden) vermoorde Congolezen als bladvulling dienst konden doen’. Hij vervolgt - en dit ziet hij blijkbaar als een parallel - dat wij nu het geval hebben gehad van het neerschieten van King, waarna op de voorpagina's van allerlei kranten vermeld werd dat de blanke bevolking van Amerika zo vreselijk bang is. Op grond van een typische ‘Corstiaanse’, en grosso modo niet onjuiste, berekening stelt hij dan, dat een blanke slechts 1/100 zo bang hoeft te zijn als een neger. Dit wekt de indruk - en dat is ook kennelijk de bedoeling - dat de kranten die over de bangheid van de blanken na de moord op King hebben geschreven, dit deden uit medeleven met de blanken; alleen dán zou de parallel met zijn inleiding over de Congo immers opgaan. Nu is het evident, en iedere verstandige lezer zal het ook zó hebben opgevat, dat de angst van de blanken vermeldingswaard was, niet om de zieligheid van die angst, maar om de gevaren die zij opleverde voor de negerbevolking. Eerste onzindelijkheid.

Even verder schrijft hij dat iedere zwarte Amerikaan een vriend of familielid heeft die vermoord is, meestal door de politie. Er kan geen twijfel aan bestaan dat het aantal negers dat door blanken vermoord wordt (en ik laat nu maar even in het midden of dat inderdaad ‘meestal door de politie’ geschiedt) een kleine fractie is van bijvoorbeeld het aantal Nederlanders dat door verkeersongelukken om het leven komt. Toch is moeilijk vol te houden dat iedere Nederlander een vriend of familielid heeft die door het verkeer om het leven is gekomen. Het is dus evident dat deze mededeling van Brandt Corstius niets met de waarheid heeft te maken, zonder dat dat overigens iets afdoet aan de ernst van de gevallen waar negers wèl om hun huidskleur door blanken werden vermoord. Waarom deze aperte onwaarheid? Is de rassendiscriminatie tegen de negers ook zonder zulke fantasieën niet ernstig genoeg?

Dadelijk daarop vervolgt hij aldus: ‘Als er nu weer iemand vraagt: maar vindt U dat plunderen dan goed?, antwoord ik daarop: En dan volgen drie punten die bedoeld zijn als antwoorden op deze vraag. Het eerste antwoord luidt: “Dat plunderen - gebeurde het maar buiten de eigen buurt - kan ik niet afkeuren: het is nooit voldoende compensatie voor de plundering van de gettobewoners”. Zou hier inderdaad van compensatie gesproken mogen worden, dan zouden de plunderingen door de negers na de moord op King ten koste van de plunderaars van de gettobewoners moeten zijn gebeurd. Het lijkt mij evident dat de negers die thans van de plunderingen hebben geprofiteerd, voor een zeer groot deel anderen zijn dan dege-

[p. 15]

nen die het meest te lijden hebben van de blanke “plunderingen” van de negergetto's. Daarmede is niet gezegd dat deze uitbarsting van plunderingen onder de gegeven omstandigheden niet zeer goed te begrijpen is, maar zo eenvoudig als het sommetje van Brandt Corstius ligt de zaak niet. Het zijn de negers die het sterkst gedupeerd worden door wat er bij de plunderingen en branden verloren is gegaan. Met niet minder verontwaardiging over de “nauseating injustice” jegens de “Negro poor”, maar met heel wat groter verantwoordelijkheidsgevoel, schreef de Economist in dit verband: “when they protest, as when they do not, the poor get the worst of it”.

Terwijl het vorige nog inderdaad kon worden gezien als een antwoord - zij het dan een niet zo sterk antwoord - op de vraag “Maar vindt U dat plunderen dan goed?”, kan dat van de volgende antwoorden al helemaal niet gezegd worden. Het tweede antwoord bestaat nl. uit de volgende wedervragen: Sinds wanneer staat op plundering of op verdenking van plundering de doodsstraf? en sinds wanneer geeft men een politieagent de functies van rechter en beul?’

Het lijkt me dat men plunderen zeer wel kan afkeuren zonder het doodschieten van plunderaars goed te keuren, zoals men het links rijden op een drukke straat kan afkeuren zonder daarmede een pleidooi voor het doodschieten van linksrijders te willen houden. Maar, zal Brandt Corstius zeggen, met deze wedervraag dacht ik aan de negers die wel door de politie vermoord worden; hieraan koppelde ik immers de veronderstelde vraag: ‘Maar vindt U dat plunderen dan goed?’ Deze repliek zou alleen dàn opgaan, wanneer Brandt Corstius had willen beweren dat er alleen al op grond van het recente plunderen zóveel negers door de politie zouden zijn doodgeschoten dat ‘iedere zwarte Amerikaan een vriend of familielid heeft die vermoord is’. Zó een onzin wil ik zelfs Brandt Corstius niet in de schoenen schuiven.

‘Het derde antwoord’ heeft helemaal niets meer te maken met de vraag of dat plunderen goed was. Het luidt n.l.: ‘De politie schiet niet op plunderaars maar op wie ze wil’. Niet alleen dat het geen verband houdt met de vraagstelling, maar dit zogenaamde antwoord is ook weer, zoals de meeste beweringen van feitelijke inhoud van dit stukje, in duidelijke strijd met de waarheid. Alle berichten die wij hebben ontvangen over het optreden van de politie bij de plunderingen na de moord op King, kwamen in zoverre overeen, dat ‘de politie’ ditmaal kennelijk niet in het wilde weg heeft geschoten, maar de instructie heeft gehad zo weinig mogelijk van haar wapens gebruik te maken.

Het betoog van Brandt Corstius gaat dan verder met tegenover elkaar te stellen: de aandacht die onze kranten hebben gegeven aan het doodschieten van een willekeurige blanke door een neger, en het gebrek aan aandacht voor het geval van een neger, die volgens een bericht in de Herald Tribune niets met plunderingen te maken had, en die desondanks door de politie werd neergeschoten. Er is geen twijfel aan dat westerse kranten - psychologisch misschien wel begrijpelijk - telkens weer veel meer onder de indruk zijn van gewelddaden of ander onrecht gepleegd tegen blanken, dan dat zij dit zijn als het gaat om vergelijkbare daden tegen gekleurde mensen. Zelfs een blad als de Engelse Economist, dat jaar in jaar uit rechtlijnig vecht tegen alles wat naar racisme zweemt, verwerpt als onredelijk de aandrang van Afrikaanse landen op Engeland, militair op te treden tegen het illegale blanke regime in Rhodesia. Als er hier sprake was geweest van een illegaal negerregime, dat een blanke meerderheid buiten de wet zou houden, lijkt het mij op zijn minst twijfelachtig of de Economist even afwijzend zou hebben gestaan tegenover de gedachte aan militair ingrijpen. In zoverre ben ik het dus met de strekking van de door Brandt Corstius gemaakte vergelijking eens. Maar waarom was het ook hièr weer nodig de vergelijking zo te formuleren, dat zij geen enkel verband meer houdt met de concrete werkelijkheid? Brandt Corstius schrijft namelijk dat het incident van de doodgeschoten blanke ‘in geen enkele krant heeft ontbroken als illustratie van zwarte amok en blank slachtofferschap’. Wie zo dwaas zou zijn zijn stukje over vijf jaar nog eens te lezen en de mededelingen erin au sérieux te nemen, zou hieruit de indruk moeten krijgen dat de kranten in Nederland de plunderingen en brandstichtingen na de moord op King zouden hebben beschreven als een geval van zwarte amok en blank slachtofferschap. Iedere lezer van de belangrijkste Nederlandse kranten weet, dat de waarheid volstrekt anders was. De reactie van de negers werd beschreven als een heftige en irrationele vorm van vergelding, waar de blanken wel hun adem voor inhielden, maar waarvan zij toch voelden dat de schuld niet bij de negerbevolking, maar bij de blanken lag.

Na de boven beschreven vergelijking bewijst Brandt Cortsius mij dan de eer, aan te haken aan een door mij in het maartnummer van het Hollands Maandblad ge-

[p. 16]

schreven stukje. Hij geeft een deel van mijn betoog aldus weer: ‘“De politie heeft nu eenmaal haar traditionele antipathieën” en wie zich daarover opwindt is een links radicaal die zijn treurig einde zelf gewild heeft... enz.’. Het gecursiveerde gedeelte van deze passage, dat door Brandt Corstius tussen aanhalingstekens is gezet, komt inderdaad in mijn stukje voor. Ik schreef die woorden als een argument voor mijn veronderstelling dat bij de grote tegenbetoging in Berlijn tegen Dutschke c.s. de politie wel meer slachtoffers zal hebben gemaakt aan de kant van de linkse studenten dan aan de kant van de burgers. Een dergelijke kritiek op de ‘déformation professionnelle’ van de politie is wel iets heel anders dan de gedachtengang die Brandt Corstius mij in de schoenen schuift. Hij moet dat zelf geweten hebben, en dan rijst de vraag: waaròm zo een pertinente vervalsing? Blijkbaar was hij boos over mijn stukje, maar het is weinig overtuigend, een betoog waarmede men het niet eens is, te bestrijden met evidente vervalsingen van dat betoog.

Wat verderop schrijft hij nog, dat ik zou hebben aanbevolen dat men zich bij voorbaat machteloos moet verklaren tegen bijvoorbeeld een genocide van de negerbevolking in de Verenigde Staten. Nu ging mijn stukje over politieke demonstraties in West-Duitsland, niet over het rassenprobleem in de Verenigde Staten, zo min als het iets met Vietnam te maken had. Maar als wij dat nog even daarlaten, is het een merkwaardige conclusie uit mijn betoog, om te beweren dat iemand tegenover onrecht een houding van machteloosheid verdedigt als hij wijst op de gevaren van een buitenparlementaire, met gewelddaden gepaarde vorm van links radicalisme. Men neemt dan als vanzelfsprekend aan dat in de westerse democratieën, of misschien zelfs in het algemeen, de enig mogelijke en deugdelijke vorm van actie tegen misstanden een buitenparlementair gewelddadig radicalisme zou zijn. Het is bepaald benauwend, dat er intelligente mensen zijn die zozeer het vertrouwen in de democratische vormen van maatschappelijke actie verloren hebben, dat zij in een waarschuwing voor de gevaren van ondemocratische vormen van oppositie niets anders kunnen zien dan een advies tot het aanvaarden van machteloosheid.

De laatste alinea van zijn betoog besteedt Brandt Corstius aan de ‘Open Housing’ en ‘Civil Rights’-wet, die na de moord op King werd aangenomen. ‘Wie dat stuk leest’ - schrijft hij - ‘weet niet of hij moet lachen of huilen’. Het is illustratief voor de intellectuele integriteit van dit soort ge-

[p. 17]

schrijf, dat hier duidelijk de indruk wordt gewekt, als zou Brandt Corstius de tekst van de wet inderdaad hebben gelezen. Uit wat hij verder schrijft blijkt - wat ik ook zònder dat zou hebben vermoed - dat hij zich niet aan het risico van zulk ‘lachen of huilen’ heeft willen blootstellen. Vooropgesteld moet worden, dat deze wet op een bedroevende wijze beneden de maat blijft van wat nodig zou zijn om de bestaande discriminaties zo snel mogelijk te beëindigen. De wet voldoet dan ook bij lange na niet aan de conclusies waartoe de Commissie Kerner was gekomen, conclusies waarmede president Johnson zich heeft verenigd. Maar dat er in de wet geen voorzieningen zouden staan die haar uitvoerbaar zouden maken, zoals Brandt Corstius beweert, is weer onjuist, ook al zijn de gegeven voorzieningen ontoereikend. Behalve een verzoeningsprocedure, voorziet de wet in de mogelijkheid van een civiele procedure door particuliere instanties - in de praktijk zullen hier ‘civil rights’-organisaties een rol moeten spelen - alsmede in civiele acties door de Attorney General tegen een ‘pattern of practice’ of ‘resistance to the law’. Met een felle Attorney General, zoals bijvoorbeeld indertijd Robert Kennedy was, zal met een dergelijke voorziening heus nog wel wat te bereiken zijn. Bovendien maakt de wet het een strafbaar feit om uit racistische motieven te proberen de rechten van burgers terzake van onderwijs en terzake van ‘Open Housing’-garanties van deze wet enz. enz. te dwarsbomen door daden van geweld of bedreiging.

Tegelijk voorziet de wet, en daarmede besluit Brandt Corstius zijn stuk, in een strafrechtelijk verbod van het organiseren van opstootjes of het aanzetten tot geweld. Dat brengt hem tot de volgende conclusie: ‘wie dus tegen discriminatie protesteert wordt tot 1970 keurig opgeborgen’. Aan de definitie van ‘riots’ die de wet bevat, is de volgende bepaling toegevoegd: ‘mere advocacy or statement of belief - as distinguished from actual encouragement or instigation of violence - shall not be punishable under the anti-riot provision’. Goed, wij kunnen ervan uitgaan dat Brandt Corstius, hoewel hij de schijn van het tegendeel wekt, de wet, en dus ook deze bepaling, niet had gelezen. Maar ook zonder dat moet hij

[p. 18]

geweten hebben, dat zij het alleen maar protesteren tegen discriminatie niet heeft verboden. Sedert het tot stand komen van deze wet wordt er door duizenden hoog- en laagstaande personen in de Verenigde Staten tegen discriminatie geprotesteerd. Niemand, ook Brandt Corstius niet, zal menen dat zij deswege zullen worden ‘opgeborgen’. Tenzij op een gegeven moment - maar dan is het niet als een gevolg van deze wet - tenzij door het toenemen van het geweld de rechtse groeperingen in het land hun kans zouden krijgen om een nieuwe en verhevigde periode van McCarthyïsme in het leven te roepen.

Dat brengt mij terug op een eerdere opmerking van Brandt Corstius: ‘ik zie geen andere mogelijkheid dan Black Power, dan geweld’, schrijft hij. Wat bedoelt hij hier met ‘geen andere mogelijkheid’? Zeker niet dat de gegeven situatie sociaal-psychologisch onvermijdelijk tot nog meer geweld zal moeten leiden. Men kan het daarmee eens zijn, en het tegelijkertijd betreuren. Maar Brandt Corstius wil kennelijk iets anders beweren: geweld biedt volgens hem de enige mogelijkheid om tot een ‘oplossing’ van het negerprobleem in Amerika te geraken. Is hij die mening toegedaan op grond van de overweging dat de krachten van redelijkheid en rechtvaardigheid binnen de blanke bevolking van de Verenigde Staten alleen door gewelddaden van negerzijde nog tot verbeteringen kunnen worden gebracht? Hier ligt inderdaad een reëel probleem. Het is zelfs hèt probleem, waarvoor de strijders voor de beëindiging van de racistische discriminatie zich momenteel gesteld zien. Maar als men het probleem zo formuleert, getuigt men van een zeker optimisme ten aanzien van de krachten ten goede binnen de blanke bevolking van de Verenigde Staten. Ik wil niet zeggen dat dit optimisme ongerechtvaardigd is. Alleen, uit het hele betoog van Brandt Corstius blijkt dat hij zulk optimisme nu juist niet deelt. In zijn gedachtengang zal het geweld van de kant van de negers alleen maar kunnen leiden tot een genocide. Desondanks zegt hij dat hij geen andere mogelijkheid dan geweld ziet. Maar dan is deze enige ‘mogelijkheid’ niet een middel om de negerbevolking een gelijke sociale positie binnen de Verenigde Staten te geven, maar gaat het erom, het drama van een onoplosbaar conflict tussen blanken en negers zich aldus te laten voltrekken, dat de blanken duidelijk voor de wereld verschijnen als de vertegenwoordigers van het kwaad. Om de slechtheid van blank Amerika aan de kaak te stellen is het de moeite waard dat de negerbevolking in de Verenigde Staten wordt uitgeroeid. Veilig vanuit de stalles in Nederland zullen wij deze adembenemende strijd tussen goed en kwaad kunnen aanschouwen, en na afloop er nog wat over napraten: katharsis bij een glaasje wijn.

Het was eerst mijn plan aan het voorafgaande stuk een concept toe te voegen voor een repliek, maar ik weet zeker dat iedere persiflage beneden de mogelijkheden van de realiteit zou blijven. Toch wil ik degenen die ik met mijn opmerkingen weer eens boos mocht hebben gemaakt niet geheel met lege handen tegemoetkomen. Ik laat hier daarom enige suggesties volgen voor aardige conclusies die uit mijn betoog getrokken kunnen worden als aangrijpingspunten voor een repliek:

a.	Kennelijk vindt Drion het niet zo erg, wanneer negers in de Verenigde Staten worden doodgeknuppeld, zo lang er maar geen foutjes worden gemaakt in de rekensommetjes en zo lang onze redenerinkjes maar kloppen.
b.	Tegen het uitmoorden van het Vietnamese volk bestaat volgens Drion weinig bezwaar als wij in Nederland maar de spelregels van de democratie blijven volgen.
c.	Het is natuurlijk jammer, dat er in Griekenland niet meer een democratisch regime bestaat, maar het is toch wel goed, dat de kolonels een einde hebben gemaakt aan al dat wilde gepraat van radicale linkse jongens.
d.	Hoewel hij het niet met zoveel woorden zegt, zou Drion er blijkbaar de voorkeur aan geven dat al degenen die iets voelen voor abstracte kunst in de gevangenis worden opgeborgen.

Deze conclusies lenen zich natuurlijk tot iedere combinatie en iedere variatie. Enig verband met het werkelijk betoog is niet vereist.

Het is benauwend, dat het niveau van politieke discussie ook van sommige intelligente mensen, tot een dergelijk peil is afgedaald; een peil dat, voorzover het de methode van discussie betreft, maar weinig verschilt van wat wij uit de extreme rechtse hoek kennen. De doelstellingen van de discussie verschillen natuurlijk wezenlijk, en met die doelstellingen ben ik het voor een groot deel eens. Dat maakt mij des te razender, als ik zie hoe zij gedegradeerd worden door de methode van discussie. Want ‘die Methoden, man muss es zehnmal sagen, sind das Wesentliche,auch das Schwierigste’.