Hollands Maandblad. Jaargang 9 (236-245)

[p. 3]

[242]

Vietnam en China, een veranderde zienswijze
Paul van 't Veer

Het is de schuld van de Nederlandse regering. Had zij me in september niet samen met Neuman en Hiltermann als ‘waarnemer’ naar de verkiezingen in Vietnam gestuurd, dan was het misschien niet gebeurd. Het is met mij een beetje als met de man uit het verhaal van Ambrose Bierce One Summer Night dat als volgt begint: ‘The fact that Henry Armstrong was buried did not seem to him to prove that he was dead: he always had been a hard man to convince’. Vele malen heb ik zelf moeten schrijven over mensen, politici dan, die tamelijk plotseling van mening veranderd bleken te zijn, en ik heb het zelden vertrouwd, vooral als er zoiets als ‘principes’ aan te pas kwamen. Nu, zo ver is het met mij gelukkig niet gekomen. Het zijn niet mijn principes, maar mijn opvattingen die veranderd zijn. Ik heb een stapje over een onzichtbare streep gezet en bevind mij nu in het kamp van degenen die menen dat de Amerikaanse aanwezigheid in Vietnam geen goed doel meer kan dienen.

Kortgeleden las ik in Tirade het stuk van De Kadt waarin hij met klem van argumenten en vele scherpe woorden uiteenzet waarom wij in de aktuele politieke situatie de internationale rol van China voor Azië op dezelfde wijze moeten beoordelen als die van de Sowjet-Unie in de jaren vijftig voor Europa. Het polemisch artikel was vooral tegen Wertheim gericht en ik las het grotendeels met instemming. Ik heb de teach-in van de Asva China-week meegemaakt en stootte mij aan dezelfde naïveteiten, zo niet erger, die in Tirade door De Kadt werden neergesabeld.

Wat mij in politicis steeds weer verbaast is dat men in de kring der Wertheims in situaties met de Sowjet-Unie vroeger, China en Cuba nu, altijd blindelings stelling neemt voor het land dat de grootste ergernis-factor voor het westen vertegenwoordigt. Hier wordt geen politiek beoordeeld, niet het voor en tegen van een beleid afgewogen, maar een blinde keus gedaan voor de ergernis - de ergernis van ánderen wel te verstaan. Welke geheime rancune drijft zulke mensen, die in de omgang ook met verklaarde tegenstanders vaak zo beminnelijk zijn zolang het maar niet tot schrijven komt? Ik denk dat het meer met karakter dan met politiek te maken heeft.

Zodra de Sowjet-Unie ophield in de wereldpolitiek een ergernis-factor te zijn en zich zo ‘gewoon’ ging gedragen dat men haar politiek, goed of slecht, met normale maatstaven kon meten, verloor zij haar ergernisklanten in de wereld. Toen Moskou ons niet meer ergerde, was voor hen het plezier eraf. Ik herinner mij van jaren geleden een China-studieweek in Amsterdam, naar ik meen georganiseerd door het Koninklijk Aardrijkskundig Genootschap. De controverse Rusland-China was nog nauwelijks uitgebroken en teach-ins waren nog niet uitgevonden. Prof. Wertheim was er al wel. Met zijn fijne neus voor de komende ergernis-factor kwam hij daar vertellen hoe geniaal de Grote Sprong Voorwaarts was opgezet, hoe hij bij een recent bezoek was getroffen door het algemene enthousiasme van de bevolking voor volkscommunes en andere zaken waaraan Rusland een voorbeeld kon nemen, en hoe de belangstelling herleefd was voor de klassieke Chinese cultuur.

Dit alles is voorbij, maar Wertheim blijft Mao trouw, althans zolang de Eerwaarde Voorzitter voldoende ergernis blijft wekken.

Hiertegen keert zich De Kadt, maar het is een polemiek die mij ook van zijn kant toch te veel herinnert aan de jaren vijftig toen dezelfde polemiek over de rol van de Sowjet-Unie gevoerd werd. China nu in de rol van Rusland toen? Er zijn ongetwijfeld veel overeenkomsten. Het verschil is, geloof ik, dat deze erkenning op zichzelf minder richtinggevend is voor het Aziatische geheel dan het toen was voor Europa en de wereld.

Het is niet dat China niet expansionistisch zou zijn. Evenals Rusland in de jaren veertig en vijftig volgens de primitieve opvattingen van Stalin alleen ‘beveiligd’ kon zijn door zijn buren, na en ver, zoveel mogelijk te bezetten en te bedreigen, probeert het

[p. 4]

primitieve China van Mao Tse-toeng zijn binnenlandse revoluties zo te beveiligen. De leer die zegt dat een agressieve buitenlandse politiek een camouflage of een afleiding voor binnenlandse moeilijkheden is mag een keukenmeidenwijsheid in de politiek zijn, hij is daarom nog niet onjuist. De agressieve staten zijn landen die zich geen andere dan een agressieve buitenlandse politiek kunnen veroorloven. Zij moeten er naar buiten sterk uitzien om naar binnen sterk te lijken. Geboren in oorlog en verzet tegen buitenlandse onwil om hen ooit ergens te laten aankomen, menen zij een sfeer te moeten aankweken waarin opofferingen, knevelarij en totalitarisme onvermijdelijk schijnen. Blijft het buitenland enigszins verbluft naar de culturele revolutie in China kijken, dan moet door incidenten met volgekladde Russische schepen en bijlzwaaiende diplomaten in Londen de indruk worden gewekt dat ook deze revolutie weer op het buitenland veroverd moet worden.

Men moet bij deze steun aan verzet tegen onderdrukking het verschil tussen regelrechte agressie en politieke expansie met behulp van vijfde kolonnes etc. in het oog houden.

Verzet tegen agressie als in Korea en in het grensgebied van India, en een dreigende agressie als op Formosa kan worden gekeerd door een grote Amerikaanse machtsontplooiing. In zulke voorbeelden ligt voor de Aziatische buurlanden van China het zwaartepunt van de Amerikaanse garanties. Dit was vóór Vietnam duidelijk en het kan na Vietnam duidelijk blijven. Vietnam zelf valt buiten dit patroon.

Marshall-hulp en Navo hebben Europa overeind gezet en deze vormen van Amerikaanse hulp hadden succes omdat aan de houding van de overgrote meerderheid der bevolking geen twijfel kon bestaan. Wat zou er gebeurd zijn indien dit niet zo was geweest? Dit was ook voor Europa geen ondenkbare situatie, een land als Griekenland bewijst het. De Amerikaanse economische en militaire steun was er na de oorlog niet geringer, eerder groter, dan in West-Europa maar zij heeft niet het beoogde doel bereikt. Bijna 25 jaar na de oorlog is in Griekenland noch economisch, noch politiek een stabiele toestand ingetreden, en wat de militaire hulp binnen en buiten Navo-verband betreft: die is voornamelijk de kolonels met hun staatsgreep ten goede gekomen. De verdeeldheid van Griekenland was te groot. De buitenlandse hulp, die aanvankelijk ongetwijfeld een snelle communistische machtsgreep heeft voorkomen, vond geen geschikte voedingsbodem en na 25 jaar raakt het land van de regen in de drup.

Toch is de ontwikkeling van Griekenland in vergelijking met Vietnam natuurlijk een geschiedenis van rozengeur. Wat er in Vietnam gebeurt - dit lijkt mij een objectief feit - is dat het land zowel ten noorden als ten zuiden van de 17e breedtegraad wordt vermorzeld door de oorlog. Ik heb kunnen ‘waarnemen’ (mag ik u even waarnemen?) dat er tussen september 1966 toen ik voor Het Vrije Volk een tamelijk uitvoerige reportagereis door Zuid-Vietnam maakte, en september 1967 toen ik er met een beperkte regeringsopdracht enige weken was, geen vooruitgang in het land is geboekt met de eerste taak die de Amerikanen zich gesteld hebben: de pacificatie als basis van een nationaal volksherstel. Deze taak hebben de Amerikanen ernstig genomen en zij zijn er mijns inziens terecht aan begonnen. Voor elk ander land dan Amerika zou het een belachelijke zelfoverschatting zijn geweest. Voor Amerika scheen het mogelijk. De middelen waren haast onbegrensd, de planning uiterst modern.

Als voorbeeld de dorpsontwikkeling, het zogenaamde Revolutionaire Ontwikkelingsplan. Het trok lering uit ervaringen met Community Development Programs in andere Aziatische landen, waarvan ik hier en daar (India, Indonesië) ook voorbeelden ken maar geen zo goed uitgekiend als dat in Zuid-Vietnam. Er zijn opleidingsscholen waar smeden, timmerlieden, gezondheidsmensen etc. een uitstekende training krijgen. Ze leren er werken met eenvoudige middelen, geheel aangepast aan het Vietnamese dorpsniveau. Er worden teams van omstreeks zestig man gevormd voor alle taken die er in het te saneren dorp te verrichten zijn. Een deel van het team bestaat uit een gewapende groep, die voor de veiligheid van de ploeg moet zorgen. Ze worden ingezet in streken die grotendeels gepacificeerd zijn. In oktober 1966 heb ik nieuwe ploegen in dorpen in het Deltagebied aan het werk gezien. In september 1967 kon ik er nagaan hoe de stand van zaken was. Er bleken in die streek minder ontwikkelingsteams te zijn dan een jaar tevoren. Dit gegeven uit een streek die ik een beetje kende zei mij méér dan het eindtotaal dat ik in Saigon hoorde en dat in dit jaar sterk was gestegen. Het gaat er niet om hoeveel teams worden ingezet; het gaat erom hoeveel teams aan het werk blijven in de dorpen waar zij begonnen zijn. De Amerikanen van de civiele hulp, die tot hun ontevredenheid in de loop van het jaar was gemilitariseerd (ik sprak er enkele die dan ook ontslag namen), vertelden mij dat het ontwikkelingsplan

[p. 5]

in de bewuste streek niet was geslaagd omdat de veiligheidsfactor te licht was geschat. Er moesten tóch weer troepen worden ingezet om de teams te beschermen en zodra er een compagnie van het Zuidvietnamese leger was gedetacheerd, werd de kapitein daarvan de man om wie alles draaide in plaats van de leider van het ontwikkelingsteam. Daarmee was de bodem uit het project gevallen.

Was hier de Vietcong dan zoveel opgedrongen vergeleken met een jaar tevoren, vroeg ik. Dat niet, was het antwoord. Er was zoveel passief verzet in de dorpen dat een van de belangrijkste taken die het team had niet kon worden uitgevoerd, nl. het ‘uitschiften’ van de geheime Vietcong-aanhangers in het dorp. Zolang dit niet gebeurd was, kon het team waarvan het gewapende deel hoogstens politiewerk kon doen, zichzelf niet voldoende beschermen. In elk geval durfde men niet 's nachts zonder militaire bijstand in het dorp te blijven.

Het was ook wat dit betreft mijn indruk dat 1966 een ‘topjaar’ voor Saigon en de Amerikanen is geweest, waarna de toestand geleidelijk weer achteruit is gegaan. Militair was ik in 1966 zeer onder de indruk van het effect dat uiterst moderne afdelingen als de luchtcavalerie schenen te hebben. Deze van honderden helicopters voorziene divisie die in Midden-Vietnam was gelegerd, opereerde geheel vanuit de lucht met snelle acties waar maar Vietcong-eenheden werden waargenomen. Een jaar later bleek het effect van de helicopters veel geringer dan men eerst gedacht had. Het gemakkelijke uitrukken per helicopter houdt ook een gemakkelijke huiskeer in. 's Nachts te velde blijven is uit een oogpunt van afstand en transport niet meer nodig. Men kan bij wijze van spreken om vijf uur 's middags naar huis, naar het basiskamp, en men doet het ook. Het is een onmenselijke commandant die zijn mannen verplicht 's nachts buiten te bivakkeren als de mogelijkheid aanwezig is ze per helicopter te laten terughalen. Hetgeen betekent dat de Vietcong 's nachts het verloren terrein weer kan bezetten, waarna de volgende ochtend de strijd hervat wordt op hetzelfde punt als daags tevoren. Zo wordt een uitstekend nieuw wapen in de guerilla als de helicopter kan zijn, wel eens een remmende factor.

In 1966 is een aantal grote machtsconcentraties van de Vietcong opgeruimd. In 1967 zijn er, bij de gedemilitariseerde zône en in het midden van Zuid-Vietnam, enige nieuwe bijgekomen. De daardoor noodzakelijke verschuiving van Amerikaanse divisies heeft tot gevolg gehad dat belangrijke gebieden die naar men meende reeds ‘gepacificeerd’ waren, weer sterk onder invloed van de Vietcong zijn gekomen. Nergens bleken de divisies van het Zuidvietnamese leger in staat of bereid de pacificatie over te nemen. Dit is, zo werd mij nu in Saigon wel duidelijk, naast de mislukking van het dorpsontwikkelingsplan, voor de Amerikanen de grootste teleurstelling.

Na de verkiezingen is het sombere beeld van de gang van zaken dat ik in mijn waar-

[p. 6]

nemersrapport had gegeven nog versterkt door de arrestaties van min of meer oppositionele kandidaten. Wederom een vergelijking met 1966: de verkiezingen voor de grondwetgevende vergadering, gehouden in een sfeer van een zeker optimisme, waren heilig vergeleken bij die van een jaar later. Ze waren een illustratie van de achteruitgang die in dit jaar viel te noteren. Het was een beeld dat ik overvloedig terugvond bij (franssprekende) Vietnamezen die ik na een jaar weer ontmoette.

Op zichzelf hoeft een terugslag nog geen wijziging in een standpunt te brengen. Maar wat is de grote lijn? Die is bovenal dat de militaire aspecten van de Vietnamese oorlog de politieke geheel zijn gaan overheersen. Het is wel uitgelegd als een ‘militaire overwinning’ dat de leiding van de burgerlijke hulp aan Vietnam werd onttrokken aan het Amerikaanse State Department en naar het hoofdkwartier van generaal Westmoreland werd overgeheveld. Ik geloof niet dat de generaals stonden te dringen om zich deze zorg ook nog op de hals te halen. Het was een erkenning van wat ik, in het klein, bij het project in het zuiden had gezien: zuiver civiele hulp, uitgaande van het idee dat men de bevolking mee zou krijgen nadat de Amerikaanse troepen de grootste verzetskernen van de Vietcong hadden opgeruimd, bleek niet te realiseren. Militaire bijstand is onmisbaar, en dan wel te verstaan: geen eigen, Vietnamese, maar Amerikaanse militaire hulp. De ervaring heeft echter geleerd dat buitenlandse hulp, militair of economisch, ten hoogste de situatie kan scheppen waarin de ontvangende bevolking zichzelf kan helpen. Dit is ook altijd het Amerikaanse uitgangspunt geweest, zowel van Kennedy als van Eisenhower. Ook Johnson is ervan uitgegaan, immer ervan overtuigd dat een klein beetje militaire hulp méér voldoende zou zijn om de beoogde situatie te scheppen.

Het is niet zo gegaan. De Amerikanen moesten een steeds groter deel van het economische leven, de politieke ontwikkeling (de verkiezingen, waarom Thieu en Ky bepaald niet gevraagd hadden) en de militaire zaken in eigen hand nemen. Van de Amerikanen in Saigon hoort men dan ook meer en meer dat de noodzaak stelling te nemen tegenover China alleen al hun aanwezigheid rechtvaardigt. Daaraan verbonden is het argument dat voor de buurlanden gedemonstreerd moet worden hoe ver Amerika wil gaan in zijn bereidheid bedreigde landen te steunen. Het zal niemand verbazen dat dit argument bij de meeste Vietnamezen die ik ontmoette niet populair was. (Van officiële Amerikaanse zijde wordt er dan ook zo weinig mogelijk mee gewerkt.)

Ik beweer niet dat deze argumenten onzinnig zijn. Ik geloof wèl dat een blijvende bezetting van Vietnam ook deze doelen niet meer kan dienen. Als China en de buurlanden kardinale punten zijn geworden in plaats van nuttige neveneffecten, wordt de oorlog in Vietnam geheel een machtsdemonstratie naar buiten. Maar wat voor demonstratie wordt het als Amerika de oorlog niet kan winnen doordat het onvoldoende steun van de Vietnamese bevolking krijgt? Het wordt een ónmachtsdemonstratie. China kan er propagandistisch, dus politiek van profiteren, in plaats van er nadeel van te ondervinden.

De demonstratieve kant van de Vietnampolitiek der Verenigde Staten was in 1965 en 1966 succesvol. In de loop van 1967 is zij in haar tegendeel omgeslagen. De tijdsfactor is een eigen rol gaan spelen. Het is te merken aan de groeiende ongerustheid in de Aziatische buurlanden, die zich tot voor kort opvallend koest hielden, maar zich de laatste tijd in toenemende mate met compromisplannen bezighouden.

Ik geloof niet dat Zuid-Vietnam te feliciteren is als de Amerikanen wegtrekken en de communisten de macht in handen nemen. Ik geloof wel dat langer Amerikaans verblijf dit moment alleen kan verschuiven ten koste van nog groter nadeel, namelijk van een steeds verwoestender oorlog in noord en zuid en een dalend internationaal prestige. Het is nu al zo ver dat de Amerikanen volgens de recente stukken van Baldwin in de New York Times ‘vrezen’ dat het in 1968 wel eens tot onderhandelingen zou kunnen komen. Dit zou het Bevrijdingsfront als onvermijdelijke partner in een coalitieregering brengen.

Angstwekkend vooruitzicht voor een partij die volledig in het slop is geraakt: onderhandelingen!

Dit alles is natuurlijk geen ‘politiek’ maar de argumentatie van een veranderd standpunt - mijn standpunt. Wie wel een politiek, in de zin van een realiseerbaar beleid zoekt, kan in een werkelijk onvoorwaardelijk staken van de bombardementen op het noorden een uitgangspunt vinden. Het lijkt mij echter een illusie te menen dat zo'n gebaar tot iets zou leiden als er niet de bereidheid achter zit ook de mogelijkheid van een onglorieus vertrek der Amerikanen onder ogen te zien.

Van deze illusie heb ik geprobeerd mijzelf te ontdoen. Ik zou het toejuichen als achteraf mocht blijken dat ik te pessimistisch ben geweest.