Hollands Maandblad. Jaargang 9 (236-245)

[p. 8]

Kleiner en groter
Raoul Chapkis

Er zijn nog maar weinig huisgezinnen met meer dan één auto. Maar ik ken er heel wat waar je struikelt over de speelgoedautotjes. Uit deze twee feiten volgt dat er meer miniatuurauto's zijn dan gewone. Extra vergrote auto's van veertig meter lengte en een asbakje onder het dash-board waar je, met opgetrokken knieën, in kunt slapen zijn er geloof ik nog niet.

Nu men overal pessimistische verhalen kan lezen over de auto's en hun hoeveelheid, mag ik toch wel even aandacht vragen voor de veel omvangrijker verzameling miniatuurautootjes die zich in ons land bevindt en waarvan de groei me met zorg vervult. Immers: gewone auto's hebben elkaar als natuurlijke vijanden, ze zijn niet goedkoop, en ze raken uit de mode. Speelgoedauto's daarentegen zijn niet zo gauw total loss, ze zijn niet duur, en ook oude modellen blijven in gebruik. Het zou m.i. aanbeveling verdienen als men de overtollige energie voor het maken en onderhouden van deze dwergautootjes eens gebruikte voor het maken van een paar van die reuzegrote met die asbakken als bedsteden.

In het algemeen kan gezegd worden dat men thans liever voorwerpen en dieren verkleint dan vergroot. De houten kermispaarden bijvoorbeeld vinden we in talloze hobbelpaarden verkleind terug, maar er is maar één paard van Troje.

Sommige verkleiningen en vergrotingen zijn absoluut noodzakelijk, omdat de originelen door onbeschaamde formaten niet te zien zijn. Zo kan men moeilijk bezwaar maken tegen een planetarium dat ons in staat stelt het heelal ook overdag en bij bewolkte hemel te bekijken. Een vergroot heelal gaat niet. Aan de andere kant houden de atomen zich zo ontzettend klein, dat het handig is er een vergrote versie van te hebben om het vervloekte ding ook buiten Hiroshima te kunnen aanschouwen. Een verkleind atoom is weer onmogelijk. Deze bitter noodzakelijke schaalveranderingen van vele miljoenen laat ik verder buiten beschouwing. Het is trouwens de vraag of het hier wel echte verkleiningen en vergrotingen betreft, en of niet iedereen bij ‘de grote Beer’ aan een soort planetariumlampjes denkt, en of we bij ‘molekuul’ niet die houten ballen aan ijzerdraadjes voor ons zien.

Het gaat mij hier om de niet-noodzakelijke verkleiningen en vergrotingen, bijvoorbeeld die autootjes, waarvan niemand zal willen volhouden dat ze je ook maar een heel klein eindje kunnen verplaatsen. Ik voor mij vind vergrotingen aangenamer dan verkleiningen. Zo heb ik tegen aanzienlijke kosten op zolder een transistorradio staan van 2 bij 3 bij 5½ meter, die echt speelt als je een draaiorgelrad op een zender afstemt, en die een oorknop heeft zo groot als een droogkap, zodat je niet het ding in je oor, maar je hoofd in het ding moet steken. Ik koop altijd die grote dozen lucifers, die er net zo uitzien als de kleine, alleen groter. De lucifers erin liggen dwars en zijn net zo klein als in de kleine doosjes. Ook sla ik in het British Museum nooit de ellenlange kleine tenen in de Egyptische afdeling over (de grote tenen konden niet vervoerd en zijn in Kaïro te bezichtigen, in de open lucht). Maar laat ik niet in een opsomming vervallen, en u precies vertellen hoe het zit met het groot en met het klein.

Wat is het nut van het kleinere?

Wat is het nut van het grotere?

Iets dat verkleind is, is meestal een puntenslijper. Ik heb een puntenslijper in de vorm van de gouden koets, een in de vorm van een wereldbol, een in de vorm van een kikker, een in de vorm van een pendule, en

[p. 9]

een in de vorm van een huis. Zeer weinig puntenslijpers hebben de vorm van een puntenslijper. Hoe komt dat? Waarom een puntenslijper? Omdat het voor de functionering van een puntenslijper alleen op de binnenkant aankomt: daar zit een mes, en daarin komen de krullen.

Vroeger had ik ook een puntenslijper in de vorm van een theepotje. Ik heb het achtergelaten in de sprookjestuin van Walt Disney bij Los Angeles. Daar staat namelijk een huisje in de vorm van een theepot. Het schaalverschil met mijn puntenslijper was ongeveer 225 op 1. Een echte theepot was in de wijde omtrek niet te zien. Ik vermoed dat een echte pot vijftien keer zo groot als mijn puntenslijper en vijftien keer zo klein als het huisje zou zijn. In de grootste theepot gaat 11.390.625 maal zoveel thee als in de kleinste. Ik vermeld deze feiten teneinde over te gaan op het vergrote ding, maar ik zal verder niet van de Walt Disney-tuin gebruik maken. Op de weg naar Apeldoorn, even voor de Echoput, ziet men aan de rechterhand een ei van 4,50 m hoogte staan, waarin 's zomers een juffrouw in een gele jurk ijsjes verkoopt. Aan de Amsteldijk, voorbij de Berlage-brug, in de bocht naar de Utrechtse brug staat een huis, dat van boven de klassieke vorm van het Odol-flesje heeft. Voor de mooiste maxiaturen moet u naar België. Op de weg van Brussel naar Coxyde passeert u een villa in de vorm van



een linkerschoen, en verderop ziet u tussen de duinen twee zwarte scheepsschoorstenen, niet van een schip op het strand, maar van een landhuis in de vorm van een stoomschip. O, maar dat laatste is natuurlijk juist een miniatuur: dat huis is kleiner dan een echt stoomschip. Waarom dacht ik toch dat het net als theepot, ei, Odol-flesje en schoen een vergroting was? Omdat, waar we constateerden dat verkleinde zaken meestal dienen om punten te slijpen, vergrote zaken meestal huizen zijn. Wat moet je er immers anders mee doen? Een huis gevuld met Odol stinkt Mobil-Oil nog weg, een ei van tien kubieke meter ook, en waar haal je zo'n grote linkervoet vandaan? Dat theepothuis kan natuurlijk met 1600 liter thee gevuld worden, als je daar 3200 theezakjes voor over hebt. Bij een huis komt het, net als bij de puntenslijper, op de binnenkant aan: als je er maar in kunt wonen met een theepotdeksel, eierschaal of flesdopje boven het hoofd, dan kun je verder je schouders ophalen over wat ze van je buitenkant zeggen. Al geef ik direct toe dat de meeste huizen nog een huisvorm hebben.

Een puntenslijper in de vorm van een huis heb ik al. Nu nog dolgraag een huis in de vorm van een puntenslijper - ziedaar mijn inzending voor de Amsterdamse stadhuisprijsvraag. Laten ze hem dan op de Dam neerzetten, dan kan hij gelijk het nationaal monument scherp houden.