Hollands Maandblad. Jaargang 8 (226-235)

[p. 30]

Aan de trapeze van het verdriet
Andreas Burnier

‘Vanaf die avond begreep Swann dat de gevoelens die Odette vroeger voor hem had gehad nooit meer zouden herleven en dat zijn geluksverwachtingen nooit verwezenlijkt zouden worden’. (Marcel Proust, Een liefde van Swann)

Periodiek overkomt mij het gevoel dat mijn leven is vastgelopen: alles stagneert, de vooruitzichten zijn grauw en deprimerend, het heden ondraaglijk. Dan troost ik mij met de gedachte hoe tot dusver het leven keer op keer totaal onvoorstelbare wendingen nam. En laat ik mij maar niet verschuilen achter de term ‘het leven’: ikzelf veranderde op voor mijzelf niet te voorziene wijze.

De mens die ik op mijn twintigste was, kon ik mij op mijn twaalfde niet voorstellen. Toen was het mijn grootste genoegen de Statenbijbel met commentaren na te gaan, vier jaar later was dat het lezen van Du Perron en Verlaine, weer vier jaar later was het de alcoholische herinnering daaraan. Wat ik door alle drastische metamorfosen heen nooit heb kunnen loslaten, is de herinnering aan een wijdere, lichtere wereld.

Een paar dagen geleden zag ik een boek liggen waar mijn blik met een schok op viel. Ik meende dat het hoogtepunt van mijn biografie was bereikt: het terugvinden van het eigen hoofdthema bij een ander. De titel van het boek was: Het leven voor de geboorte. Ik nam het boek op als in een roes, sloeg het open: het ging over de fysieke embryonale ontwikkeling. In een seconde begreep ik mijn vergissing, waar ik innerlijk honend om lachte, in diezelfde seconde werd ik voor de tweede keer geboren: de val in de duisternis en de beperking.

Wat je niet moet loslaten op aarde is het verdriet om wat verloren gaat: eerst je herinnering aan het wijde, lichte, voorgeboortelijke land van herkomst, dan de herinnering aan die herinnering, dan de herinnering daaraan, ad infinitum.

Misschien is er in de tweede helft van het leven een opstijgende reeks mogelijk? Voorlopig is het zo, dat wie zijn verdriet probeert los te laten ten dode valt.

Er zijn drie mogelijkheden om zelf even wijdte te scheppen in dit leven: door intellectuele creativiteit, door kunstzinnige creativiteit, door het orgasme. Al het andere is beklemming en verstikking.

Eten is: in de zwaarte afdalen. Drinken: in de dofheid verzinken. Geld vergaren, bezit verwerven, carrière maken, een gezin stichten, het zijn allemaal molenstenen. Reizen is dubieus.

Vroeger dacht ik: als ik als Scandinaviër was geboren, dan zou ik alles op alles zetten om naar een warm, licht, zuidelijk land te emigreren. Toen besefte ik ineens dat ook mijn land een duister, noordelijk land was, een land aan de mistige westrand van Eurazië bovendien, en dat ik niet zou emigreren.

Nog later kwam ik in lichte, warme, zuidelijke landen, en merkte dat hun wijdheid een kortstondige illusie was. Bij nadere kennismaking zijn die landen het zwaarst, het meest vervuld van behoefte en dood.

De trapeze van het verdriet: daar maken wij onze capriolen aan, maar het is raadzaam niet los te laten.

Op zekere dag werd ik bij de presidentdirecteur geroepen. ‘Mevrouw’, zei hij, ‘er is iets wat ik u zeggen moet, hoe pijnlijk het mij ook valt. Over uw werk zijn wij zeer te spreken, uw kleding echter bevalt ons niet, gegeven uw positie hier. Tot onze verbazing draagt u nu al een jaar lang sportieve mantelpakken en schoenen met platte hakken. Nooit zien wij u eens in een jurk of charmant complet. Uw gang is lomp, door het dragen van een halfhoog hakje zou u deze kunnen verbeteren.’

‘Mijnheer, het verbaast mij dat u op deze wijze mijn uiterlijk, dat toch enigszins de expressie van het persoonlijke innerlijk is, aanvalt. Mijn pakken zijn sportief, doch duur en schoon. Mijn gang is de mijne. Trouwens, ook in een jurk en op halfhoge hak zou ik u geen erectie kunnen bezorgen’.

Dit dacht ik, maar sprak het niet uit. Ik overwoog dat het beter is op de zelfgekozen

[p. 31]

tijd kwaad te worden dan als men daartoe wordt geprovoceerd en wellicht spijtige dingen gaat zeggen. Ik mompelde dat ik zou zien wat ik er aan kon doen, om aan zijn wensen tegemoet te komen.

Dit gesprek duurde vijf kwartier.

Tragischerwijs had ik in de waan verkeerd dat mijn kleding van het afgelopen jaar, duur en schoon, een uiterste concessie aan de bourgeoisie en de strijd om het materieel bestaan was geweest. Ik zag niet hoe ik mij nog verder in het dwangbuis der conventie zou kunnen voegen zonder te stikken.

Waarom moest de president-directeur nu juist mij hebben? Er lopen daar zoveel slordig of lelijk of onjuist geklede mannen rond.

Het meest verbazingwekkende wat een mens kan overkomen is dat hij als vrouw wordt geboren. ‘Of in Amerika als neger’, denkt u. Maar dat is niet waar, want dan is er nog iets ergers. Men kan als neger en daarenboven als vrouw geboren worden.

Het sinistere van de vrouwelijke geboorte is dat men als object wordt gezien. En zo als de mens door anderen gezien wordt, zo is hij voor minstens dertig procent.

In de nacht, Ariane, heb ik je lief. In mijn armen rust je lichaam uit: druppelend en ruisend. In de ochtend ben je een vaste, vrolijke pilaar, mijn gezel, mijn reismakkertje. Je zingt onder het koffiezetten.

Het staat vast dat de liefde alleen ons niet kan verlossen. Ik moet op reis, weg van hier, naar ver van hier is het plezier. Mijn liefde is verspreid over velen, over onbekenden.

Ariane circuleert onder duistere mensen. De vrouw die haar wilde slaan. De man die vijfentwintig gulden bood. Het meisje dat aan de vriendin van haar ex-vriendin niets zou vertellen als Ariane... Ik stroom uit over onbekenden. Ik ben de steen die in het water plonst, verantwoordelijk tot voor de verste cirkel.

Ariane: dat is de tien vogeltjes die ik in de lucht houd. Mijn tranen bevochtigen het beton.

Tommie. Ze is vijfenveertig jaar, maar ze ziet er uit als vijfenveertig jaar. Ze bedient in het hotel. Ze is cheffin. Ze houdt toezicht op het koffiezetten voor de dure reizigers, hangend in hun stola's van mink, naar adem snakkend tussen hun juwelen. Tommie. Een hondje, een terrier springend tussen de molenstenen. Haar kan ik troosten met een ring en een cheque voor een blouse als ik wegga.

Of niet? Tommie's ogen zijn heel wijd en stil. Zo wijd alsof ze zullen scheuren.

In de struiken aan de kant van de weg kan ik rusten in een warm, zuidelijk land. Met mijn vinger teken ik tien stipjes in het zand: Ariane.

In de nacht, Tommie, ben ik in de nok van het circus bezig. Ik buitel aan de trapeze.

Zoals de dag begint, zo eindigt hij.

Met deze zin werd ik wakker. Mijn eerste herinneringen zijn de verbazingen over mijn bestaan in een vrouwenlijfje. Of nee, de allereerste herinnering is een val.

Als alles stagneert is er de mogelijkheid dat alles binnen enige tijd ingrijpend zal veranderen. Mensen zullen aan het eind van hun weg die de onze bij een kruising trof, achter de horizon verdwijnen. Nieuwe ontmoetingen worden voorbereid in het oosten. Wij zullen zelf binnenkort een ander mens zijn.

Na de dood laten wij ons stoffelijk overschot achter, ter vermenging met aardse elementen. Zo moeten wij voor de geboorte een geestelijk overschot hebben achtergelaten: dat wat niet meekon bij de val in de nauwe kerker.

Onze goede invallen bij het denken, kunstzinnige ‘inspiratie’, misschien is het niets anders dan een flitsend contact met ons geestelijk overschot.

De dokter stak de punt van de spuit in mijn oor, zei: ‘Houdt u het bakje...’ en de het lauwe water liep over mijn nek, in mijn hals, drupte op de handdoek. Het kriebelde wellustig in mijn oor.

Dit deed mij denken aan de wachtkamer van daarnet, de hall van het huis, waar ik tussen drie oude vrouwen met agressief opgezwollen buiken op de komst van de dokter had zitten wachten.

Ineens zag ik een kolonie mieren lopen op de marmeren vloer van dit voor Malta luxueuze huis. Mieren, in de wachtkamer van de meest westerse dokter van het eiland, die misschien nog in Oxford had gestudeerd.

Het gekriebel in mijn oor hield op.

‘Regardez!’

In een internationaal gebaar stak de dokter het emaille bakje onder mijn neus waarin stukken vastgekoekt oorsmeer dreven.

‘Encore une fois’.

De lauwe straal begon weer, iets kouder nu.

[p. 32]

‘Het spijt mij dat ik u vanochtend niet kon helpen in Saint Paul's Bay’, zei de dokter. ‘We zijn nog erg achterlijk. Er is daar geen warm water. Het is gênant’.

Hij was een mooie jongen van een jaar of 37, met een bruin snorretje en een donkere huid. Hij sprak moeizaam Frans, maar ze haatten hier de Engelsen.

‘Het maakt niets uit’, zei ik.

Ik had die ochtend in het stinkende lokaaltje in Saint Paul's Bay twee en een half uur vergeefs gewacht, vergeefs vanwege het ontbrekende water. De tocht naar Rabat in de late middag had veel tijd gekost, met de rammelende oude bussen die om het uur reden. Nu had ik weer een uur gewacht en was nog voor mijn beurt geholpen.

De dokter stipte het behandelde oor niet aan. Hij gaf mij een afwachtende blik.

‘Mag ik u betalen met deze verzekeringscheque?’

Ik toonde hem het internationaal studentencarnet.

‘Ah!’ De dokter fleurde op. ‘Woont u soms in het studentenhotel?’

‘Inderdaad.’

‘Dan heb ik vanmiddag een van uw vriendinnen behandeld’.

‘Een van mijn vriendinnen?’

‘Ja, ja. Het stormt nogal hard, dus er was zwemverbod. Desondanks is het meisje te water gegaan, en na het zwemmen kon ze niet meer aan land komen. Ze werd door de golven en de wind tegen de stenen geworpen, en dan weer mee teruggezogen. Heel gevaarlijk. Ze is gered door de brandweer. Ik heb haar van onder tot boven moeten verbinden’.

‘Hoe heette ze?’, vroeg ik.

‘Ah. Ik weet het niet meer. Klein, donker, sportief type’.

‘Tinka’, dacht ik. Dat was de tweede keer. Ik had niet weg moeten gaan vanmiddag, maar het dove suizen in mijn oor was ondraaglijk geworden.

Ik zag het korrelige stenen terras van het studentenhotel voor me. Aan de rand van het terras begon de zee, vol stukken rots met glibberig groen wier. Zelfs bij kalme zee liep je al gauw een schram op.

Voorbij de rotspunten werd de zeebaai onverwacht verraderlijk diep. Nog verder, achter de horizon, lag het eiland dat van Calypso geweest moest zijn.

‘Is ze in goeden doen nu?’

‘O ja, ja. Ik heb haar in bed gestopt’. De dokter lachte.

‘Vrouwen...’

Hij schudde lang mijn hand. Ik was voor hem een afgezant van de bewoonde en geciviliseerde wereld: herinnering aan cricket,



zonder uitzondering gewassen mensen, en losbandige protestantse meisjes.

In de bus, opgepakt tussen de bruine, mongoolse Maltezers, zat ik te schuiven van ongeduld. Eergisteren had Tinka een scène gemaakt met Käti in de ontbijtzaal. Na een heftig fluistergesprek was ze huilend weggelopen. Haar plaats werd direct ingenomen door de dikke blonde jongen uit Berlijn, die met Käti begon te flirten.

's Avonds om half elf had nog niemand Tinka teruggezien. De Maltezer jongemannen waren niet veel gewend en gevaarlijk in het donker voor een vrouw alleen. Dus ging een groepje studenten Tinka zoeken. Het duurde lang voor de kleine vriendenpatrouille terugkwam. Tinka was gevonden, in het nachtcafé Le Limaçon. Ze zat dronken en stil op de binnenplaats op de grond, luisterend naar de muziek uit de jukebox in de bar en starend tussen de benen van de dansers door, die soms rakelings langs haar heen gingen.

[p. 33]

De volgende dag was Tinka samen met Käti de hele dag naar Valletta. Voor dag en dauw zag ik ze samen langs de boulevard de tocht naar de bushalte maken. Käti droeg de grote zonnehoed die haar nog jonger maakte dan ze al was: zestien jaar. Tinka in haar matrozerige zonnepak leek stoer en wijs naast Käti in haar witte jurk.

Pas na het avondeten kwamen ze om negen uur met de laatste bus uit Valletta terug. Ze hadden souvenirs gekocht, waaronder een zijden shawl van Tinka voor Käti. Ze hadden het museum gezien. Na uren zoeken in de kleine hoofdstad was het ze ook gelukt een café te vinden waar je expresso kon krijgen, in plaats van de ongelooflijk smerige, gekookte Engelse koffie. Tussen de middag, tijdens de barstende hitte, hadden ze op een terras citroenijs gegeten, een waterige delicatesse. 's Avonds hadden ze Italiaans gegeten in het expresso café.

Op mijn vraag hoe het museum was geweest kreeg ik weinig commentaar. Ze hadden niet gezien wat ik er had gezien: de Maltezer ridders in het dorre, geelbruine terraslandschap, die welbewust geschiedenis maakten, toekomstige cultuur voor Europa voorbereidden door hun doelgerichte interventie bij vorstenhuwelijken.

De avond na hun bezoek aan Valletta zaten wij met z'n drieën nog een tijdje op het balcon voor onze kamers te praten. Onze kamers grensden aan elkaar. De balcons liepen om het hele gebouw heen. Beneden ons werd gedanst in het armetierige strandpaviljoen. Jazzlawaai en zwengelende neonlampjes overstemden de zee. Tenslotte gingen Tinka en Käti naar hun kamer. Al gauw ging het licht uit en werd het stil. Een uur later hield ook het dansen op.

De volgende ochtend aan het ontbijt was Tinka tot mijn verbazing weer bijna net zo gespannen als bij de vorige uitbarsting. Ik maakte mij bezorgd. Als het vervelend en al te opvallend werd, zou de manager haar wel eens uit het hotel kunnen zetten. Hij had mij, de blokoudste, al eens op insinuerende toon gevraagd wat ik ervan dacht.

Mijn dichte, dove oor maakte mij deze dag echter onbruikbaar voor iedere inspanning, en ik besloot mij eerst te laten behandelen voor ik Tinka zou toespreken.

Bij het hotel was de eerste die ik tegenkwam Hans, de ronde Zwitser wiens nadrukkelijk dialect aan mijn oor schaafde. Ik vroeg hem wat er was gebeurd.

‘Nah, die Mitsou ging baden in die storm en...’

‘Mitsou?’

Zij was een leuk meisje, half Frans, half negerin. Een beetje hysterisch misschien.

Plotseling merkte ik dat ik diep teleurgesteld was dat Tinka niets tragisch was overkomen.

Ik was verliefd geraakt op de liefde van Tinka voor Käti, en verliefd op haar verdriet.

Griekenland is het land van de herinnering aan de goden. In Egypte voelen wij de zwaarte van onze incarnaties. Op Malta ruist het ritueel van de esoterische bonden die onze geschiedenis gestalte gaven. In de Balkan vermoeden wij toekomst.

Alleen in Rome wordt je geconfronteerd met de aardse mensenziel zoals hij is. Voor het waanzinnige Colosseum, bolwerk van wreedheid, misdaden, krankzinnigheid, ligt het Forum Romanum. Groots, vol onbenutte kracht, en zeer, zeer lelijk.

Een internationale studentenkaart geeft via een moeilijk vindbaar hekje en een vies hoffelijk Romeins mannetje gratis toegang tot de woestenij. Er is gras. Er zijn oprecht erbij horende bouwsels die op de geheimzinnige Romeinse manier er steeds net naast zijn. Het is enorm. Het is angstwekkend, de kracht van al die geweldenaren die dit zo wensten. En het is walgelijk.

Terwijl ik snel voortloop, eigenlijk al weer op zoek naar een andere uitgang, herinner ik mij de weeë geur van het Vaticaan van die ochtend.

De Pieterskerk wilde ik niet zien, overal stonk het toch al naar bisschoppen. In het Vaticaanmuseum moest ik het volle pond betalen: het enige museum ter wereld dat aan studenten en kunstenaars geen reductie geeft.

Buiten stond in de hitte bij de lange rij wachtenden een zeer joods mannetje, dat bidprentjes te koop aanbood. Er was een schurftige bedelaar met een hond ook. Allen zullen zij wel 's avonds hun daggeld in de schoot van de paus komen leggen. Deze spreekt vanaf zijn troon de zegen over hun bezwete hoofden: de rechterhand zwaaiend, de linker op de munten in de plooien van zijn jurk, en hij verwijst hen als het voldoende is naar de kloosterkeuken, waar zij hun gratis maaltijd kunnen halen.

Een brede wenteltrap draait op de verkeerde manier naar boven in het gladzwarte Vaticaanmuseum. Het beste is om snel tussen de horden uit te glippen, de ontroerende Rafaël-kamers te bezichtigen, vluchtig Michelangelo's titanenarbeid in de Sixtijnse kapel te bewonderen, en te maken dat je wegkomt.

Er moet een wezenlijk verband zijn tussen die twee wereldmachten in Rome. De ene,

[p. 34]

die in zijn hybris hemelhoog opvlamde, en genadig mocht ondergaan in de grauwe wolken en het rollend puin der plunderende barbaren. De andere, die het tere Christendom usurpeerde, de liefde in macht omzette, de Christenen (ketters, Manichaeërs, Mithrasdienaars, Rozenkruisers) beklemde, onmondig sloeg, vervolgde, martelde en uitroeide.

De meest geschikte uitgang van het Forum is op slot, maar alweer een wachter opent hem lachend voor een flinke fooi.

Met enige moeite vind ik in een smal straatje wat verder het kerkje waaronder zich een Mithrastempel moet bevinden. De kerk is op slot.

Ik kan terugkeren naar het huidige Rome, naar mijn hotel, of drie uur wachten. Ik kies het laatste. Een viezig terrasje op de smalle stoep tegenover de kerk. De hitte is te verstikkend om verder te lopen.

Dit moet een volkswijk zijn. Een 110-jarig vrouwtje komt aan mijn tafeltje bedelen. Ik geef wat lires, en haal een waterijsje achter het vettige plastic-repengordijn. Een beschimmelde man komt langs en vraagt om geld. Ik haal nog een ijsje en water.

Als de drie uren om zijn loop ik voetje voor voetje, om geen zonnesteek te krijgen, naar de kerk. Trappetje af, gang door, trappetje af, koelte.

Het water dat hier constant wordt afgevoerd, de hele crypte stond eeuwenlang onder water, ruist krachtig. Een gangetje: ik ben er.

Anderhalf duizend jaar geleden werd Mithras hier aanbeden in deze onderaardse tempel. Hij is de middelaar die de mensen van hun gebondenheid aan het kwaad zal voeren naar het hemelse licht. Hij wordt geboren uit een rots, hij overwint de hardste aardekrachten.

Op de voorzijde van het aan zijn dienst gewijde altaar zien wij hem als gevleugeld wezen tussen zon en maan, belaagd door de kruipende slang en de bijtende hond. Moeiteloos, met afgewend gelaat, doodt hij de stier.

Aan de linker- en rechterzijde van het altaar, waar de aanligbanken voor het heilig maal parallel mee lopen, een lichtdrager. Links met neerwaarts, rechts met opwaarts gerichte fakkel. Beeld van de seizoenen, maar meer nog van de mens, die zich met het lagere en het hogere verbindt.

Aan de achterzijde van het altaar, vermoedelijk alleen zichtbaar voor de celebrerende priesters en de hoogste ingewijden: de opgerichte slang, het uit de zondeval zich oprichtende, verloste mensen-ik.

In het plafond gaten waar eens planeten-schilderingen waren. Nu is alles weggespoeld door het vocht, het lekt er verschrikkelijk, en aan de linkerzijde van het altaar staat een grote plas.

Een Amerikaans echtpaar komt geërgerd binnen: ‘What the hell does this mean?’ Toch blijven zij kijken. Ik spreek de vrouw, de minst ontoegankelijke, aan en probeer mijn herkenning over te dragen. Ze luisteren beiden, als ware onbevangen Amerikanen, maar de man moet zich weerhouden om mij bij het weggaan geen fooi te geven, hij denkt dat ik bij het spul hoor.

Ik volgde ze naar ‘de school’, het vierkante vertrek waar de neophieten onderricht werd gegeven. Ik bekijk de voorhal waar de mysten wachtten op hun inwijding. Enige malen loop ik door de onderaardse gangen rond, om steeds opnieuw dit heiligdom te kunnen betreden.

Een keer zijn er twee Engelse jongens. Ook zij zijn gehinderd en roepen: ‘Goddam it. What is all this about?’ en snellen weer heen.

Als ik in de nog steeds brandende hitte weer op straat sta, barst ik van geluk. En dan is er weer de eenzaamheid van Rome.

In de bus terug naar het hotel blijkt, dat het bandje van mijn sandaal is geknapt. Ik stap dus uit bij de diurno. Niet de dure van Stazione Termini, maar een goedkope in de hoerenbuurt daar vlak achter. Deze diurno ligt half onder de grond. In het midden zijn twee fonteintjes met heerlijk koel drinkwater.

Ik word verwezen naar de schoenmaker die in een smalle sleuf links zijn werk verricht. Hij bekijkt mijn sandaal hoofdschuddend, wijst mij een leren bank waarop ik kan gaan zitten, en begint een gesprek in het Italiaans. Het blijkt dat hij mij eerst voor een jongen aanziet. Zijn opwinding als hij mij nadrukkelijk hoort bevestigen dat ik van het vrouwelijk geslacht ben is zo groot, dat hij een jonge knecht erbij gaat halen.

‘Hoe oud denk je dat deze jongen is?’, vraagt hij listig aan de knecht. Deze bekijkt mij vluchtig: ‘Achttien.’ ‘Néé’, zegt de schoenmaker stralend. ‘Achtentwintig. E è una donna!’

Nu raakt ook de knecht opgewonden. Hij komt naast mij op de bank zitten. Ik schuif tactvol steeds iets meer naar rechts, terwijl de schoenmaker ononderbroken converserend aan mijn sandaal bezig is.

‘E incredibile. Incredibile. Amate gli uomini?’ (Hou je van mannen?).

Dit is een gemene vraag, als van de

[p. 35]

officier van justitie aan de verdachte: ‘En wanneer ben je opgehouden met stelen?’

Als ik ‘nee’ zeg, ben ik nog urenlang hun mikpunt in deze smalle sleuf waar geen mens ons ziet, waar ik niet uitkan. Als ik ‘ja’ zeg zullen zij met hun Latijnse opvattingen dat als een uitnodiging beschouwen.

Vertwijfeld kijk ik naar de schoenmaker. Hij ziet er zo betrouwbaar uit met zijn intelligente kop, zijn Noorditaliaanse blauwe ogen.

‘Ik houd van de wetenschap’, zeg ik. ‘Ik ben archeoloog’.

Het is het goede antwoord. Op slag verandert de atmosfeer. De schoenmaker is in zijn vrije tijd een fanatiek Homerus-lezer. Hij bewondert de oudheid. We raken in gesprek. De knecht druipt ongemerkt af. Voor het maken van de sandaal hoef ik haast niets te betalen.

Zodra het laat genoeg is, elf uur 's avonds, besluit ik naar de Via Veneto te gaan. Ik kleed me zo opvallend mogelijk aan.

Na drie kwartier lopen en een stuk duistere Via Veneto waar geen eind aan lijkt te komen, is het er dan, precies als op de film: schommelbanken en terrasstoelen met hun rug naar de straat. Een dichte stroom elegante wandelaars tussen de terrassen en de café's.

Na langdurig zoeken vind ik tenslotte een lege stoel. Rechts van mij zitten even later twee lieve jongemannen. Links een uitgebreide familie. Verder gebeurt er niets. Het is nog steeds drukkend warm. Ik verveel me.

Om één uur loop ik al weer terug naar huis. Bij het plein onderaan de Via Veneto blijf ik even staan. Er is een eenvoudige bar op de hoek, en ik heb dorst. Voor de bar staat een blond meisje water te drinken. Ze draait zich naar me om: het is een jongen!

Een Amerikaanse jongen, blijkt even later, als we in gesprek zijn gekomen nadat we onze wederzijdse verlegenheid hebben overwonnen. Ze is vierentwintig en woont hier al bijna een jaar. In de buurt van de Spaanse Trappen. Daarvoor was ze in Parijs.

‘Wat doe je?’, vraag ik naïef. ‘Ben je student of zo?’

Ze lacht, maar gaat er niet op in.

‘Wat is een leuk café hier?’, vraag ik. ‘Ik kom net van de Via Veneto, maar ik vond er niets aan.’

Ze kijkt me onderzoekend aan. Zachtjes, vanwege de barkeeper die misschien meeluistert, zegt ze: ‘There are no girls for you here. Rome is no good for women. Ah, Paris! That is something different. But come along with me tonight, if you want to have some fun.’

Om twee uur zijn we, gearmd, op weg naar de villa van baron Bruno. Jackie leent mij haar jack. ‘Keep it on’, zegt ze. ‘They will think that you are a boy. It's the only way to get you inside. Afterwards it does not matter.’

Thuis is het schoon, en warm en stil. Bij de post is een kaart van Tommie met ‘hartelijke groeten’. De kaart geeft een uitzicht op zee. Er is een brief van Ariane uit Praag. Ze heeft een Tsjechische jongen leren kennen en ze willen samen liftend naar Moskou. Over een half jaar is ze misschien terug. Ingesloten is een fotootje waarop Ariane leunt tegen een auto.