Hollands Maandblad. Jaargang 8 (226-235)

[p. 20]

Twee seizoenen
A.L. Schneiders

De springfontein ruist, wankelt een ogenblik onder een nieuwe vlaag wind uit zee, ruist rustig verder. Op de mozaieksteen van het enorme terras rond de fontein glinstert het verstoven water. In fraai samenspel met de wind en met het ruisende, springende water weeft Vivaldi - de vier seizoenen -voort en spant gevoelig maar beschaafd de kroon over de terrassen van het grote hotel. Ingebouwd in het laagste terras is een zwembad met smaragdgroen water; een vroege Fransman trekt proestend een baan. Een andere vroege Fransman hangt bleek in een ligstoel en drinkt bier. Ik hang in de mijne en drink ook bier, zachtjes meefluitend met Vivaldi's Toscaanse zomer, alsof er niets aan de hand is, alsof ik in het geheel niet verontrust ben door deze lichte maar buitengewoon doordringende zondagochtendverveling, zo onverwacht uit de hemel gevallen.

Een fontein, een zwembad, Vivaldi uit Hi Fi apparatuur, dat is waar alle opwinding toe geleid heeft. Het vertrek in het begin van de nacht, gehuil van straalmotoren en daarna het urenlange suizen door de ruimte, vier blauwgroene uitlaatvlammen en een slapende ruimtebus met gedimde plafonnières, zachtjes schommelend op luchtlagen, steeds weer nieuwe en onbekende, in de nacht omhooggestegen uit verborgen oceanen, uit steppen en woestijnen, uit onafzienbare regenwouden. Naast en boven ons trokken de sterren voorbij, ver onder ons weerlichtte het door donkergrijze wolkengebergten, onweer boven Afrika.

De Fransman in ligstoel gaapte hoorbaar, stond op en slenterde naar binnen, naar zijn kamer. De ander droogde zijn rug met een grote badhanddoek en maakte vertoon van veel nieuwe gezondheid. Het bier smaakte bitter, het was te vroeg voor bier, negen uur op zondagochtend. Vivaldi eindigde in een klik, opgevolgd door Bach, J.S., dubbelconcert voor violen, ik heb zelf de plaat thuis. Zaterdagavond thuis, zondagochtend Afrika, dit is Afrika, het Afrika van Vivaldi en Johann Sebastiaan Bach. Ik heb alles weer meegenomen, de zondagochtend, mijn eigen platen, zelfs de wind, die veel lijkt op die toen ik wegging, thuis. Een augustuswind, alleen nog vochtiger, soms zitten er kleine druppeltjes in. Nog twee graden warmer en het zou echt regenen, nu regent het droognat. Twee Franse jongetjes kwamen het terras op, gevolgd door een anemische moeder, wat zijn we hier allemaal bleek. De jongetjes hollen naar het zwembad en buigen zich voorover, hun moeder roept ze natuurlijk terug op een verveelde kijftoon, Etienne, Jean Claude, zondagochtend, overal, in Den Haag, Parijs, Lagos en Abidjan. Ruim een uur geleden, aan het eind van de lange nacht, in Lagos, daar sloegen de vensters van het vliegtuig dicht met wasem, alsof wij een stomerij waren binnengedoken. Bij de twee tussenlandingen daarvoor waren al stroompjes passagiers verdwenen in de nacht, begeleid door zwarte schimmen en een hete wind van kerosine. In Lagos verdwenen de laatsten, nu in het vroege licht van een zondag. Daar woei dezelfde droognatte wind, de zon zat ook daar achter een donkere zwabberlucht, maar toch was het licht al verblindend wit en broeiend. Binnen de minuut waren de passagiers verstrooid, verdwenen op de enorme vlakte van rode aarde, alleen onderbroken door bosjes stakerige palmen. In het vale stationsgebouwtje zaten nog een man en een vrouw achter het bier, naast een hoopje bagage en een reiswieg. Ik wist al niet meer of ik ze moest herkennen of niet. Nigeriaanse kellners stapten rond op blote voeten, taai en smart als sergeant-majoors in hun gesteven pakjes van al een beetje gesleten engels legerkaki. Daartussen leken man, vrouw, baby en ik zo wit en nattig als nieuwe kelderkaas, die ieder moment weer kan wegsmelten, aangevreten door een vreemde microbe. Zo gewonnen zo geronnen.

Ik keek op mijn horloge en zag dat ik pas een half uur op dit droomterras zat, met zonnebril tegen de zwarte maar schelle wolken, in aanhoudende wind en dubbelconcert, een vierkantje koel High Fidelity, onder eindeloze moeite gehakt uit een heuvel van harde rode aarde. Boven het terras, aan de overkant van de gladde oprit van het hotel, begint de aarde; rauwe, gestolde wond-

[p. 21]

plekken tussen palmen, hard gras en stekelstruiken. Het gevoel van High Infidelity werd sterker en ik stond op om af te rekenen aan de bar, bij een Afrikaan in een soort wijde Volendammer broek en rood hesje, versierd met Air France's vliegende luchtpaard.

De luiken van mijn kamer waren dicht, het zoemen van de climatiseur dempte de stemmen op het terras en het morgenconcert, het bed was breed en zeer leeg, wachtend, ja, op wie of wat. Die geur, wat heeft die precies te zeggen, die geur van twintig jaren geleden, van Indonesië toen, die stille maar onuitroeibare geur van donker, hard hout, van vocht net niet schimmel, van eindeloze gele rivieren, van ongekende regenbossen. Ik kleedde mij uit en viel bloot op het bed, nogal tevreden terug te zijn. Twintig jaren lang was ik in diepvries geweest, leek het nu wel, maar die geur was er altijd geweest. Wat ze te zeggen heeft, weet ik nog altijd niet, net niet. Het lijkt een kleine moeite erachter te komen, die twintig jaar op te pakken in één hand en te doorzien, maar het hoeft niet. Het is al voldoende dat het deksel van de diepvries is gelicht, al was het maar voor een minuut. Ik bladerde door het telefoonboek dat op het kastje naast mijn bed lag. Het bevat alle abonneenummers van Abidjan en de rest van Côte d'Ivoire en verder, verder Afrika in, langs de kusten en door de wouden, door savannes, door steppen en woestijnen, naar Dakar, door Togo en Dahomey, naar Cotony, naar Ouagadougou in Haute Volta en nog veel verder naar boven, door Niger, alle abonnees van Frans sprekend Afrika in een telefoongids van de omvang van Alkmaar. Afrikaanse namen, Franse, Syrische, Griekse en onbegrijpelijke namen van spontane herkomst.

Het terras is iets voller, met Fransen die hier veel stiller lijken dan thuis, een enkele Afrikaanse notabel, aanhoudende wind met een enkele druppel, drie zwemmers proestend in het zwembad en een nieuwe Vivaldi, iets zachter gedraaid nu. Enige begeleiding door wuivende palmen en onderaan de heuvel de golfjes van de wijde theebruine lagune. Aan de overkant van de lagune drijven de uitgestorven witte wolkenkrabbers van Abidjan's zakenwijk. Het is erger dan een engelse zondag. Ik loop langs het hotel, achter de bijgebouwen om, langs de kiosk met Paris Match, L'Auto - De Nieuwe Renault R 16!! -, cigaretten en dure ethnografica.

Ik sta aan de rand van een dal of liever een heel grote kuil van rode aarde. Het steile pad naar beneden is doorsneden met diepe regenvoren, soms zijn hele stukken weggeslagen en moet ik springen. Alles spoelt hier weg, erosie, tristes tropiques, Vivaldi is weggezakt, het hotel lijkt van hier een verdwaalde, modernistische honingraat, die alleen bij de gratie van koeling overeind kan worden gehouden. De aarde schijnt hier ineens in versneld tempo rond te tollen in een doodstil, witheet vacuum. Weg koele zondagochtend, ik zweet als een otter. Plotseling hoor ik trommels in de verte en veelkelig gezang dat uit de lagune schijnt te komen, roeiers misschien, het schijnt te echt en mooi om waar te zijn en ik hol naar beneden om vooral niet te laat te komen. Onderin het dal of de kuil blijf ik drijvend staan, er komt een Afrikaan aan in een wijde mantel en met een splinternieuwe fiets aan de hand. Hij kijkt me verbaasd aan, wij groeten neutraal met een kort Ça va, jazeker, ik ben hier al helemaal thuis. In de kuil zijn een paar veldjes met igname, willekeurig verspreide papajaboompjes en bougainville als onkruid. Doodstil is het, maar dan hoor ik het gonzen van de insekten aanzwellen, gegons van de vliegtuigeskaders die overkwamen, vroeger in de oorlog. Libellen bij tientallen en dan zie ik ineens de vogels, rode, gele en kleine zwarte met enorm lange eksterstaarten. Na Vivaldi is het allemaal erg opwindend, deze snikhete, gonzende en crazy volière. Ik schijn wel honderd maal vlugger dan normaal te leven, zowat als in films waarin mensen sterven onder een witte kolkende hemel, ronddraaiende boomtoppen en vreemde geïsoleerde geluiden, misschien al uit de nieuwe wereld. Beter nu maar rustig doorlopen, kuil is wel buitengewoon warm op het midden van de dag, oppassen voor zonnesteek, vooral kalm beginnen.

Aan de andere kant van het dal klim ik langzaam naar boven, naar de tomtomgeluiden die weer zijn begonnen. Als ik boven ben, barst het leven los. Voor mij, in de schaduw van zware oude bomen, ligt een soort dorp, een netwerk van paden en een hoofdpad vol diepe kuilen en plassen, met

[p. 22]

aan beide zijden gekalkte stenen huisjes. Uit de kleine vensters en deuren puilen mensen en honderden kinderen, alsof ze zo naar het licht toe zijn gegroeid uit het hardstikke donker en uit de broeiende hitte van die propvolle huisjes. In de diepte van de wijk zijn nog veel meer huisjes, kriskras door elkaar en meer naar de randen onderkomens van het soort uit de bidonville. Kinderen rennen langs en door mijn benen, spattend door de plassen, volwassen mannen flaneren heen en weer over het rode, ongelijke hoofdpad, mohammedanen uit het noorden in hun helblauwe, gele of rode kleden van katoen, kaarsrecht en onverstoorbaar, ieder een koning op zijn boulevard, sommigen met een transistortje onder de arm.

Dan verschijnt uit een wat groter gebouwtje, de muren volgetekend met vreemde tekens en letters, een optocht van mannen en vrouwen in witte lakens, voorafgegaan door een niet te plaatsen soort priester, ook in een wit laken. Zij stoppen, een paar mannen komen naar voren met kleine trommels en dan begint het gezang en geroffel dat ik daarnet heb gehoord. De processie trekt over het pad, steigend en dalend door de kuilen, de vrouwen in groepjes dansend door het midden of langs de rand. De kinderen hollen door alles heen en trouwens, iedereen die niet bij de processie hoort gaat zijn eigen gang en maakt zijn eigen geluiden. Het is onbegrijpelijk dat zoveel krioelend leven en zo ontzaggelijk veel en veelsoortig lawaai zich zo vanzelfsprekend, zo zonder enige wrijving of probleem, verdraagt. Bij ons zouden de botsingen en de bullepezen niet van de lucht zijn. Ik had wel het gevoel dat ik er tegen afstak als een onaangename witte stijfselpudding, maar de passanten bleven erg vriendelijk. Zo vertelde ik een oude man met een witte sik, desgevraagd, dat ik uit Holland kwam en op doorreis was naar het noorden van zijn land. ‘Holland, kijk kijk’, riep hij vrolijk, ‘nou, dan bent u wel een afstammeling van de slavenhandelaren, die zoals u weet hier zijn geland. Wel, tot ziens meneer en een goede reis naar het noorden’.

De processie kwam terug, het laken van de priester was aan de onderkant gerafeld en vol rode modder, hij leek wel een verlopen sinterklaas. Bij een omstander informeerde ik wat voor godsdienst dit was. ‘Ah, ça, c'est le cocodisme’, riep hij vol trots, waarbij moet worden vermeld dat deze nederzetting een deel is van de stadswijk Cocody. Het cocodisme bleek het beste van alle godsdiensten van de aarde in zich te hebben opgenomen. De processie naderde het kerkje en zo plotseling als ze eruit waren gestapt, zo plotseling was de stoet ontbonden.

Ik verliet dit dorp en ging onder de bomen verder langs het pad, dat langs het water van de lagune liep, voorbij een verweerd kerkhof, open als een bos vol willekeurig verspreide stenen, langs hengelaars en botenbouwers. Ik kwam in een nieuw dorp onder aanzwellend lawaai. Bij de ingang lag een rij van wel tien oude mannen, naast elkaar in het stof van het hoofdpad. Het waren grote en om te zien nog krachtige mannen, grijzend aan de slapen. Zij lagen makkelijk op hun rug met elkaar te praten of te luisteren naar hun transistortje, kalm alsof zij onder de sterren lagen voor de hutten van hun oude dorp, ver ver weg in het binnenland. Ik was erdoor geroerd, die grote oude kinderen op hun rug, maar tegelijk kreeg ik een onaangenaam sadistische opwelling, zulke grote sterke kerels, als seniele zakken in het stof.

Het was hier wat rustiger, de menigten hadden zich verzameld in kleine vervallen kerkgebouwen, die groot in aantal waren. Ik ging voorbij een katholieke kerk, een methodistische, een niet te beschrijven - vermoedelijk syncretisch cocodistische -, uit alle gebouwtjes klonk hetzelfde opwindende gezang onder de leiding van hese voorzangers en prekers. ‘Eglise Harry’, een scheef bordje tegen een witte bouwval. Uit de kleine vensters groeiden gras, bloemen en kleine struiken. Het gebouw was bekroond met een van de wonderlijkste torentjes die ik ooit heb gezien, een soort wittige minaret met middeleeuwse kantelen, griezelige uitbarsting van een onderbewustzijn, zoals een eind negentiende eeuws Haags huis op zondagmiddag kan zijn. Tegenover deze Eglise Harry hing aan de deur van een huisje een bord met de naam, Harry. Daaronder zaten drie grote zwarte mannen. ‘Kunt u mij misschien ook zeggen’, vroeg ik beleefd, ‘wat de Eglise Harry voor een godsdienst is’? De mannen keken mij onwelwillend aan en begonnen onder elkaar te mompelen. Een van hen stond tenslotte op en begon onverstaanbaar te grommen. Ik begreep dat ik weg moest zijn. De Eglise Harry zal mij nooit opnemen en voor altijd een zwart geheim blijven.

Op een heuveltje kon ik de agglomeratie van dorpen of wijken goed overzien, een groene kom van gezang, dans, getrommel en duizend andere geluiden, van zinken daken, van vreemde kleine torentjes, spitsen en tekentjes. Dit was dus gegroeid uit de aanspoelsels van het westen op de lagunes van Abidjan, een golvend vloedbosleven dat ik niet in mijn wonderlijkste dromen had kunnen verzinnen. Of het goed is of slecht,

[p. 23]

geen idee. Als het gepaard gaat met armoede dan zal het wel slecht worden, maar in Abidjan was er nog werk geweest voor al diegenen die uit het binnenland waren afgekomen op de lichten van de kust.

Ik liep naar beneden, naar het water. Over nat zand ging ik naar de kreek, waar een pirogue lag te wachten op passagiers voor de oversteek, schommelend tussen brokken zwaar, nat drijfhout en rotte vruchten. We moesten een stuk door het water, schoenen uit voorzover aanwezig. Twee vrouwen, kaarsrecht balancerend onder een lading vruchten, stapten voorzichtig als slaapwandelaars door het water en aan boord. De boot ging pas als hij vol was. Wij schoven in en op elkaar, pratend en lachend, vanzelfsprekend, los en soepel alsof wij elkaar al hadden gekend in één moederbuik. De aanhangmotor sloeg aan, passagiers duwden af en haalden touwen naar binnen, zo efficient of ze er samen voor hadden geoefend. Met druppels water op ons gezicht en op onze armen, uit de lucht of uit de lagune, vlogen wij naar de overkant, voorop de jonge vrouwen met hun vruchten op het hoofd, rechte zwarte schegbeelden op de wind.