Hollands Maandblad. Jaargang 8 (226-235)

[p. 56]

Kort Afrikaans - een reisverslag
Christoph Hahn

In de zomer van '63 monsterde ik als steward aan op de ‘Oranjefontein.’ Een tamelijk oud vracht- en passagierschip met eersteklashutten geriefelijk en ruim midscheeps, en een toeristenklasse boven de rumoerige schroef op het achterschip.

De apartheid begint al aan boord. De ‘Oranjefontein’ onderhoudt een lijndienst op Afrika, met als eindpunt Lourenço Marques in Portugees Oost Afrika. Via de haven van Teneriffe gaat het schip richting Kaapstad en zo via East London, Port Elizabeth en Durban naar L. Marques. Drie regimes: Spaans, Zuid-Afrikaans en Portugees; drie dictaturen.

Kaapstad: Voordat het schip de haven in alle vroegte binnenvaart komt een dikke administrateur een klein papiertje in de messroom plakken. Een onnozel strookje dat boekdelen spreekt: ‘Wie met een persoon van de andere kunne en van een ander ras wordt aangetroffen, wordt met dwangarbeid gestraft’. In het Spaans voor de Spaanse bemanning, Hollands voor de overigen. Wat moet ik hiervan denken? Dan schiet me te binnen dat er waarschijnlijk dertig jaar geleden dezelfde dikke administrateur in Hamburg met een zelfde ongeinteresseerdheid een strookje heeft opgeplakt: ‘Wie met een persoon van de andere kunne van het Joodse ras wordt aangetroffen, etc. usw.

De boot meert aan, passagiers nemen afscheid van het overbeleefde personeel (overtip?) en even later komen de zwarte bootwerkers aan boord. Zeer schamel gekleed, shaggies in krantenpapier gedraaid, zwijgzaam (‘Nergens heeft de niet-blanke zo'n levensstandaard als in Zuid-Afrika’) voorafgegaan door een blanke opzichter. Aan de kade zie ik vuur hier en daar, bantoes warmen zich. In de verte het hoekig contour van het Tafelgebergte.

Op de heenreis liggen we kort in Kaapstad, een halve dag. Even tijd om de stad te verkennen: een kleine Europese provinciestad. Het is net of je in Heidelberg of Wurttemberg loopt of beter in een kleine Engelse stad. De blanken (Japanners óók) zijn ‘Europeans’, de rest ‘Non-European’ ofwel blankies en nie-blankies.

Ik heb even tijd, koop een Observer in een kiosk, de man haalt het weekblad ergens onderuit als vroeg ik een lading dynamiet, en ga naar het postkantoor.

Het is overbekend, maar bij de eerste confrontatie afschuwelijk: hokjes voor ‘slegs blankies’ en ‘nie-blankies’. Ik ga voor de grap naar het loket voor nieblankies. (De blanke toean, staat democratisch in de rij met de zwarte.) De blanke juffrouw echter wijst me naar het arische loket.

Ik neem de bus terug naar de boot en kijk om naar het Tafelgebergte, een schitterend land; gods own country. In de bus mijn Limburgse collega. Hij vindt het maar een vreemd land. ‘Ik loop een café in, kom tussen allerlei zwarten in en toen werd ik er zonder pardon uitgegooid.’ Hij kwam er goed af. De blanke is niet al te erg in trek.

Na Kaapstad, East London en Port Elizabeth. Heel kort in beide plaatsen. In East London staat een groot standbeeld, op de sokkel in gouden letters gebeiteld ‘Für die deutsche Einwanderer’. Ik koop de Rand Daily Mail, er staat een gek verhaal in. Ook in Zuidafrika, zelfs in Zuidafrika?, zijn er ongehuwde moeders. Maar ook hier uitkomst middels apartheid. Het kind wordt verkocht aan niet-blanke ouders, die het adopteren. De burgerlijke stand helpt een handje en verandert de huidskleur van het arme wicht. Hoogblonde jongetjes gaan als niet-blanke door het leven.

Langs de mooie kust met de onvergetelijke zonsondergang naar Durban. Gandhi heeft jarenlang in Durban gewoond. Er is een zeer grote Indische wijk. Bij zijn aankomst werd Gandhi haast onder de voet gelopen. Hier begon zijn werk.

Moderne architectuur, groots, efficient

[p. 57]

en merkwaardig. Een bantoe barrevoets voor luxe hotels, de europeaan die in avondkleding naar de bioscoop gaat. Een hele zaal in avondkleding, voor en achter me tranen en gesnik, in Amsterdam had men allang een kei naar het doek gesmeten. Durban, we lagen er een dag of acht heen en terugreis met elkaar.

De passagiers gaan van boord, de bootwerkers door twee blanken opgedreven als een troep honden beginnen de vracht uit te laden. Een bantoe botst tegen me op en excuseert zich honderdmaal. Ik vraag me af waarom ik blank ben, hier is het een voorrecht.

Ik geef een sigaret aan een Indiër en maak een praatje met hem. ‘Haat je blanken?’ ‘I don 't hate them all, some are nice, that's why I don 't hate them.’ Ik sprak de man nadat hij uit de messroom van de bemanning van de ‘Oranjefontein’ was gejaagd.

Weg met dat tuig. De meeste denken er zo over. Ook de maatschappij, die twee aardappelschillers in dienst nam? De godganselijke dag zaten ze rond een grote ton aardappelen te schillen. Hun loon? Drie maaltijden per dag. Een aparte cao. Goedgekeurd door de Rijksbemiddelaars? Zij zaten in de gang en als je ze passeerde dan stonden ze op en bogen diep, de Blanke Heer dient geëerd te worden. Bleef je staan dan gingen die twee door met buigen... tot je weg was.

Ik heb in Durban een Indische film gezien, ik had het goedkoopste kaartje. De ouvreuse bracht me naar de duurste plaats, ziende dat de meneer blank was. In Durban liep ik volkomen eenzaam door de zwarte wijk. De mensen bleven staan of ze hielden me aan, wat doe je hier? Waar kom je vandaan? Misschien was het gevaarlijk, want de extreme Poqo beweging roerde zich weleens.

Met het mooie meisje dat de waar van een Indische bazar zat aan te prijzen, kon ik niet naar de film. Zuid-Afrika verbiedt dat.

In de Indische wijk vond ik een aardig plaatje. Jezus, Boeddha en Gandhi alle drie met een aureool omgeven naast elkaar op een kitscherige prent. De mooiste Drievuldigheid, die ik ken.

Op een avond werd er aan boord mee-

[p. 58]

gedeeld dat er dansen was voor de zeelui uit Europa in de Seamen's club. Met een Ambonees en een Amsterdammer ging ik erheen. De Ambonees is toch Hollander? Een netelig probleem. Maar de krachtige taal van de Jordaner verpletterde de apartheidsredenering van de organisator, de Christelijke Vrouwen Vereniging ter plaatse.

(Ik lach me dood als Jezus een neger blijkt te zijn.)

We konden gaan dansen met nette Europese=blanke dames, na alle gegevens verstrekt te hebben. Leeftijd, godsdienst etc. Ik heb als godsdienst Boeddhist opgegeven, dat gaf ook moeilijkheden, omdat de aanhangers van deze religie niet blank plegen te zijn. Maar meneer is blank. Een verkapte blanke? Hoe dan ook, ik heb gedanst, met Boeddha als lachende derde.

Een matroos raadde me aan een leuk reisje te maken naar het binnenland. Hij adviseerde naar Pineville te gaan op zestig kilometer afstand van Durban. De pijnbossen, de harsgeur en de gloed van de ondergaande zon boven het groen van de bomen zijn onvergetelijk. De oude matroos had gelijk. Pineville, wat deed ik in dit gat? Ik stond op het perron een ogenblik, toen de trein voor de niet-blanken binnen rolde. Zelf zat ik komfortabel als enige passagier in de trein voor blanken. Alleen in een trein met zes wagons. De trein voor de zwarten rijdt binnen: aan alle kanten puilen de reizigers uit de trein.

Ik loop wat rond door Pineville, een aards paradijsje. Drink een limonade in een bar. ‘Ach Sie sind Holländer? Wie schön Holländer und Deutsche, das ist fast dasselbe, nichtwar?’ Gelukkig had de arme Duitser het heel moeilijk en moest hij hard werken voor de kost.

Dat was Zuidafrika.

Als eindpunt van de heenreis: Lourenço Marques in Portugees Oost Afrika. Een stad die aan San Remo doet denken, ruim en mondain. De barmeisjes zijn beroemd. De hele heenreis wordt mij L. Marques als een plaats van verleiding en heerlijke lusten voorgespiegeld. En inderdaad, waar is er een tweede Anna? Anna, groot, pikzwart met kroeshaar en vrolijk.

We liepen door de feestende straatjes, toen Anna me op een hotel attent maakte. ‘There comes Verwoerd always, there he is always fucking negro girls.’ Anna, de mooiste van de stad, voor een goedkope Ronson een hele nacht ter beschikking.

De ‘Oranjefontein’ ligt doods op het water. Het schip is uitgestorven. Men is de hoer op. Daar is een zwarte wèl goed voor.