Hollands Maandblad. Jaargang 8 (226-235)

[p. 40]

De verzoening
Philo Bregstein

‘Niet zo veel aardappels, Jan, je eet weer veel te veel!’ Trees schudt haar hoofd, mijn bord volgeschept, de dikke bloemkoolsaus er over heen. Gerrit lacht met volle mond, spoelt het door met een slok wijn: ‘Maar het is té lekker, tante!’ Tevreden hier met zijn drieën, de bloemen, die Gerrit meebracht midden op tafel, de fles wijn voor Sinterklaas alvast opengemaakt, geen kramperigheid om mijn maag. Trees heft haar glas, klinkt:

‘Gerrit, op je toekomst! Op het succes!’ Van de week aan de telefoon, mag nu helemaal zelfstandig met de bestelauto voor zijn zaak op pad. ‘Nou die dekselse jongen opslag heeft, verdient hij bijna evenveel als wij. Het winstpercentage is klein hier, weet je wat zo'n duizend gulden omzet per week in zo'n sigarenzaak schoon oplevert?’ De korte bestraffende blik van Trees, ik ben dronken, verspreek me, nooit met iemand over onze financiële toestand praten. Ze geeft de pannen aan: ‘Het móét op hoor, Gerrit, je moet nog groeien!’ Hij knipoogt naar me, is niet over die keer begonnen dat ik hem ontmoette na de hoeren, al kan Trees er geen kwaad in zien: ik was op weg naar het informatiebureau. Vandaag is hij netjes naar de kapper geweest, zijn nieuwe pak. - (daarstraks het grapje: ‘is de jeugd nóu al uitgeraasd?’) -. De pan bloemkool voor hem ophouden:

‘Nee, oom, ik heb al zoveel...’

‘De helft dan, delen!’ Hij iets meer dan ik, Trees haalt de schaal met het toetje van het dienblad.

‘Prachtig, tante, dat ziet er mooi uit!’

‘Citroenvla, dat is ook Jan's lievelingseten!’ De verrassing, al kan ik bijna niet meer, had ze beter van te voren kunnen zeggen. Ze schept extra veel op voor mij. Nu zwijgend genieten, veelbetekenend goedkeurend naar Trees knikken. Als het op is reikt ze de schaal weer aan:

‘Wie maakt het leeg?’ Mijn grote gebaar naar Gerrit:

‘Vanavond maak jij hem schoon!’ Trees stoot hem ondeugend aan:

‘Oom Jan doet wel netjes, maar anders likt hij hem best graag leeg! Nou mag jij het doen!’

‘Trees, je brengt hem op het slechte pad!’ Als Gerrit de schaal heeft leeggeschraapt, de borden op elkaar, samen snel afruimen, de tafel aan kant.

‘Vanavond wassen we niet af!’ Terwijl Trees in het keukentje opruimt, koffie maakt, Gerrit aanstoten:

‘Toch eens een sigaartje proberen? Ik heb van die kleintjes...!’ Hij aarzelt, knikt dan enthousiast ja, voor het eerst. Snel naar beneden, de trap af, te veel gegeten en gedronken, alles duizelt - (een goed kop koffie dadelijk, uiteindelijk is de pijn niks, de doorlichting was goed, waarvoor verder nog naar die kwakzalvers? Trees zeurt wel over de dokter, maar ze propt me zelf vol) -

Voor het kastje, de deurtjes open, met mijn handen op mijn knieën steunen, doorbuigen: de goeie voorraad, zelf een echte Havana voor vanavond, de kleintjes voor Gerrit. Bij het de trap opgaan diep ademhalen, het zakt al, een koppig wijntje, net of de traploper heen en weer waait.

Boven wijdbeens voor Gerrit, hem presenteren, voor hem aansteken, hij trekt voorzichtig.

‘Zo, dat is me dan toch gelukt, jou aan de sigaar te brengen! Als je het eenmaal geproefd hebt dan is elke sigaret vieze rommel!’ In de lekkere stoelen bij het raam, Trees draagt koffie aan, zet het tussen ons in op het tafeltje. Nu krijgt Bello zijn speciaal gekookte prak, Gerrit kijkt verwonderd toe.

‘Ja, Trees verwent ons allemaal vandaag!’ Bello slurpt het achter elkaar op, achter mijn sigaar weggezakt kijken, Gerrit roept Bello, die direct naar hem toekomt, zijn hand likt, Trees is in de wolken:

‘Ja, hij heeft instinct! Als hij iemand niet mag moét hij er niks van hebben! Die kennis van oom Jan die hier altijd komt van de knutselvereniging! Hè, Jan? Van Kale Scheermaker moet Bello niks hebben! En ik geef hem gelijk! Die stiekumerd! Het is maar goed dat oom Jan van de zomer die prijs heeft gekregen, dat weet je toch? Tweehonderd vijftig gulden! En de foto in het verenigingsblad! Maar die vriend had zijn ideeën bijna gegapt van de lampjes in de

[p. 41]

zweefmolen! Ga maar naar neef Gerrit toe, die kun je wel vertrouwen!’ Me ophijsen:

‘Nog een borrel?’ Gerrit knikt blij - (als hij op een dag zijn wilde haren kwijt is een balletje opgooien of hij niet ingewerkt wil worden, zo langzamerhand de zaak aan hem overdoen, Trees en ik een rustige ouwe dag boven, Gerrit, die de winkel drijft. Wie weet) -

‘Dat beest, zoals hij vroeger andere honden achterna zat! Ik denk altijd nog: hij komt er boven op!’ Als Trees aangeschoten is begint ze met verhalen over Bello. Gerrit kent ze allang, maar blijft beleefd luisteren. Het verhaal hoe hij door de ruit van de achterkamer was gesprongen op het plaatsje.

‘En geen schrammetje! Niks had ie!’ Hoe hij als door een wonder gered was toen de moffen de Joodse familie weghaalden, beneden mevrouw Boer een paar huizen verder, waar hij in huis was.

‘En ik blijf erbij, die zijn verraden! Dat wijf Boer, haar dochter is toch met een SS-er getrouwd, zit er nou warmpjes bij in Mofrika!’ De moffen, die de huisdieren van weggehaalde Joden afmaakten.

‘Maar hij was weggerend of hij het voelde, kwam hier voor de deur janken! En ik hem direct binnenhalen!’ Lobbesachtig staart hij ons aan, voelt dat we over hem praten. De Joodse familie nooit teruggekomen, Bello ziek geworden, Trees wekenlang in tranen dat hij dood zou gaan. Elke dag de dierenarts die alleen maar zijn schouders ophaalde, hem water voeren met een spuitje in zijn bek.

‘Maar die achterpoten hè, dat kwam niet meer goed, o, dat was zo zielig in het begin! Toch is hij veel beter de laatste tijd. En dan te bedenken dat de dierenarts zei: “dat beest moet afgemaakt!” En hoeveel jaar geniet hij nu al niet van zijn zonnetje op de mat, hè?’ Gerrit komt met een verhaal uit een weekblad over een nieuwe geneesmethode van verlammingen, een dokter in Rotterdam, die ook beesten genas: ‘Zal ik het nakijken voor U?’

‘Ja, echt? Wil je dát doen voor ons? O, dan wor je weer de ouwe grote waakhond! Weet je nog hoe bang de moffen voor hem waren? Oom Jan had een volkstuintje, daar ging hij elke dag heen, dan nam hij Bello mee! Wat was ie blij, en oom Jan in zo'n zware werkmansbroek en trui, net een ouwe schipper, hè Jan?’ Trees giert het uit. Opeens de duizeling, de jenever te snel naar binnen?

Naar het glaasje turen, het gaat al over: een schipper, ik fiets, ik trap in de wind, wroet met mijn handen in de grond naar aardappels. Opeens wolken, die snel, sneller, langstrekken. Kijken ze me aan, zien ze het? Nee, ze praten door, het was maar even.

‘Oom Jan, mag ik nu de foto's van U zien uit Parijs? Had U toch beloofd!’

Even verward, Trees kijkt verbaasd:

‘Zó, had jij dat beloofd, wanneer dan?’

‘Ik ben van de zomer toch met vacantie in Parijs geweest en de foto's van oom, daar heb ik al zoveel over gehoord!’ Gerrit zag dat ik schrok, is fideel, Trees merkt niets. Snel opstaan, me bukken bij het buffet, opeens mijn hart bonzend in mijn keel, de scheuten, de kramp - (nu zeker: hij heeft me die keer bij de hoeren gezien, anders zou hij het niet verzwijgen) - De foto's uit de buffetla: ‘Alles ligt door elkaar hoor.’ Hij legt ze eerbiedig op zijn knieën, over hem heen gebogen, van Trees afgewend, meekijken.

‘Maar ze zijn prachtig!’ (de foto's genomen die ochtend na de hoer bij Place Pigalle, Trees naar het warenhuis. Vrije lichte straten, waar ik doorheenloop, waarom ga ik er nooit meer heen?) -

‘Maar oom. U bent een echte fotograaf! Waarom doet U het niet méér?’ ‘Oom Jan kan het wel! Iedereen roept erover, hè, Jan? Meneer De Koning laatst ook nog, en zelfs die kunstschilder vond ze mooi!’

‘Ontwikkelt U zelf? Heeft U een donkere kamer? Ik zou het graag leren.’ ‘Natuurlijk jongen, maar natuurlijk!’ Achterover aan het korte stukje sigaar trekken, Gerrit peinzend aankijken:

‘Kom maar eens een avond, dan mag je met mijn toestel een rolletje volmaken, kijken we wat je ervan terechtbrengt!’

‘Dan maak ik eerst een portret van U samen voor de winkel!’ Hard lachen; ‘Dat zou mooi zijn!’ - (Trees met Bello in haar armen, ik met een sigaar, uitvergroot, Trees laat het trots zien aan haar familie in Enschede. Ik met Gerrit fotograferen, naaktfoto's van Gerrit zijn delletjes, misschien een hok ergens bij de Wallen, met een wit scherm heb je zo een studio. Of de hoerenadressen van Freek, die weet vast mooie. Kunstfotografie, in een van die straatjes daar een fotozaakje beginnen, altijd naakte vrouwen op de foto's die ze me laten ontwikkelen) - De pijn is weggezakt, het rustige gevoel waaraan ik me overgeef.

‘Zeg, weten jullie wel hoe laat het is? Al over twaalven!’ Trees wijst op de klok op de schoorsteenmantel. Bij het ophijsen uit de stoel lood in mijn benen van moeheid. Gerrit bedankt uitvoerig, hem voorgaan, nu is de benauwdheid er weer. Trees wuift hem na boven aan de trap: ‘En tot gauw, hè? Nou laat je ons niet meer zo lang wachten, anders worden we écht boos!’ Bij de

[p. 42]

winkeldeur tegenover hem aarzelen, de lichtheid in mijn hoofd of ik zweef. Even in de buitenlucht, diep ademhalen. Gerrit wazig voor mijn ogen, zijn hand stevig vastgrijpen: ‘En... dat fotograferen, dat doen we!’ Hij knikt net als toen op de gracht, direct na die hoer, of ook hij er weer aan denkt. Samen grijnzen, nu wankel ik, hij knipoogt even medeplichtig, loopt dan snel weg. Wat bedoelde hij? Trees roept van boven:

‘Jan, waar ben je?’ Langzaam de winkeldeur dicht, op de knip. Het bonkt in mijn hoofd, recht lopen, nee, dit is de toonbank. Boven aan de trap kijk ik Trees lang aan, ze schudt haar hoofd:

‘Wat ben je rood, voel je je niet goed? Gauw naar bed maar...’

‘Ik voel me best hoor, opperbest!’

‘En nou maar flink vasten, hè? Vandaag was een slechte dag. Je hebt ook veel te veel gegeten, was toch niet nodig! Er was niks over voor die jongen, die had best nog meer gelust, heb je dat niet gezien?’ De preken, mijn hoofd staat er niet naar. Vanavond luister ik niet, knik ik maar van ja. In de slaapkamer direct mijn overhemd uit, zo krijg ik meer lucht. Nu staat ze voor me, bekijkt me van top tot teen, het uitpuilend hemd, de strakgespannen riem in het laatste gaatje, logisch na vanavond. ‘Toch moet jij op jouw leeftijd oppassen, Jan! Je hebt echt een buik de laatste tijd! En nu de feestdagen komen...’

‘Ik zal eraan denken...’ Naar voren lopen, de benauwde rook, het raam openschuiven. Binnensmonds:

‘Godverdomme, hou nou eens op met je gezeur. Ik heb wel wat anders aan mijn hoofd vervelend mens.’ Ze hoort het niet, me rustig houden, de druk op mijn borst weer, altijd als ik me erger, als ze nou maar eens ophield, Terug in de slaapkamer begint ze weer:

‘... wat is die opgeknapt hè, die Gerrit! Die jongen heeft het ook niet makkelijk, zo vroeg zijn vader en moeder verloren...’ Mijn adem langzaam regelen, als ik diep adem de kramp met die felle scheuten. Anders altijd maar een of twee keer, nu blijft het. Niets laten merken, anders begint ze weer over de dokter.

‘Nou die Bert Muller en die Wilma weg zijn zeg ik tegen meneer De Koning: “moet U hun boeltje op straat zetten, dan bent U van ze af...”, maar hij wil wachten tot het

[p. 43]

eind van de maand, want die hebben ze betaald. Maar ik vraag me af, of ze hem nog wat kunnen maken. Wat denk jij nou? Als wij eens met zijn allen dat boeltje van die twee op straat zetten, dan moeten zij naar de rechter om erin te komen, niet? Nou, dan verklaren wij hier in de buurt wat voor een asocialen het zijn. Die Muller is een profiteur, waar haalt die zijn geld vandaan? Die lééft van haar, zij werkt, hij voert niets uit, en die arme meneer De Koning, heb je gezien hoe die eruit ziet, tegenwoordig? Het is meer dan treurig.’ De pijn houdt op, nu kan ik weer ademhalen, opkijken. Een vreemde vrouw, die naar me toeruist, haar kleren die ze van zich af laat waaien, opeens ben ik in een duur bordeel, bij toverslag: naakte vrouwen zweven op het bed, ballonnen drijven als opgeblazen condooms door de kamer. Nee, het is Trees die haar nachthemd aandoet, haar haren met krulspelden omhoog, de bewegende lijnen in haar gezicht, of ze snel verkreukelt. Mijn lachen inhouden, ik splijt, ik ben een boom, die valt.

‘... en wat vind je nou, moeten we daar nou geen werk van maken, Jan, wat Gerrit zei, over die dokter in Rotterdam, kunnen we daar zelf niet eens achterheen gaan? Dat zou toch prachtig zijn! Vind je niet?’ Het komt omhoog uit mijn maag, ik moet overgeven, het krampt, kolkt omhoog, het inhouden, snel naar de W.C.

‘Waar ga je heen, Jan...?’

‘O, even...’ De trap af, samengeknepen, mijn stropdas wurgt me. Los, zoiets heb ik nog nooit gehad, zou het eten bedorven zijn geweest? De trap daalt, stroomt door mijn bloed, zo loop je in de storm op een schip. Zeeziek, dat is het. Wacht, de W.C., het lichtknopje, oppassen, nu stijg ik omhoog met de hoogste golf, de neus van het schip omlaag, het trekt door mijn buik.

‘Mis, naast de kruk gegrepen, ik val door, waarom houdt het niet op? De klap waarmee mijn hoofd op de mat viel, weer omhoog, mijn mond openhouden vlak boven de stijfgeweven kokos. Waarom zak ik nu door, waarom blijf ik niet stil liggen? Niet bewegen, nee ik kan niet bewegen. Ik ben stijf opgerold in koorden.

Deze kalme mat ruikt oud, ruikt nog naar buiten, vezelig, na zoveel jaar. Lucifers kan je ook vlechten, eerst moet je ze weken, dan kun je ze in elkaar vlechten. Een idee, ik vlecht ze, als je maar lange hebt, hele lange lucifers.

Adem zuigt uit me of ik val, geluidloos, peilloos. Als ik de mat maar vasthoud, al wentel ik, nu zit er ijzer om me, nu draaien ze het nog meer toe.

Kalm blijven, deze mat is goed in elkaar gevlochten, zolang al die zware schoenen erover, geen draad kapot. Dubbelgevlochten, dat is het, een eronder en dan nog een. Als ik wacht gaat het over, je houdt eens op met vallen, altijd.

Waarom helt de vloer nu naar links? Er niet afrollen. Geen pijn, maar mijn borst is vloeibaar, van was, smelt. Elk moment kan er iets knappen, al voel ik niets, opeens de zekerheid: dadelijk knapt er iets, een ader, mijn hart. Geen paniek. Je ontspannen - (zoals bij een tandarts) - dan gaat het beter. Telkens erger de angst, terwijl ik toch niets voel, geen kramp, waarom sta ik niet gewoon op? De angst dat de mat me bij de keel zal grijpen, wurgen in de kokosvezels. Mijn hoofd omhoog houden, als ik me maar genoeg omhooghoud.

Aan de andere kant van de glazen stolp roept Trees, ze komt dichter bij, maar de glazen wand blijft tussen ons. Wat zeg je toch? Kom dan binnen, waarom praat je buiten het raam? Ondoordringbaar, geluidloos, al ben je vlakbij. Ik zie je mond wel bewegen maar kan nog niet liplezen. Niet bang zijn, Treesje, val niet, je staat zo scheef, je lieve scheve tandjes in je mond, ik wist niet dat je ze nog had, ik plaagde je er toch mee in Utrecht, weet je nog? Waarom gaat de trein nu al rijden, terwijl ik nog niet opgestaan ben? Het schudt zo als je met je hoofd op de grond ligt. We gaan snel, hè Trees?

Het proberen te zeggen, mijn mond beweegt niet, wat is dat nou? Denk aan de koffers, Treesje. Met mijn ogen kan ik het je wijzen, daar achter staan ze. Je moet erop letten, als we in Parijs zijn. Ik beloof het je, ik zal het gezellig voor je maken, we gaan samen naar Place Pigalle, hè? Kijk niet bang, ik zal je niet alleen laten in Parijs, ik beloof het, we gaan toch samen? Je bent altijd zo zenuwachtig. Treesje, je moet gewoon kalmer zijn. Probeer nou niet aan me te zitten, ik kan het zelf wel, dadelijk. Nog even wachten, dat is het, je moet me mijn gang laten gaan, me niet zo opjagen. Ik weet dat je het goed bedoelt.

Blijven glimlachen: kijk, niks aan de hand. Kon ik maar iets zeggen, niet boos zijn dat ik niet antwoord. Niet aanraken, niet aan me komen. Evenwicht van een weegschaal op de haarscherpe naald. Het stootje, pas op het stootje, nu schiet ik door. Ik ben aangeraakt. Voorover, de mat houdt niet, mijn hand grijpt ernaast, de gladde koude vloer, ik grijp ernaast.

Pijlsnel voorover, door de mat heen, weggeknepen in leegte. Ik schiet eruit, door het zwart heen licht.