Hollands Maandblad. Jaargang 8 (226-235)

[p. 10]

Hollands kwartiertje
N. Scheepmaker

provo hans t. krijgt drie maanden. Een kop in de krant. Het is gek, maar ik kan er maar niet aan wennen. Eerst waren we ontzettend boos omdat provo's die uche-uche riepen bij het Lieverdje met blanke sabel en bruine gummiknuppel op hun falie kregen, en daarna moesten we goedkeurend knikken toen het knuppelen vervangen werd door het ‘gevankelijk opbrengen’ van langharige lieden die krentjes uitdeelden, ‘Leve de republiek!’ riepen of niet snel genoeg wegliepen als iemand van de politie riep dat iedereen als de sodemieter moest maken dat hij wegkwam. Geen eigen rechter spelen - zeiden we, dat was de kwestie. Maar nu moet ik weer lezen dat Hans Tuynman drie maanden de nor in moet, omdat hij een opruiend geschrift heeft verspreid. U moet voor de grap eens nagaan wat je je allemaal kunt veroorloven, als diefstalpleger, geweldpleger en belediger, voordat je voor drie maanden de bak in draait. En wat had Hans T. nu eigenlijk voor vergrijp op zijn geweten? ‘De jongeman (eerste fout) had op het Leidseplein (tweede fout) in Amsterdam (derde fout) Provokatie (vierde fout) nummer 13 (vijfde fout) verspreid (zesde fout), waarin werd opgeroepen (zevende fout) op 2 april bij het monument De Dokwerker (achtste fout) individueel (negende fout) te demonstreren (tiende fout) tegen ‘het gewelddadig politieoptreden’ (elfde fout). Iemand die zó fout zit, moet brommen, dat is duidelijk. Minder duidelijk is, of hij die oproep in Provokatie 13 ook zelf geschreven had. Heeft hij dat nummer alleen verspreid, of ook de oproep geschreven, is dat niet de kwestie? Blijkbaar niet. Blijkbaar krijg je drie maanden gevangenisstraf als je een ‘opruiend geschrift’ verspreidt waarin wordt aangeraden individueel te demonstreren tegen het een of ander, als een aangevraagde demonstratie tegen datzelfde een of ander niet wordt toegestaan. Het zal allemaal wel waar zijn. Er zijn ingezonden briefschrijvers geweest die zeiden dat ze dat tuig met hun lange haren naar een werkkamp moesten sturen, zelfs is er iemand geweest die aanried er op los te slaan en niet te treuren als er dan eens een dode viel. Die man is niet tot drie maanden veroordeeld, omdat datgene waartoe hij opriep niet eerst door de burgemeester verboden was. Dat scheelt een slok op een borrel. Ik ken ook een krant (een ochtendblad, om precies te zijn) waarin verzet tegen het landbouwschap wordt aangemoedigd, dat wil dus zeggen verzet tegen een wettelijk geregelde instelling, met als gevolg: wanbetaling, huisuitzetting, opstootjes, etcetera. Dat ochtendblad wordt verspreid door enige honderden zogenaamde krantenbezorgers van wie er tot nu toe geen tot drie maanden gevangenisstraf is veroordeeld, hoewel zij toch dagelijks een opruiend geschrift verspreiden. We moeten voorzichtig zijn met het zogenaamde ‘Gesundes Volksempfinden’, maar mijn eigen gezonde verstand zegt me dat hier iets op een makabere manier scheef zit, en dat het nuttig is ons van dag tot dag te bezinnen op de waarde en waarachtigheid van onze democratische instellingen.

Bij de uitreiking van de Nipkowschijf aan Erik de Vries werd blijkbaar voldoende sterke drank geschonken om een der aanwezigen tot die graad van aangeschotenheid te brengen die een noodlottige soort van oprechte loslippigheid met zich meebrengt. Zoals bekend is Erik de Vries een bijzonder lange man, die op geestdriftige en geëngageerde manier een tiental onderwerpen tegelijk in de discussie kan betrekken, zonder zelf het spoor bijster te raken. Minder beweeglijke geesten hebben dan vaak moeite de touwtjes aan elkaar te knopen, en zijn geneigd de fout bij Erik de Vries te zoeken, zoals de reeds aangestipte televisiemedewerker die dacht iets vriendelijks op te merken toen hij tegen mevrouw De Vries, te weten Hans Snoek, zei dat de speech van Erik de Vries hem zo uitstekend bevallen was, ook al omdat hij zo coherent in elkaar zat. ‘Hij is anders altijd wat chaotisch in zijn denktrant, dat weet u,’ zei hij met ietwat dikke tong. ‘Och,’ antwoordde Hans Snoek zonder een kwart seconde bedenktijd te hoeven nemen, ‘het is maar hoe je het rangschikt hè?’ (‘Touché!’ heet dat in Cyrano de Bergerac).

Je hebt twee soorten schilderijen: nietszeggende en intrigerende. De eersten worden

[p. 11]

op den duur een blinde vlek op de wand, je merkt ze niet eens meer op, de tweeden echter blijven ‘werken’, omdat zij iets te zeggen hebben. Die ‘werking’ is eenvoudig te verklaren aan de hand van opschriften op de WC. Nergens ter wereld (of het zou in de gevangeniscel moeten zijn, maar daar heb ik nog geen ervaring mee) is men zo alleen, zozeer op zichzelf aangewezen, als op de WC. De dingen die zich daar aan je opdringen, wrikken zich in je vast, krijgen op den duur zelfs iets misselijkmakends ballonachtigs, worden buitenproportioneel groot en irritant (meestal), met het gevolg dat je er aan gaat prutsen, - je wilt ze veranderen, ombuigen, aantasten. Zelfs het simpele opschrift ‘brixol luchtververser’ op een luchtververser krijgt tenslotte iets angstaanjagend opdringerigs, en je gaat aan het woordbeeld peuteren. ver-ver-ser. Drie rijke rijmen in één woord. Hoe krijgt je daar nog een of twee keer ‘ver’ bij? ‘Een nijver verver ververst zijn verf’, dat zijn vijf ‘ver’-s achter elkaar. En zo zit je maar te knoeien met dat ellendige woord luchtververser, tot zich weer iets anders aan je opdringt. Iets dergelijks gebeurt met intrigerende schilderijen aan de muur, zij vallen in het oog, het is dan weliswaar niet een woordbeeld dat blijft haken maar een beeldbeeld, en dat zeurt maar aan, je gaat er aan ‘prutsen’ met je geestesoog, je blijft er mee bezig, je blijft er aan werken, want niet het schilderij ‘werkt’, maar je werkt zelf, omdat je het veranderen en daardoor onschadelijk maken wil.

Reacties van lezers

Moeten de Chinezen kankeren?

Iemand schreef mij uit Holland dat K. van het Reve mijn bespreking van Jan Myrdal's Report from a Chinese village (Hollands Maandblad van februari 1966) had gekritiseerd, maar liet me in het ongewisse over de inhoud van zijn kritiek. Maar dat was nauwelijks een vraag voor me. China is een communistische en dus een totalitaire staat, zodat als iemand er de bevolking van een dorp ondervraagt hij alleen te horen zal krijgen wat de partij wil dat hij hoort. Daarmee is dus a priori een onderzoek als dat van Myrdal gediskwalificeerd, en hoeven we het niet te lezen.

En inderdaad, vanmorgen viel het Hollands Maandblad van maart in mijn bus en bleek dit de - door slim citeren van een paar zinnen uit mijn bespreking versterkte - stelling van Van het Reve. Hij heeft natuurlijk gelijk dat men een onderzoek als dat van Myrdal met voorzichtigheid en misschien met enig wantrouwen moet lezen. En ik had natuurlijk moeten weten dat men ieder geschrift dat als gunstig voor communistisch China uitgelegd kan worden, met tal van caveats behoort te omkleden omdat men anders op zijn best als naief of als meeloper wordt beschouwd.

Maar daar had ik nu eens geen zin in. Als de door Myrdal opgeschreven levensverhalen inderdaad allemaal variaties op één ideologisch thema waren geweest, als ze niet zo onmiskenbaar authentiek waren geweest, had ik het boek helemaal niet besproken. Maar Myrdal is een goed socioloog en een uitstekend waarnemer. Aan zijn persoonlijke integriteit lijkt me geen twijfel mogelijk. Hij gebruikte bovendien de methode van ‘open’ vragen: hij liet de bewoners van Liu Ling hun levensgeschiedenis vertellen zonder ze directe vragen te stellen in de trant van ‘Is uw leven zinvol?’, zoals vhR het ten onrechte doet voorkomen. Dat de Chinese boeren hun leven zinvol vonden - in vergelijking met hun leven voor de revolutie - was toch duidelijk genoeg mijn conclusie uit het door Myrdal verstrekte materiaal?

Myrdal's resultaten zijn misschien juist zo de moeite waard omdat wij zo gemakkelijk geneigd zijn het stalinistische model als toepasselijk op China te beschouwen. Uit alles wat ik de laatste tijd over China heb gelezen lijkt me die vergelijking ten ene male onjuist en bovendien verbazend simplistisch.

Het laatste is ook het schoolvoorbeeld van etnocentrisch denken dat vhR aanbiedt: alle mensen zijn eigenlijk als Nederlanders; als ze zich niet als Nederlanders gedragen (d.w.z. niet kankeren), moeten ze daar wel toe gedwongen worden. Uit Myrdal's verslag blijkt volgens mij dat dit niet zo is, dat althans de boeren van Liu Ling (en dat was geen ‘showdorpje’) van ganser harte meewerken aan de opbouw van hun ‘nieuwe samenleving’.

Of moeten we altijd maar a priori aannemen dat alle variëteiten van communisme uitsluitend met dwang en terreur iets kunnen bereiken? (De Amerikanen zijn daar in het geval van de Vietcong altijd van uit gegaan; de resultaten zijn er dan ook naar.)

Maar goed, ik kan me vergissen en daarom lijkt het me interessant als Van het Reve, gewapend met zijn kennis van de Sowjet-Unie, zijn reacties op Myrdal's documenten zelf eens zou opschrijven. Misschien kan hij me dan ook vertellen waaruit hij heeft opgemaakt dat mijn ‘geestdrift’ gewekt zou zijn doordat Myrdal twee tolken heeft gebruikt. Dat is mij duister.

Berkeley

G. van Benthem van den Bergh