Hollands Maandblad. Jaargang 7 (214-225)

Schaken
Rob Scherjon

De kaarsrechte wegen en sloten verdeelden de polder in grote vierkante stukken. Over een van de wegen fietste een jongen, die Rem heette. Tot de horizon strekten de groene weilanden zich uit. Er stonden koeien in het land. Hier en daar zag je een boerderij met wat bomen er omheen. Het was zondagmiddag. Het was warm. Aan de helderblauwe hemel lieten zich geen wolken zien.

Rem reed met een kalm gangetje. Op zijn bagagedrager zat met twee snelbinders een trommeltje vastgebonden. Op het deksel van het trommeltje was een rijtuig afgebeeld, getrokken door vier paarden. Op de bok zat een mannetje met een hoge hoed en een zweep in zijn hand. Rem voelde even achter zich of het trommeltje er nog zat.

Het schaken zou vanavond niet doorgaan - ongeveer een jaar geleden had zijn grootvader hem schaken geleerd en sindsdien kwam hij elke zondagavond spelen. Deze week was zijn grootvader plotseling ziek geworden en opgenomen in het ziekenhuis. Het was niet ernstig, hadden de doktoren gezegd, maar het kon wel even duren.

Zijn vader was vanmiddag met Marijke, zijn zusje, naar het ziekenhuis. Rem kon niet mee, want er waren maar twee kaarten. Hij was woensdagmiddag geweest met zijn tante. Hij had Marijke de schaakrubriek die hij uit ‘Het Vrije Volk’ had geknipt meegegeven voor opa, om de partij na te spelen op het zakschaakspelletje.

Zul je voorzichtig zijn Rem, had zijn moeder gezegd, toen hij had aangekondigd dat hij zou gaan fietsen. Ze had hem een sinaasappel meegegeven en het trommeltje met vier boterhammen. De boterhammen en de sinaasappel had hij opgegeten ergens aan de kant van een sloot. Daarna had hij het trommeltje met water - en kroos - gevuld om te kijken of het waterdicht was, voor geval hij stekeltjes zou willen vangen. Hij had geen stekeltjes gezien, in die sloot. Hij had het water in het gras laten lopen.

Rem reed midden op de weg. Het was zo stil in de polder dat hij het slurpende geluid van zijn banden op het asfalt kon horen. Hij probeerde er naar te luisteren en tegelijk met losse handen te rijden. Daarbij deed hij zijn armen over elkaar.

Plotseling hoorde hij achter zich een auto toeteren. Hij bracht gauw zijn handen naar het stuur. Hij ging zo ver mogelijk naar rechts.

Een grote, crèmekleurige Amerikaanse auto passeerde hem. Hij hoorde het geluid van de motor pas toen de auto hem voorbij was. Door het geopende zijraampje verscheen even het hoofd van een meisje, dat naar hem omkeek. Rem keek om, om te zien of er nog meer auto's aankwamen. Dat bleek

[p. 27]

niet het geval en hij ging weer in het midden van de weg rijden. Maar hij hield zijn handen aan het stuur. De Amerikaanse auto werd snel kleiner. Het chroom schitterde af en toe in de zon.

Vroeger, toen hij het schaken nog moest leren, speelden ze altijd met de gewone stukken, waaraan een witte pion ontbrak. Daarvoor werd een witte damschijf gebruikt. Zodra een van de witte pionnen geslagen was ruilde je die in voor de damschijf. Op een avond had zijn opa gezegd: Rem, je begint het aardig te leren, ik moet oppassen met jou. We gaan voortaan met het ivoren spel spelen. Met het ivoren spel speelde opa altijd met oom Ravenstein. Oom Ravenstein was een zwaargebouwde man met een snor. Hij was een vriend van opa. De familie noemde hem oom Ravenstein. Dat was zijn achternaam.

Rem reed langs een boerderij. Hij hoorde het geluid van rammelende melkemmers. Een kleine vaalwitte hond kwam blaffend de weg oprennen. Rem fietste rustig door en deed alsof hij de hond niet zag. De hond liep telkens een eindje met hem mee en bleef dan staan keffen.

Op het erf naast de boerderij stond een trekker met een aanhangwagen met melkbussen er op. Een jongen in een blauwe overall kwam aanlopen met in iedere hand een melkemmer. De jongen zette zijn emmers neer en riep: ‘Jan!’; zo heette de hond zeker. Rem hoorde hem nog een hele tijd nablaffen.

Zo Rem, kom jij naar de grootmeesters kijken, had oom Ravenstein gezegd, toen hij lang geleden op een avond op bezoek was gekomen. Die keer had hij voor het eerst de ivoren schaakstukken gezien. Koningen met kunstig uitgesneden gezichten, echt steigerende paarden, raadsheren met lansen - hier sprak je niet van lopers. Willen de schakers een kopje thee, zei oma; zonder aarzelen rekende ze Rem daar ook bij. Opa stopte zijn pijp terwijl hij naar het bord bleef kijken. Jij bent aan zet, Kees, zei oom Ravenstein en gaf Rem een knipoog. Deze bekeek de stukken die geslagen waren en zette ze naast het bord op een rij.

Het was een vreemd gezicht: opa in een lichtblauwe pyama in het ziekenhuisbed. Op het witte tafeltje naast hem stond een vaas met gele bloemen en een glas water met kleine belletjes op de bodem. Het zakschaakspel had hij niet gezien, dat lag zeker in de la. Hij kreeg geen kans er naar te vragen, want zijn tante bleef maar aan het woord. Bij de andere bedden zaten een of twee bezoekers gedempt met de zieken te praten. Een eindje verderop lag een man een boek te lezen; bij zijn bed zat niemand. Hij stak bij wijze van groet een hand op, waarop Rem verlegen terugknikte.

Rem was zojuist een weiland gepasseerd waar het gras pas gemaaid was. Het rook lekker. Aan de slootkant stond een roodgeschilderde landbouwmachine. Aan een hendel van de machine zat een zakdoek vastgebonden.

Rem probeerde af en toe met zijn ogen dicht te fietsen. Dan was het wel zaak om niet in de berm terecht te komen en wie weet over de kop te slaan. Eerst nam hij de omgeving goed in zich op. Dan sloot hij zijn ogen en reed kalm verder. Na een tijdje keek hij hoe ver hij was opgeschoten. Dat viel meestal nogal tegen.

Hij naderde een dijk. De asfaltweg liep hier schuin omhoog en Rem zette vaart om de dijk te kunnen halen zonder op zijn trappers te hoeven staan. Hij haalde het met gemak.

Op de dijk werd de weg beduidend smaller. Het asfalt veranderde in zand en steenslag. Rechts van hem lag een brede ringvaart. Aan de overkant was een weg met bomen. In de verte stond een molen. Misschien leidde dit pad er naar toe.

Van waar hij nu reed kon hij de polder goed overzien. In de verte zag hij de trekker in het land rijden die hij daarstraks naast de boerderij had zien staan. Hij meende de jongen in de blauwe overall aan het stuur te zien zitten.

Voor hem uit reed een auto over de dijk. Het was een ₂CV, die telkens hoog opveerde. Het pad zat vol kuilen. De ₂CV reed met een sukkelgangetje, Rem haalde hem in. Maar hij kon er niet voorbij, het pad was te smal.

Een eindje voor de ₂CV reed nog een auto, een crèmekleurige Amerikaanse wagen, Rem herkende de auto die hem in de polder voorbijgereden was. De Amerikaanse wagen was te breed voor het pad en reed met zijn wielen aan weerskanten in het gras. Hij schommelde minder hevig dan de ₂CV.

Even later stopte de Amerikaanse wagen. Ook de ₂CV kwam tot stilstand. Rem remde en stapte af. Er stond een hek op de dijk.

Er stapte een dikke man uit de Amerikaanse auto. Hij droeg een wit overhemd met open kraag. Hij liep naar het hek en begon het touw los te maken. Rem liep intussen met zijn fiets aan de hand door het gras tot naast de grote auto. Hij legde even zijn hand op de motorkap; die was gloeiend. Door het gebogen blauwachtige glas van de voorruit zag hij het meisje voorin zitten. Ze wikkelde vol aandacht een snoepje uit een

[p. 28]

papiertje en stak het in haar mond.

Het hek zwaaide open. Rem liep verder met zijn fiets. Toen hij aan de andere kant van het hek was keek hij om. Hij zag dat de auto te breed was voor het hek. De Amerikaanse wagen kon er niet door.

De dikke man had het ook gezien. Hij stond een beetje besluiteloos om zich heen te kijken. Zo ver het oog reikte stonden houten paaltjes in het land, verbonden door ijzerdraad. Het viel Rem op dat de ₂CV er wel doorgekund had.

De bestuurder daarvan stapte uit. Het was een jonge man met een blond baardje. Hij droeg een korte kaki broek. Zijn knieën waren roodverbrand.

‘Wat is er aan de hand?’, vroeg hij.

‘Ik kan er niet door’, zei de dikke man.

‘Mooi is dat’, zei de baardige ₂CV-bestuurder. Hij legde zijn handen om de paal van het hek en begon er aan te wrikken.

‘Helpt u eens even’, zei hij, omkijkend naar de dikke man die achter hem stond en met een witte zakdoek zich het zweet van het voorhoofd wiste.

De dikke man hielp hem, maar ook samen kregen ze nauwelijks enige beweging in de paal.

Rem had zijn fiets in het gras gelegd. Hij was gaan zitten. Hij was benieuwd. Hij hoorde het dichtslaan van een autodeur en zag dat het meisje was uitgestapt. Ze liep naar het hek en Rem merkte wel dat ze zijn kant uitkwam. Ze droeg bruine sandalen aan haar blote voeten.

‘Waar ga jij naar toe?’, vroeg ze. Rem keek op en wees in de richting van de molen.

‘Jullie kunnen er niet door’, zei hij. ‘En keren kan ook niet. De dijk is veel te smal’.

Het meisje keek om. Bij het hek probeerden de autobestuurders nog steeds of ze beweging in de paal konden krijgen.

‘Mijn vader werkt bij de Fordfabrieken’, zei het meisje, alsof dat zou helpen.

Rem zei niets.

‘Weet jij waar dat is?’

‘Bij de Hemweg’, zei Rem. Hij liet het achterwiel van zijn fiets ronddraaien. Hij liet de spaken langs zijn vingers glijden. Hij had wel in de gaten dat dit een opschepperig meisje was.

‘Wat zit daarin?’ Het meisje wees met haar voet naar het trommeltje onder de snelbinders.

‘Lucht’, zei Rem en keek een andere kant op.

De autobestuurders hadden hun pogingen opgegeven. De dikke veegde nogmaals het zweet van zijn voorhoofd. Die met het baardje schopte een steen weg; Rem hoorde een plons. Daarna liep de ₂CV-bestuurder zonder nog iets te zeggen met grote stappen terug naar zijn auto en stapte in. Hevig schommelend begon de ₂CV achteruit te rijden. De motor loeide.

‘Mieke!’, werd er geroepen.

‘We gaan weer’, zei het meisje.

Ze liep terug naar de auto. Het was meer huppelen wat ze deed. De dikke man keek nog een keer misprijzend om zich heen en stapte toen ook in. Met een luide klap sloeg hij het portier dicht. In de verte hoorde Rem de ₂CV ronken.

De Amerikaanse wagen kwam in beweging. Langzaam reed hij achteruit. Door het zijraampje verscheen het hoofd van de dikke man. Hij keek telkens achterom en weer voor zich, terwijl hij stuurde.

Plotseling maakte de auto een vervaarlijke beweging in de richting van het water. Straks rijden ze de plomp in, dacht Rem. Het zou wel in de krant komen. Jongen van twaalf redt meisje uit auto van verdrinkingsdood. Vader die niet kon zwemmen omgekomen. Rem Rombouts, wiens grote hobby schaken is, vertelde ons dat hij geen moment had geaarzeld toen hij de auto onder water zag verdwijnen.

Rem ging staan en zette zijn fiets overeind. Hij keek de auto na, die voorzichtig verder achteruit manoeuvreerde en langzaam kleiner werd.