Hollands Maandblad. Jaargang 7 (214-225)

[p. 21]

Zorg dat je er nooit inkomt
Philo Bregstein

Thee^*)

De zachte zoembel, direct gaat de deur automatisch open, de verpleegster met grijs haar, haar handen voor haar schort gevouwen. Ze knikt vriendelijk vragend.

‘Meneer Roelofs, ik kom voor meneer Roelofs...’ - (laten ze me door? In Henk's brief staat toch: van twee tot drie?) - De grote bossen aan alle kanten, net een eenzame dure villa hier. Achter de verpleegster meelopen over het dichte gedempte tapijt tussen de oudhollandse kasten en banken - (Henk in zijn brief: ‘soms doen de injecties zo'n pijn’. Natuurlijk daarvoor: om het gillen en hulproepen niet te horen vanaf de straat. Wie weet wat hier allemaal gebeurt, in dit ‘rusthuis’. Hoe zal het in de grote inrichtingen zijn?) -

Mijn bonzend hart, kalm blijven, dadelijk houden ze mij nog vast. De witte deur, de knip schuift onhoorbaar opzij - (dus opgesloten, hij kan er nooit uit als hij wil, ligt hij in bed, is hij vastgebonden?) -

Verrast kijken: daar zit Henk bij het raam, zijn kin ingetrokken, zijn benen strak over elkaar. Hij komt omhoog of hij gedresseerd is.

‘Kijk eens wie er voor U is gekomen’? De zuster wacht even met haar hand aan de deurknop. Henk's uitgestrekte arm, zijn hand drukt, onverwachts stevig, net als vroeger. Niets aan hem te zien - (Ton, die vertelde dat hij geshockt is) -. Hij blijft uit het raam kijken of hij iets speciaals ziet aan de grote boom met bladeren voor het huis.

Wachten tot de deur achter ons dicht is: deze kale kamer, het glimmend linoleum, twee smalle witgelakte bedden op hoge poten.

‘Mooie natuur is er hier!’ Mijn onecht klinkende stem, Henk's mond gaat even open, maar hij antwoordt niet, of hij moeilijk praat. Zoals hij me aankijkt, nu zie ik het toch: zijn ogen staren troebel, dat had hij vroeger ook wel, maar niet zo erg.

‘Je ziet er trouwens goed uit, Henk!’ Zijn oude grijns, hij is dikker geworden, bruinverbrand in zijn gezicht.

‘Ja... ik kom veel buiten, ik ben veel in de buitenlucht, ja...’ Ziet hij dat ik nerveus ben, niet weet wat ik moet doen? Rondkijken: de deur heeft geen knop aan de binnenkant, het kleine ronde kijkgaatje er middenin - (als ze willen, houden ze me vast. Bekijken ze me al, maken ze rapport op? Verdacht bevriend te zijn met een gek, nu wordt besloten of ik ook opgesloten moet) -

‘Heb je deze kamer alleen...?’ Henk knikt overdreven heftig:

‘Ja, ik zit hier nou alleen. Kan ik elke nacht kiezen in welk bed ik slaap. Maar ik krijg wel weer gezelschap!’ Weer zijn grappige grijns, de tong uit zijn mond, gelukkig, hij heeft zijn gevoel voor humor niet verloren.

‘Zal ik je jas niet ophangen, Thee? Er zijn hangers voor het bezoek...’

‘Nee, laat mij maar.’ De witte kast open, van binnen bijna leeg. Henk komt naast me staan:

‘Alles kan ik hier kwijt, en die laatjes beneden, kijk: ze hebben het goed voor elkaar hoor.’ De grote la met vier paar sokken erin, weer kijkt hij ondeugend:

‘Je mag hier veel sokken hebben, dat mag!’ Meelachen, al ben ik niet in de stemming. Weer stilzitten - (of hij het niet nodig vindt te praten, of het genoeg is dat ik helemaal uit Amsterdam ben gekomen en hier zo zit. Is hij onnozel geworden van die shocktherapie? Zal dit ook met mij gebeuren? Voorgoed je hersens vernield, als een stom gedwee dier) -

De deur gaat zacht open, een zuster komt gebogen binnen, het theeblaadje met twee kopjes thee, en koekjes, ze lacht hartelijk - (comedie voor het bezoek? Na drieën als een sadiste stotend met de injectienaald) -

‘Zo, meneer Roelofs, ik hoorde dat U bezoek hebt, dus ik zet maar twee kopjes neer, U lust ook wel thee, meneer? En anders drinkt meneer Roelofs het wel op, die kan het wel op!’ Beleefd knikken, geen woord uit kunnen brengen, Henk staart haar aan. Nu laten zien dat ik normaal ben, weet hoe het hoort. Stralend naar haar overbuigen, het kopje van het blad nemen:

‘Dank U zuster, hartelijk bedankt!’ Ze draait zich snel om, knikt kort, haar gezicht alweer strakgetrokken voor ze de kamer uit is - (het ergste: aardig zijn voor je beroep, je medemensen behandelen als debielen die moeten worden zoet gehouden) -

Even luisteren, doet ze de knip erop van buiten? Niets te horen - (tot nu toe geen

*) Fragment uit de roman om de tijd te doden.

[p. 22]

aanleiding gegeven, nog niet besloten me vast te houden) -

Henk zwijgt, al zou hij me iets willen vertellen, het kan niet. Wordt alles hier bespionneerd, opgenomen op taperecorders?

Voor het raam de tralies aan de buitenkant: een als villa vermomde bunker. Opeens Henk's afwezige doffe stem weer:

‘Fijn dat je gekomen bent. Er komt hier niet veel bezoek, je zit hier wel ver weg.’

‘Maar het is hier buiten heel mooi. Uit de bus zag ik het. Je mag toch wandelen, schreef je?’

‘Ja, dat mag ik wel, wandelen... 's middags gaan we wandelen met de groep. En ik moet houthakken, ja!’ Weer grijnst hij:

‘Dát kan ik, ze laten me bijna al het hout hakken!’ Hij doet er net zo trots over als dat hij mocht sjouwen op kantoor. Nu zijn haar zo kort is geknipt en hij bruin is, lijkt hij een boer - (het heimwee uit de trein daarstraks: dit land, waar ik vandaan kom, de sporen oranjelicht over bleke kool, moestuinen, korenvelden, kippen. Had ik boer moeten worden, net als Henk? Zijn we verpest door de stad? Het ideaal nog altijd: een huisje buiten in Frankrijk, op een dag doe ik het) -

Henk opeens voorovergebogen naar me:

‘Je kan wel aan de zuster vragen of we een stukje mogen wandelen, dat mag wel...’

‘Ik ben juist blij dat ik zit! Van de bus hierheen is al een eind lopen voor een stadsmens!!! - (in godsnaam, stel je voor dat hij gek gaat doen) -. Aan de lauwe slappe thee slurpen. Henk kan zijn kopje moeilijk wegzetten, knikt veelbetekenend:

‘Mijn arm is stijf! Kijk maar.’ Hij stroopt zijn mouw op. Schrikken: de elleboog die niet meer recht kan, één veld van zwarte punten.

‘Ze kunnen hier wel prikken, dat is het enige wat ze kunnen. Als we ons maar koest houden, als ze maar geen last van ons hebben!’ Zijn sissende stem opeens. Niet reageren, als ze ons afluisteren mogen ze niet merken dat ik het met hem eens ben. Op het klokje half drie, nog een half uur, de tijd gaat langzaam.

Henk pakt een krant van de tafel, legt hem voor zich, tuurt - (vervelend trekje van hem, als hij bij me op bezoek is, doet hij het ook altijd. Hier kan ik er niets van zeggen. Daarom kan je hier helemaal niet open praten) -

‘Ik had moeten weten dat je mag lezen, had ik wat boeken voor je meegenomen!’

‘Maar er is hier een leeszaal... er is van alles. En de krant lees ik graag nog eens over...’ Hij praat met afgewend hoofd, de hand weer aan zijn kin, starend naar de voorpagina: - de grote foto van de atoombomproef, de wolk omhoog als een boom. Hij zwijgt, blijft staren. Of het in me dringt, iets wat hij niet zegt, wat hij me zo meedeelt, even of hij over zijn hele lichaam trilt, of ik wakker schrok.

Opeens kijkt hij me recht aan, of we elkaar voor het eerst van ons leven aankijken, voor één keer, de enige keer. Achter zijn gedwee gezicht een profeet die me waarschuwt: zorg dat je weg komt, voor het te laat is, voor ook jij wordt vernietigd.

Het is al voorbij, of hij me alles gezegd

[p. 23]

heeft - (dit is de toekomst, zoals het boek van Orwell, 1984. Hier gebeurt het al: de dictatuur van misdadigers. Als je tegen de nazi's protesteerde ging je tegen de muur, nu gaat het in het verborgene: je wordt met injecties van binnen vernield tot je onschadelijk bent gemaakt, gedwee meeloopt) -

De zuster kijkt om de deur:

‘Het is tijd voor het bezoek om naar huis te gaan.’ Opgelucht, nu durf ik: ‘Mag het nog éven zuster?’ Mijn opgewekte stem, de zuster lacht: ‘Nog vijf minuutjes dan.’ Henk staart weer uit het raam, zijn onwezenlijke stem terwijl hij voor zich uit praat:

‘Het zou me best lijken om buiten te wonen, ik mag het wel. Met je handen in de aarde, ik ben niet bang voor vuile handen, ik wil wel weer eens werken...’ - (antwoord op wat ik hem niet durf te zeggen, met Ton besprak over zijn baan, zijn kamer, in mijn zak mijn hand geklemd om de brief van zijn hospita. Ton, die hem open wou weken om te zien wat erin staat) -

Van opzij Henk's sterke profiel, of hij de laatste is die opgesloten hoort te zitten. De voetstappen op de gang, de verpleegster. Snel de brief uit mijn zak, anders krijgt hij hem nooit, over de post houden ze hem achter. Henk doet niet eens verbaasd, stopt hem rustig in zijn zak zonder hem te verbergen voor de zuster die in de deur staat, steekt zijn hand uit om afscheid te nemen, nu voorbereid op zijn kernachtige handdruk, even doorknijpen, onze kwajongensglimlach: wie het langste volhoudt.

De zuster wacht ongeduldig, als eerste loslaten. In zijn kamerdeur kijkt hij me na of ik een vreemde ben, nog even als vanouds zwaaien, hij wuift verdwaasd, nu zie ik pas hoe slecht nij er aan toe is.

Ontsnappen, is het niet te laat? - (Na het bezoekuur wordt niemand meer buiten gelaten, de deur afgegrendeld) -. In de hall beneden de zuster die naar me glimlacht: ik heb voldaan, hoef niet opgesloten. Buiten geruisloos de deur achter me dichtvallend, mijn vrije krakende stappen over het grint. Snel even opkijken, nee, Henk's raam is aan de andere kant. De straatweg op naar de bushalte, over een half uurtje op het station.

Energieker dan in maanden. Hier buiten geen geroddel, geen gedreig, de hele reis al niet vanaf het Centraal Station - (Dokter van der Zee: ‘U moet er eens uit, naar buiten, wandelen in de natuur!’ Hij wist niet dat ik me op de hoogte heb gesteld. Nu weet ik wat hij met me van plan is, doorzie ik hem. Hoe erg je er ook aan toe bent, alles is beter dan op deze manier door misdadige methodes voorgoed te worden vernield) -