Hollands Maandblad. Jaargang 7 (214-225)

[p. 17]

Het onaangename jongetje Jozef (II)
Jos Ruting

Satan op de fiets

Toen Abraham zijn zoontje voor de Heer moest slachten was Satan er als de kippen bij. Hij stond tussen de struiken om te gluren en hij dacht: Die man gaat een kind vermoorden, zoiets zie ik graag, maar het betreft een offer en dat staat mij niet aan. Ze werken hier boven al jaren aan een genadeverbond om de mensen van hun hebzucht te verlossen. Noem het een reclamestunt maar ik houd niet van die dingen. De hel is een solide bedrijf en desondanks toch uitermate kwetsbaar, ik moet dit offer verhinderen.

Tot zijn ontzetting zag Satan dat niemand minder dan de Heer zelf het offer verhinderde en dat maakte hem des duivels. Hij had, geheel te goeder trouw, voor één keer juist datgene gewild wat de wil des Heren was. Satan sprong op de fiets, vloog de helling van de Moria af en ging rechtstreeks naar juffrouw Sarah. Hij zei: ‘Mevrouw ik ben koopman, ik trok met mijn kamelen over de berg Moria en wat zag ik daar? Een heer genaamd Abraham heeft een jongen vastgebonden op een stapeltje hout, snijdt die jongen de hals af, giet spiritus over het bloedende kind dat nog hevig spartelde en steekt dit in brand. De naam van de jongen is Isaac. Ik heb mij gehaast om u gerust te stellen mevrouw want het betreft geen moord maar een offer. Het witte lam van Ismaël was de Heer welgevallig, maar dit keer mevrouw, nog nooit zag ik rook zo zuiver recht omhoog gaan. U mag de Heer wel dankbaar zijn’. Juffrouw Sarah bleef dood van schrik.

Isaäc droeg het mes en hij liep tussen de knechten met de ezel. Hij dacht: Mijn vader is gek geworden en mijn moeder is toch niet aardig, ik vertel haar niet eens wat er gebeurd is. Als ik thuis kom kijk ik mijn moeder niet eens aan. Ik doe alsof zij er niet is.

Als ik de Heer was geweest had ik een kleine verrassing voor Satan gehad, ik had zijn voorvork laten breken. Niet om juffrouw Sarah te sparen maar om Isaac te helpen. Met die jongen werd gegooid en gesmeten alsof het een kind op de lagere school in de Borgerstraat was, de school van enige jaren geleden. Die jongen komt thuis, zijn moeder is niet in de keuken, ze ligt dood achter de straatdeur. Isaäc snikt wanhopig Hij wil zijn moeder alles vertellen van wat ze deden op de berg Moria. De tram giert voorbij in de Plantage en bij het open raam staat de jongen hardop te zeggen wat ze deden op de berg Moria. Zijn moeder ligt dood op een sjirach maar hij blijft hardop vertellen wat zijn vader deed.

Waarom was er geen engel om een ventieltje los te draaien toen Satan in de bosjes stond? Vergeten natuurlijk, niet aan gedacht! Ze dachten maar aan dat gezegende zaad aan dat tot-een-groot-volk-worden.

Een geleerde vroeg onlangs, en naar ik meen volkomen serieus: Wat betekent Isaäc's bereidheid om geofferd te worden voor Israël en de gehele mensheid?

Uit een oud verhaal weten wij dat Satan, nog steeds bekommerd en vol vrees voor een genadeverbond, naar de jongen toegaat, zwaar vermomd als teenager en zegt; ‘Die vader van jou, die wil je hals afsnijden, weet jij dat?’ Isaäc lacht en zegt: ‘Zoiets vind ik juist lekker’. Daarop liet de Boze af en hij verzon iets anders om het offer te verhinderen.

Iemand die zich, naar ik aanneem, onongaarne waste, moet op het idee gekomen zijn dat ‘het water’ een ‘tegenstander’ van God is. Met zulk moois moet je natuurlijk niet bij een tuinman aankomen maar Satan weet weinig van biologie en om bloemen en planten geeft hij niets, hij zag wel wat in dat water. Boven op de berg Moria veranderde hij zich in een rivier om het offerjongetje voorlopig weg te spoelen. Abraham wist niet hoe hij zijn bakje vuur moest droog houden. En hij moest ook nog zijn touw en zijn offermes redden. In zijn narigheid riep hij de Heer aan. De jongen deed al de schoolslag tussen het drijvende aanmaakhout. De Heer zei G' R en daarmee berispte Hij Satan. De Boze liet af. Volgens een geleerde gebruikte

[p. 18-19]

[p. 20]

men dit G' R destijds ook met veel succes om opstandige zeeën te kalmeren. De grote wateren waren vroeger misschien minder losgeslagen dan tegenwoordig.

Uit het twistgesprek op de Moria noteerde men ook dat Abraham een balletje opgooide over Ismaël. Dat kind is nergens uitverkoren maar het werd in reserve gehouden om bij voorkomende gelegenheid als kleine martelaar te dienen. De oude baas zei tegen de Heer: ‘Aanvankelijk meende ik dat Gij Ismaël bedoelde en niet Isaäc aangezien die.. (en toen natuurlijk weer dat verhaal van het gezegende zaad). De Heer liet zich niet in de war brengen, ook niet door dat mooie woordje ‘aanvankelijk’. Volgens een verslaggever in de oudheid moet het jongetje Isaäc gezegd hebben: ‘Vader snij mijn hals in één keer mooi glad af en vermink mij niet. Stel je voor dat mijn neus of een oor of erger nog een arm op de grond vallen, zoiets zou toch geen gezicht zijn en door zoiets zou het offer misschien ook “ongeschikt” kunnen worden’.

De jongen had waarschijnlijk zoveel voorstellingsvermogen als de moderne ruimteman die zich in een ijzeren doosje laat wegschieten. De duitse wijsheid ‘Jij bent niets, jouw volk is alles’ mag bij bosmieren in goede aarde gevallen zijn, het jongetje op de Moria zag niets van een wacht-am-Rijn en een stromeshütter-zijn en zulk soort dingen, Het zag zichzelf misschien als een roze speenvarken in de etalage van een slager liggen, weliswaar geslacht maar verder onbeschadigd en aantrekkelijk voor het oog van een smulpaap en dit niet om mooi te zijn maar om het òffer mooi te maken. En toch kan zelfs hier de gelovige wankelen.

Wie weet zag de jongen zich als poulet op het altaar liggen en schaamde hij zich voor zijn armzalig overschot. Men kan zich voorstellen dat jongens hun moeilijkheden met zo'n beeld hebben, dat ze het kleinerend vinden om als poulet op een altaar te liggen, dat ze zich zelf dan kinderachtig of sloom vinden. Zoiets kan het natuurlijk met Isaac geweest zijn. Hij was, hoe dan ook, een mensenkind. Het was menselijk toen hij zei: ‘De as is voor Sarah dan heeft zij toch nog iets om naar te kijken. Jullie kunnen samen naar de as kijken en aan je zoontje denken’. De jongen dacht er niet aan om zijn speelgoed aan deze of gene te vermaken, in zijn laatste uitgesproken wilsbeschikking zoekt hij zich te wreken op zijn ouders die hem overleven. Zin voor humor en een neiging om zich te wreken moeten de kleine zelfmoordenaar troosten en zelfs dit werd de jongen niet gegund. Abraham zei: ‘Wij zullen niet lang meerleven’. Zo'n vadertje Abraham.

Ismaël in de Borgerstraat

Het schoollokaal in de Borgerstraat was donker, het daglicht kon daar nauwelijks in doordringen en daarom moesten de gaslampen aan. Uit de lange kachelpijp kwam rook, de kinderen gingen hoesten en toen werden ze geslagen want de kinderen mochten niet hoesten, ze moesten stil zitten met hun handen samen.

Ismaël had een zwaar stuk been opgeraapt om te slaan als het wandelend geraamte zou komen. De zon stak als een wesp door dehittigheid-Uws-toorns, -naardat- Gij-te- vrezen-zijt. Links en rechts van hem zaten huilende kinderen, de dood had hun namen op het bord geschreven en een kind moest duizend keer schrijven ‘Hier het goede van Uw huis gesmaakt - Een volle beek van wellust maakt - hier elk in liefde dronken’. Ismaël dacht: Het wandelend geraamte mag mij doodmartelen of gewoon doodslaan maar alleen achter de struiken, als de anderen mij niet zien. De kinderen zijn weggezonden om geslagen te worden, om te lijden in de woestijn. Maar waarom is het zo gemaakt dat de anderen kijken als je gemarteld wordt?

In een diepe duinkom zag hij het water blinken en diep in dat water de blauwe lucht, een afgrond van licht en lieflijk blauw, in het blauw een witte stip die zweefde en langzaam kringen beschreef, ver van de aarde maar toch nog zichtbaar. Ismaël dacht: Het is een vogel, een arend. Hij blijft zo hoog dat hem geen pijl bereiken kan. Het is een engel, een verschijning en die ziet mij. De engel zweeft als besluiteloos om het doel van zijn reis verborgen te houden. Hij houdt zich verborgen in het licht en hij kijkt naar de aarde om te zien wat de mensen doen. Zijn ogen zijn als de ogen van een arend, ze zien alles wat beneden is.

‘Lees verder Ismaël,’ zei de onderwijzer. ‘Vrees niet gij klein kuddeke, nog korte tijd en Ik zal bij u zijn’, las Ismaël. ‘Dat valt mij mee’, zei de onderwijzer want het viel hem tegen. Ismaël had zijn begeerte gewekt, hij wilde het jongetje martelen maar alleen als zijn erotische spel verborgen bleef achter de één of andere schijnbaar rechtvaardige straf. De kachel ontplofte, de rook werd dicht en Ismaël zag dat de engel getroffen was. Een witte vogel kwam omhoog in de heldere duinplas en plotseling viel die uit het spiegelbeeld. De kinderen huilden en hoestten. Voor en achter Ismaël werden de kinderen geslagen. Zijn ogen zochten de plek waar de engel gevallen was. De jagers liepen tussen duinhoorn en balsempopulieren, ze vonden niets, zelfs niet één witte veer. Ach,

[p. 21]

was hier maar één witte veer gevallen, dacht Ismaël, een klein wit veertje, een donsje desnoods dat neerdaalde op mijn lei, iets heiligs. Ik zou het aanraken en mijn zonden zouden vergeven zijn. De kalkmuren vielen open, de wandplaten lagen op het puin, een man stond lijkwit bij het zwarte bord. Hij was één van de wachters bij het graf van Jezus, van de wachters die als doden werden door de stralende heerlijke herrijzenis. De kinderen mochten buiten spelen en met stenen gooien en alles doen wat goed is. En kinderen die ontroostbaar waren, die zich nog niet verlost voelden, ze mochten vrij naar de engel gaan, zijn witte vleugels hoogop boven de daken, de rook uit de schoorstenen waait weg door de storm van die grote vleugels, ze maken de hemel blauw. De engel lacht als een blij kind. Hij is sterker dan vaders en moeders. Hij kan de kinderen beschermen. Hij kan ze ondanks alles beschermen en uit het diensthuis uitgeleiden. Hij beroert het water en het is geneeskrachtig geworden. Papieren drijven weg, de losse bladen van het wetboek van de leerplicht en de dienstplicht en al die leugens van de hebzuchtigen, ze drijven en ze veranderen in onkruidbloemen in de witte versiering van groene slierten in het heldere levende water.

De engel van de nieuwe postzegel had kleine borstjes en hij was lieflijk als een jong meisje. Gelovigen protesteerden want ‘het woord’ leerde hen dat de engel hoe dan ook, te allen tijde mannelijk is. De nieuwe zegel deugde niet. De priester, een geleerd en tevens wijs man, kon de mensen helpen. Hij zei: ‘Voor velen is de engel ongeslachtelijk voor anderen is die een man. Voor de kunstenaar die de nieuwe zegel ontwierp, is de engel lieflijk en hij toont ons dit door zijn figuur de lieflijke gestalte van een jong meisje te geven. Men kan zich voorstellen dat engelen verschillend zijn en ook dat één en dezelfde engel de macht heeft om ons in verschillende gedaanten te verschijnen’. Toen was de nieuwe postzegel goed.

Op de ijskar van de oom van Lena waren veel engelen met blauwe lintjes die over de witte verf kronkelden. De lintjes liepen toevallig tussen de benen van alle engeltjes. In hoeken van de kar was geen plaats voor een hele engel. In elke hoek had de kunstenaar een kinderhoofd met twee kleine vleugeltjes geverfd. De kar was erg feestelijk maar ik wilde geen ijs eten. Mijn ouders hadden gezegd dat je van ijs doodging door een ziekte in je buik. Ik keek met deernis naar de vele kinderen bij de ijskar, die mooie kar die gevaarlijk was door dat ijs. In het museum waren de engeltjes beschilderd. Ze werden niet door storm en regen gereden, ze gingen als dollen te keer in de reuk van vernis en terpentijn. Ze tolden om bloemen en godinnen en het waren dikke vleespasteitjes, roze blote babies met blauwe ogen en blonde krullen. Hun blauwe lintjes hadden ze al lang verloren. Tussen hun dikke benen hadden ze een klein orgaan dat mij niet onbekend was. ‘Heb jij dat ook zo’? vroeg Ismaël, ‘Ja’, zei ik, ‘gewoon’. Isaäc kwam bij ons staan, hij knikte en hij zei: ‘Ja hoor, dat heeft die man goed geverfd, die man van dat schilderij. Alleen die vleugeltjes, die vind ik lullig. Met zulke vleugels kan je niet vliegen’. Ismaël keek naar mij, hij lachte om dat van die vleugels. Ik wist dat hij een grote engel gezien had en ook dat hij dit aan niemand vertelde. Ik zag de huiszwaluw van Zwammerdam blauw en wit langs de muur van het wagenhuis gaan, zichzelf genoeg en gewichtloos in zijn spel boven de kinderen op het erf. Wij vergissen ons door een afbeelding op de nieuwe zegel en wij vergissen ons door onze gebrekkige kennis van snelheid. Wij denken aan de snelheid van het licht aan de snelheid van radargolven. Zend een golf naar de zon, zeg ‘dag zon’ en op het radarscherm staat het al ‘dag zon’, zeg alleen ‘zon’, een lang woord van drie letters, het staat op het scherm. Wij krijgen de indruk dat radargolven vlug uit en thuis zijn. De engel kijkt naar het voortschietende licht naar de haastige radargolven, ze kruipen als twee zwarte slakken naast elkaar op het tuinpad als de lucht vochtig is in de avond. En de engel zegt: ‘Vrees niet’. De sterrenstelsels gaan glinsterend voorbij

[p. 22]

in het licht van de verhevene en miljarden lichtjaren zijn als een seconde als ze voorbij gegaan zijn. ‘Ik verkondig u grote blijdschap die al de volken wezen zal. Hier zijn zand en klei om te spelen en hier is het gras om in te spelen. Ik heb uw fabrieken met rook bedekt, ik laat de retorten op het vuur van de hebzucht vallen en het zal gedoofd zijn. In de funderingen zullen groene varens staan en struiken zullen opklimmen langs de wanden van gebroken beton. Het water van uw welvaart is vergif geworden maar het kan zo giftig niet zijn of de Heer maakt er wijn van. Waarom berookt de dood een rivierdal en maakt alles donkerrood hoe groen het was? Ik zal de machtigen als een roof delen’.

De televisiegids komt uit voor het dag-desoordeels-programma. Op de omslag moet een engel zijn, anders dan die op het kerstnummer en voor alles oorspronkelijk. Jonge kunstenaars werken met krijt en gouache, ze schilderen infantiele beesten met kleine borstjes, zij proberen lange en korte hemden, witte en zwarte vleugels en afgeknipte vleugels. Zij werken nog als de eerste tram de Leidsestraat bereikt. De godin met het zwaard is onbruikbaar geworden, de aartsengel Michaël met zijn helm blijft een brandweerman. ‘Zeg mij wat je zag’, zegt een jonge schilder, zijn meisje is soliste bij het grote ballet. Zij zegt; ‘Ik zag een griekse jongen van zeven. Hij droeg een band in zijn haar en sandelen en hij kwam van de oudheid. Hij zocht zijn weg in de Hema, in het strijdgewoel van de uitverkoop, de rota tegen zijn blote buik gedrukt om zijn stukje speelgoed niet te verliezen tussen de vechtende bontjassen en mantelpakken, tussen de grote lapithen en amazonen’. ‘U bent er bijna’, zegt de hoofdredacteur. ‘Een enkel blauw lint misschien?’ Dat gaat naar de ijskar van de oom van Lena. Het is een opgave mijne heren. ‘En dit? vraagt de jonge schilder’. Een bruin meisje op blote voetjes met alleen een lange broek op een plein in Londen waar de rode bussen stoppen, onwerkelijk in de mensenstroom bij het bordje ‘Cross now’. Of dit meneer, de jongen die perziken zoekt aan de private road. Zijn lichaam is bruin van de zon, onder de bomen verandert hij in een lichtgevende gestalte tussen de vriendjes met zwarte truien. Wie is hij in die kleine roversbende langs de snelweg op Hampstead, de eerste dag al van de vacantie? Ik heb hem gedeformeerd, dat spreekt vanzelf’. ‘Ach foto's meneer, had u maar foto's gemaakt. Dit nummer is misschien het laatste dat op aarde zal uitkomen. De wereld is vol met gedroomde engelen en nu willen mijn lezers eindelijk de waarheid weten’.

‘En links op het plaatje ziet u de engel die het mes grijpt’, zegt de ouderling. Hij is timmerman en hij vertoont kleurendia's naar oude meesters voor de dames van de damesclub van de kerk. Hij praat over engelen alsof hij die bij tientallen kent, alsof hij dagelijks met engelen te maken heeft. De dames volgen zijn verklaringen bij de plaatjes en zij vinden de toelichting duidelijk. Ook zij kennen veel engelen maar ze vinden het bij aldien toch prettig om opmerkzaam gemaakt te worden op de afbeeldingen van figuren die hen vertrouwd zijn.

‘En dit meneer, is dit bruikbaar? Varens en acacia's die uit de funderingen komen? Ze groeien in Oost Londen, twintig jaar na het vallen van de v-wapens. Een stofwolk stijgt op door de beitels en boren die beton vreten voor de nieuwe wolkenkrabbers. Ik maakte een schets en iemand vroeg mij: ‘Bent u “wimpy-fiel”?’ Ik dacht aan Schillers ‘Des menschen Engel ist die Zeit’.

De machtigen der aarde hebben de straat waar zij in vrijheid taptemelk en zeeuwse mosselen venten, de kleine gevangenen zitten boven en opgesloten bij een gevaarlijk dier. Zij wachten tot het voorbij is. En toen kwam de zandstorm die door het land zou gaan. Ismaël had de schaduw van een boom bereikt. De storm kwam door een man door een greep, een staatsgreep. Ismaël hoorde de naam van die man, hij kon die niet onthouden. Ismaël zag het zand dwarrelen en hij mocht zingen, hij mocht schreeuwen: ‘Tsal op mijn hoedje blijven staan - of je mijn hoofd tal af mocht slaan - tis oranje boven. De blaadjes werden uitgedeeld, een foto van een meneer met een lesje bij de foto. De kinderen mochten het lezen en ze mochten scheef in de bank zitten voor het feest voor de storm. De meneer op de foto was Groen van Prinsterer en hij was erg leuk, je mocht gewoon ‘groen’ tegen hem zeggen. Wat een leuke man. En Ismaël las: ‘Zie dat edel gelaat, die open oogopslag’. Dit stond onder het plaatje en Ismaël schrok. Hij had alleen een oude man gezien, een gluiper, meende hij. Ismaël bekeek het plaatje aandachtig om het edele te zien en ook die oogopslag. Hij zag noch het een noch het ander hij was slecht want het edele moest er zijn, het stond onder het plaatje. En toen ging de bel, het water stroomde over de stenen en de kinderen renden naar buiten naar de zanddijken en de bouwterreinen. Ze mochten oranje dragen.