Hollands Maandblad. Jaargang 7 (214-225)

Hollands kwartier
N. Scheepmaker

Ze waren er weer op 4 mei, de lang niet alleen maar friese doorlopers van 8.00 tot 8.02 uur, ietwat bevreemd misschien, maar toch doorpratend met elkaar in een vreemde taal (hindoestaans, fins, accentloos duits?) en je vraagt je af wanneer de knokploegen weer worden heropgericht om met de sten op de buik, de helm op het hoofd en de band om de arm ratatatatatata iedereen die doorloopt van 8.00 tot 8.02 uur, hoewel, liever dan toch met de bajonet op het geweer om de stilte niet te ontwijden, wat niet wegneemt dat ik, als ik een nozem was met het lef van een nozem met drie andere nozems over de Dam zou willen lopen van 8.00 tot 8.02 uur, luidop pratend in een zelfverzonnen taal, of beter nog in een geallieerde taal, Noors of zo, om de andere mensen beschaamd te laten staan na hun aanvankelijke heilige verontwaardiging.

In het boekje Onze letterkunde in bezettingstijd, dat kort na de oorlog verscheen, heeft G.H. 's-Gravesande een lijst opgenomen van pseudoniemen met de echte namen er achter. Het valt op dat toch nog aardig wat schrijvers en dichters het niet konden laten hun pseudoniem verwantschap op te dringen met hun werkelijke naam, bijvoorbeeld door de eerste letters van voor- en achternaam te laten samenvallen. Het sterkste voorbeeld is nog altijd Scheps, die als Scheps in de illegale pers schreef, maar niet ver daarachter bleven mensen als Paul Citroen (Paul), P.O. Limburg (P.O.L.) en E. van Maasdijk (E.V.M.). Andere, minder opzichtige, maar toch nog opmerkelijke voorbeelden waren: A.Th. Mooy (A. Marja), Gerard Messelaar (Gabriel Mull), Hans Neher (Hans van Nijevelt), R. Boltendal (R. Tendal), Anton van Duinkerken (Andries van Doorn), S. Juliard (Eschée), Theo J. Hondius (Theo Haag), G.B.J. Hiltermann (George Hoyer), Theo Mauve (Theo Mijdrecht) en Jenny Dalenoord (Johan Deen). Was het een rudiment van ijdelheid, die hen gelijke initialen deed kiezen, of toch nog een te groot optimisme inzake de ijver en speurzin van de Duitsers? In ieder geval mogen zij God op hun blote knieën danken dat Merlijn en het close reading in de jaren 40-45 nog geen opgeld deden.

(niet van mijzelf): ‘Ik ben toch maar ook begonnen aan “Ik Jan Cremer”. Ik ben al op vagina 6.’

Misverstand. In een van de televisiedocumentaires over de bevrijding werd een foto getoond waarop je, in een feestelijk vlaggende straat, een spandoek over de straat van (oneven) huis tot (even) huis zag hangen met het opschrift: ‘Thanks for hanging your washing on the Siegfried Line’. De dank was kennelijk bedoeld voor de Canadezen gezien de landstaal, maar het moet betwijfeld worden dat zij de tekst van het populairste liedje van het (collaborerende) Paulus de Ruyter Cabaret - ‘Waarom hangt de was niet aan de Siegfried-lijn?’ - kenden. Awel zulle. Dit liedje was echter weer een parafrase op een Engels liedje: ‘We're going to hang the washing on the Siegfried Line’ of zoiets, zodat de Canadezen, ook al kenden zij de tussenfase niet en begrepen zij niet dat de dank voortsproot niet uit het feit dat zij hun belofte gehouden hadden maar uit een triomf over de laatdunkendheid van het Paulus de Ruyter-liedje, toch wel begrepen waarom het ging. Men kan zeggen dat er tijdens de oorlog een levendige uitwisseling bestond van ideeën tussen de geallieerden en de Duitsers: Lili Marleen, het V-teken, de opmaat van Beethovens Vijfde, Hess, noem maar op.

[p. 8]

Tijdens de Boekenweek werd in de Nieuwe RAI een B-show opgevoerd met teksten van Jan Blokker en Rinus Ferdinandusse. Omdat Mies Bouwman op het laatste nippertje verstek had laten gaan (‘het komt er dan toch op neer dat ik weer in de Zo is het-sfeer terechtkom, dan kan ik net zo goed weer mee gaan doen met jullie volgende Zo is het’, heeft ze bij overlevering gezegd, waarop Rinus en Jan bij overlevering geroepen hebben: ‘Nee Mies, in godsnaam, dat moet je niet doen!’) en omdat de teksten toch ook pas op het laatste nippertje klaar waren, lazen Ferdinandusse en Nelly Frijda hun teksten gewoon van papier op, een methode die uiterst geëigend leek voor een feest dat het lezen wil stimuleren. Het was, met Boy Edgar en zijn Big Band mee (die jongens blazen op loudspeakers) een heel best showtje van een uur, volledig geïnspireerd op schrijvers en boeken. Met speciale toestemming van Jan Blokker citeer ik een briefje dat Gerard Kornelis van het Reve in de Friese dreven aan zijn melkboer gestuurd zou hebben: ‘Lieve Melkboer - Juist nam ik mij voor deze ochtend, die mij zeer grauw voorkwam na een lange nacht met de pornografische schrijver J.C. en de verleidelijke acteur J.A. naar welke laatste ik nooit kan kijken zonder, terwijl het hete bloed door mijn lichaam golft, te denken aan de jeugdige knecht die enige jaren geleden met jou de wijk bediende en die door God, in Zijn Almachtige Wijsheid, ondanks mijn geile gebeden tenslotte werd bestemd voor die onogelijke trut van de groenteman, de bestelling af te doen met een briefje, toen ik vaststelde dat ik mij nu lang genoeg met gemakzucht heb afgemaakt van de taak die mij door de Geest die in Allen is, is toebedeeld, in welke vaststelling ik minder aangemoedigd werd door Innerlijke Drift dan wel door de overweging dat de Uitgever van Tirade het honorarium met 3½ gulden per pagina heeft verhoogd, zodat het dus weinig zoden aan de dijk zou zetten als ik zou volstaan met de regels 1 melk, 1 karnemelk.’ - Bij de eerste voorstelling werd dit briefje met zoveel applaus begroet, dat de pointe erdoor werd weggespoeld. De vrouw van de melkboer zou, na voorlezing van dit briefje, hebben opgemerkt: ‘Karnemelk? Dan krijgt hij zeker gasten!’

Hij was een Portugese arbeider, zij het doodgewoonste genre Hollands meisje dat bij hem hoorde, een beetje aan de sjaggerijnige kant omdat ze hem niet precies begreep en ook niet helemaal begreep waarom zij bij hem hoorde, want mooi, olijfgroen, pikzwartharig was hij ook al niet, hij behoorde tot de peper-en-zoutkleurige Portugezen die ginder vermoedelijk een minderheid vormen en daardoor misschien sex appeal hebben in Lissabon, maar die hier alleen maar opvallen door hun Portugese taalgebruik. Benfica speelde een vriendschappelijke wedstrijd tegen een versterkt Ajax, ze zaten op de eretribune voor een tientje want er zijn momenten dat je zelfs als losarbeider moet weten wanneer je niet zuinig dient te zijn en dat moment was aangebroken toen het heilige Benfica Amsterdam de eer aandeed enkele heilige handelingen met de, op zichzelf heidense, bal te verrichten. Ietwat ontroerend was, dat het meisje een hoofddoek om had waarop het elftal van Benfica stond afgebeeld, althans elf voetballers in Benfica's rode clubkleuren zonder dat de moeite was gedaan de gebaarde en gesnorde Germano op Germano te laten lijken of Eusebio de gelaatstrekken van Eusebio mee te geven, zodat de hoofddoek een soort eeuwigheidswaarde had gekregen die hem nog tientallen jaren draagbaar zou maken, mits Benfica op zijn minst de herinnering levendig hield aan het opschrift Campeões Europeus op de hoofddoek. In het begin ging alles goed, Augusto scoorde een doelpunt, de peper-en-zout-kleurige Portugees raakte buiten zichzelf van geestdrift, greep in vervoering het hoofd (of de religieuze hoofddoek?) van zijn meisje beet en zei in gebroken Portugees ‘Hè skatje?’ en in zijn verblindheid merkte hij de hele wedstrijd niet op dat Benfica in deze vriendschappelijke wedstrijd de teugels wat liet vieren, vermoeid was en uiterst voorzichtig speelde om geen brekebenen te werven, zodat iedere simpele handeling van de Benfica-spelers hem volstrekt gelukkig maakte en iedere mislukte pass hem in onzekerheid terugwierp, om nog te zwijgen van de beide doelpunten van de Ajacieden die ervoor zorgden dat Benfica met 2-1 verloor. Vooral het tweede doelpunt verpletterde hem, ook al omdat het zo'n blamage was tegenover zijn Benfica-dragende meisje, hij zat even geheel ineengedoken tussen zijn voeten te staren, richtte zich daarna als een man weer op, knikte ja en applaudiseerde, stond op, wierp oneindig bedroefd een laatste blik op het meisje en haastte zich toen het stadion uit, haar verbijsterd achterlatend. Dat laatste, na ‘applaudiseerde’, heb ik natuurlijk zelf verzonnen, om een climax in het verhaal te krijgen, in werkelijkheid bleef hij de rest van de wedstrijd zwijgzaam uit zitten kijken omdat hij de volgende dag toch ook weer naar zijn werk moest, waarschijnlijk in Rotterdam, om veel geld te verdienen zodat hij weer gauw naar zijn vaderland terug kon gaan om Benfica in eigen

[p. 9]

huis met 5-1 van Real Madrid te zien winnen. Benfica is een arme club. Terwijl Real Madrid, ook in zijn tijden van neergang, voor elke vriendschappelijke wedstrijd 30.000 dollar vroeg, neemt Benfica genoegen met 10.000 dollar. Waarom koopt Verolme, om zijn Portugese gastarbeiders een plezier te doen, Benfica niet op voor laat ons zeggen 5000 dollar per week (omdat het een durend aanbod is, zal Benfica wel bereid zijn de vraagprijs te halveren), dat is 40.000 gulden per twee weken, een bedrag, dat gemakkelijk binnenkomt als Benfica om de week in de competitie meedraaiend in het Feijenoordstadion gaat spelen gezien het feit dat Feijenoord het afgelopen seizoen gemiddeld 40.000 toeschouwers per wedstrijd trok. Verolme houdt er dus nog aan over, en bovendien kan hij dan Portugese gastarbeiders bij de vleet krijgen, tegen fancy-prijzen zelfs, als ze maar in de buurt van ‘hun’ Benfica mogen werken. Ik geef het idee vrijblijvend door, op voorwaarde dat ik de eerste aftrap mag doen en mag kiezen aan wie ik die trap zal verkopen.

Georges Simenon (Franstalige Belgische schrijver die bekendheid geniet door zijn Maigret-speurdersromans en andere boeken) werd ter gelegenheid van de vertaling van zijn autobiografische roman Pédigree in het Amstel Hotel aan de pers voorgesteld, door Bruna natuurlijk, in dit geval zowel de uitgeverij als de uitgever van die naam. Bij Amstel Hotel denk je aan iets heel deftigs en heb je de neiging een stropdas om te doen, terecht natuurlijk dat laatste, maar zo'n zaaltje waarin zo'n festiviteit plaatsvindt is eigenlijk helemaal niet zo bijzonder, misschien een beetje als je het ziet na afloop, als iedereen is afgedropen naar het aangrenzende vertrek waar de obers met kaasbitterballen staan te leuren, maar niet als het vol zit

[p. 10]

met voetvolk van journalisten, zelfs niet als deze het champagneglas heffen om te drinken op de goede verkoop van het nieuwe boek. Simenon blijkt een even gemakkelijk en rad verteller als schrijver, je hoeft hem maar een vinger te geven of hij praat de hele hand vol, daarbij een open oog tonend voor de behoeften van het gezelschap waarin hij verkeert, dus in dit geval sprekend over het belang van de kritiek etcetera. Op een tafel staan stapeltjes Pédigree, Hans Bruna heeft al aangekondigd dat iedereen een exemplaar mag wegpakken als de persconferentie is afgelopen, waar iedereen een dankbaar gebruik van maakt, ook Victor van Vriesland, die bij het stellen van een vraag tijdens de persconferentie ietwat plechtig-opgewonden door Bruna aan Simenon werd voorgesteld als monsieur Victor van Vriesland, waaruit Simenon (zo kreeg men de indruk) intuïtief begreep dat hij met een belangrijke literaire persoonlijkheid te maken had. Toen Van Vriesland dan ook aan de beurt was, na afloop, om een opdrachtje met handtekening van Simenon in zijn Pédigree geschreven te krijgen, zogenaamd voor zijn vrouw, toen informeerde Simenon eerst vriendelijk hoe je de Vries schreef, en daarna, of je Van Friesland gewoon met een F schreef, maar dat bleek toch niet het geval. Simenon maakt echt iets van die handtekeningenaffaire, het minste wat hij erin schrijft is wel ‘En hommage de l'auteur - Georges Simenon, Amsterdam 1965’ en voor mensen die zich aan hem opdringen door iets slims te vragen of iets vleiends te zeggen heeft hij nog iets met ‘admiration’ of zo in petto, terwijl mensen als Van Vriesland en vertaler Dubois kunnen rekenen op een persoonlijk woord, evenals het Bruna-meisje dat hem verteld had de flaptekst te hebben verzorgd en die in de marge van die flaptekst achterop de kaft een zinspeling daarop mocht ontvangen. Overigens is het wachten op zo'n handtekening van Simenon wel zenuwslopend, juist door zijn vriendelijke aandacht voor iedereen. Trillend van bedwongen ongeduld, voortdurend vrezend dat de heer Bruna in zijn handen zal klappen en zal roepen: ‘Nu is het genoeg geweest dames en heren!’ zoals ook Coentje Moulijn op een gegeven ogenblik de handtekeningenjagers wegwuift, sta je geduldig te wachten tot Simenon is uitgesproken, hopend dat de volgende zo tactvol zal zijn z'n mond te houden, maar nee, ook deze moet weer zo nodig een vraag stellen, bijvoorbeeld: ‘U rookt net als Maigret een pijp, bent u dat gaan doen voordat u de figuur van Maigret schiep, of daarna?’, ik noem maar even wat, en dan is Simenon de beroerdste niet om over dat onderwerp een causerie te houden van vijf minuten, louter en alleen voor die ene vragensteller die zijn handtekening kwam halen. Enzovoort. Het handtekeningen zetten in een boek of zo kostte Simenon bijna evenveel tijd als de hele persconferentie met speeches en drankjes mee.