Hollands Maandblad. Jaargang 6

Beargumenteerde kritiek II
Henk Romijn Meijer

In de Fillmore buurt van San Francisco is het me gebeurd dat een neger mij uit het raampje van zijn auto toeriep om aan de kant te gaan: ‘Brakes aint too good, man.’ Daar werd nogal eens met de rem op de plank gereden. ‘Het gas op de plank’ is misschien slordig taalgebruik, maar het is idiomatisch en betekent nooit iets anders dan: het gaspedaal zover indrukken dat het de bodem raakt. Wanneer Wolkers deze uitdrukking overbrengt op de rem, ontkracht hij hem. Hoe verwarrend dat werkt blijkt uit wat Hillenius^*) schrijft: ‘Dat in een auto waarvan de rem het niet goed doet...’ Die rem doet het, verdomme, wèl goed!

Wat die choke betreft: Wolkers schrijft: ‘Pas als hij de choke uittrekt slaat de motor aan.’ In dat maar pas kan ik niets anders horen dan een poging tot de suggestie: het was zo verschrikkelijk koud dat..., een suggestie die door een gebrek aan zinvolle kennis in zijn bedoeling steken blijft. De man achter het stuur vergeet niets, alleen heeft Wolkers maar een vage voorstelling van wat hij uitvoert tegenover al die geheimzinnige knoppen.

Maar Hillenius vindt auto's niet echt leuk, anders zou hij het bijstellen van de rem er niet bij hebben gehaald. Laten hij en alle verveelde omstanders in hun oor knopen dat dit een handgreep is die je moet laten uitvoeren lang voordat de rem zijn dieptepunt heeft bereikt, - als je het tenminste niet zelf kunt doen. Ik vind het jammer dat Hillenius mijn bewondering voor automonteurs al even weinig deelt als mijn ontzag voor loodgieters.

En dat uitroepteken achter ‘doorzichtig’ drukte mijn verbazing uit over het feit dat iets een brij kan zijn en tegelijk doorzichtig. ‘Brij’ betekent: ‘half vloeibaar, half vast kooksel inz. van rijst; pap.’ Kijk daar doorheen als je kunt! Zelfs bij uitbreiding van de betekenis blijf ik me bij brij hardnekkig iets ondoorzichtigs voorstellen.

In het Merlyn-interview met Wolkers dat ik niet had gelezen toen ik mijn stuk schreef hoor ik eenzelfde vaagheid t.o.v. details: ‘... daar heb ik mezelf alleen maar eerst gezien in die grote engelse auto op weg door ijs en sneeuw naar mijn stervende vader...’ Ik was er niet zo ver naast met mijn Rover.

Overigens heb ik me meer geërgerd aan de manier waarop deze details fout zijn dan aan het feit dat ze niet kloppen. ‘De rem op de plank’ is een uitdrukking van wat ik onder effectbejag versta, hij draagt bij tot de sfeer van stoerdoen, adembenemende gladheid, bioscoopachtig gevaar. Van de ‘kwade trouw’ die ik bij Wolkers veronderstelde wil ik, met het interview in de hand, wel wat terugnemen: ik vind Wolkers' gedachten over dit verhaal bijna ontroerend naief en ik zou, op grond van het interview, minstens een poolexpeditie hebben verwacht.

Natuurlijk vloeien deze en dergelijke argumenten voort uit een dieper gevoel van onbehagen dat mij bij het lezen van Wolkers bekruipt. Ik zal niet verder proberen om een overwinning op punten te behalen op Hillenius, maar ik wil, om althans een zweem van helderheid te brengen in mijn gevoelens van persoonlijke afkeer, tot slot nog ingaan op wat mij nu mijn zwakste argument lijkt: het kind en de vis. Het onbewogen toekijken kwam uit mijn herinnering, Hillenius stelt de zijne er tegenover. Ik heb dat onbewogene in elk geval te absoluut gesteld. Hoe uiterlijk die onbewogenheid kan zijn komt prachtig tot uiting in bijv. A High Wind in Jamaica. Maar wanneer ik hierna, a sadder and a wiser man, de passage nog eens probeer, knap ik weer af op die ene zin: ‘Ik sloot mijn ogen.’

*) Zie ‘Beargumenteerde kritiek’ van D. Hillenius in het vorige nummer.

[p. 29]

... en liet 't ze verder zelf uitzoeken.

Het is een kwestie van nuance. Ik kan me niet onttrekken aan het gevoel dat Wolkers zijn reactie te sterk aanzet. Als ik hierin gelijk heb ondermijnt dit de beschuldiging aan het adres van de vader. Dat te sterke aanzetten, juist op punten waar bijv. Werther Nieland een puriteinse scrupule bewaart, vind ik kenmerkend voor Wolkers en ik kan het niet losdenken van het enorme populaire succes van deze schrijver. Tenslotte bleef Werther Nieland, behalve voor een handvol lezers, vrijwel onopgemerkt. Ik herinner me nog dat ik in de boekwinkel waar ik het boekje indertijd kocht naief vroeg of het goed was. ‘Nee, dat is gezeur,’ besliste de man.

Het interview was voor mij een bevestiging: Wolkers toont zich daar even onanistisch week ten opzichte van zichzelf en emotioneel even verward als ik hem mij had voorgesteld naar aanleiding van zijn werk.

‘Als je een vis hebt snij je hem zijn kop af, het grootste deel van de mensen doet dat zonder enig skrupuul, maar ik merkte aan mijn vader, hij is op dat punt toch gevoelig,’ vertelt Wolkers. Dus toch. Wanneer merkte Wolkers dat? vraag ik me schoolmeesterachtig af. Verwart hij, al pratend, zijn vader met zichzelf?

Ik ben geneigd om de zware accenten ‘oneerlijk’ te noemen, met de aantekening dat dit woord, als zoveel woorden, een privé betekenis krijgt, die waarschijnlijk even goed of even gebrekkig wordt gedekt door het armzalige ‘een gebrekkige techniek’. Dat laatste is een uitdrukking waaraan ik me telkens weer schuldig maak, terwijl ik nog steeds niet goed weet waar eerlijkheid ophoudt en techniek begint.

Hillenius heeft gelijk: ik laat mij Wolkers niet door hem aanpraten. Of bij mijn afkeer slechtaardigheid, rancune, kwade trouw e.d. een rol spelen mag ieder voor zichzelf beoordelen. In elk geval zijn wij het allebei blijkbaar met Orwell eens: ‘In reality there is no kind of evidence or argument by which one can show that Shakespeare, or any other writer, is “good”.’

Toch dus, al met al, een verhelderend halfuurtje.