Hollands Maandblad. Jaargang 6

[p. 20]

Discretie en indiscretie
H. van Galen Last

Het was opmerkelijk dat bij een debat over het probleem van de discretie, onlangs voor de televisie gehouden, onmiddellijk de correspondentie Ter Braak-Du Perron en de daarin aangebrachte coupures ter sprake kwamen. Nu onze opvattingen over discretie zozeer bezig zijn te veranderen dat het begrip zelf bij velen in ongenade lijkt te zijn gevallen, is het niet verbazingwekkend dat, ook buiten dit tv-debat, herhaaldelijk kan worden vernomen dat alle coupures uit den boze zijn. In een democratie heeft de meerderheid, althans t.o.v. de schrijver, een recht om te weten dat zwaarder dient te wegen dan het verlangen van het individu om bepaalde privé-aangelegenheden te beschermen, vond een socioloog uit dat tv-forum, blijkbaar niet beseffend wat voor een in wezen volstrekt ondemocratische gedachte hiermee wordt uitgesproken. In India bestaat geen discretie, oordeelde een arts die er juist vandaan kwam, maar heeft de kleding van de Indiase vrouwen hem dan niets gezegd, of zou hij zijn Kama-Sutra niet kennen? - ‘for a wife that reveals the secrets of her husband is despised by him.’

Dat ‘onze’ gevoelens van discretie beinvloed zijn door de godsdienst die voor onze beschaving van zo grote betekenis is geweest, betekent nog niet dat discretie op zichzelf de duivelse uitvinding van het christendom zou zijn waarvoor velen haar nu graag houden. Alle volken op aarde kennen de discretie - ook zij die geheel ongekleed gaan, voegt de toch niet preuts uitgevallen Claude Lévi-Strauss er aan toe. En dat ook alle beschavingen uit het verleden de discretie hebben gekend, leert ons de geschiedenis. Wat steeds weer verschuift zijn de grenzen die aan de discretie worden gesteld. Dat die grenzen uitsluitend worden bepaald door zondebesef, door de zucht om te verbergen wat het daglicht niet velen kan, is een opvatting die de moderne bestrijders van de discretie-als-een-bastaard-van-het-christendom vooral gemeen hebben met... het christendom.

Discretie is het sluizenstelsel dat al te grote niveauverschillen in de menselijke verhoudingen regelt. Als ik vijf kindertjes uit het water heb gehaald, zal ik het bijna als een indiscretie ondergaan en een kleur krijgen misschien als mijn vriend er over begint, maar dan niet uit schuldbesef. Mijn buurman die mij overigens zo weinig te zeggen heeft, kan dit onderwerp aansnijden zonder dat ik onrustig word, omdat ik weet dat hij er eens een half dozijn uit de gracht heeft gered.

In vele gevallen hebben wij echter niet uitsluitend rekening te houden met wie wij in gesprek zijn. De woorden die het evenwicht tussen mijn buurman en mij niet verstoren, kunnen dat wel doen tussen mij en degeen aan wie hij in ieder geval het recht heeft ze door te geven: zijn vrouw. Discretie is ook het besef dat onze woorden stenen in een vijver zijn, dat zij een uitwerking kunnen hebben voorbij onze bedoelingen - discretie nu is een poging om voor de eigen woorden zo lang mogelijk aansprakelijk te kunnen worden gehouden.

Verbonden aan onze opvattingen van de democratie, zoals die vooral door de Franse Revolutie langzamerhand zijn gevormd, is de mening dat iedereen het recht heeft op zijn eigen leven, dus ook op zijn ‘geheimen’. Wij zijn verontwaardigd als wij horen dat onze B.V.D. wel eens telefoongesprekken afluistert of... het briefgeheim schendt. Ik hoop dat ook degenen die zo vurig pleiten voor de onverkorte uitgave van de correspondentie Ter Braak-Du Perron zich tenminste nog boos kunnen maken over dergelijke inbreuken op onze vrijheden, en dat dan niet om ze op een inconsequentie te kunnen betrappen. Ik erken het betrekkelijke goed recht van hun pleidooi voor de indiscretie, omdat de indiscretie zich evenmin uit ons leven laat wegdenken als de discretie. Ook kan uit hun in schijn inconsequente houding blijken dat zij te kennen geven dat de ene indiscretie de andere niet is.

Petit nombril, que mon penser adore,

Non pas mon oeil, qui n'eut onques ce bien; - is een indiscrete gedachte die Pierre de Ronsard misschien toch vergeven is door de onbekende navelbezitster, als zij overtuigd was van de oprechte sympathie waardoor zijn onbescheidenheid was ingegeven, en als die sympathie door haar ook maar enigszins werd beantwoord.

Toen ik het op mij nam om de briefwisseling Ter Braak-Du Perron te verzorgen en uit te geven, wist ik aan een indiscreet werk te be-

[p. 21]

ginnen, maar ik meende dat deze indiscretie werd verontschuldigd door het belang dat een dergelijke uitgave zou hebben voor iedereen die deze auteurs een even goed hart toedraagt als ik. Wie evenwel vindt dat deze brieven niet uitgegeven hadden moeten worden zolang iemand die er in genoemd wordt, nog in leven is - dus niet eerder dan, laat ons zeggen: 1995 - neemt een standpunt in dat ik ten volle respecteer, al deel ik het niet, alleen al uit de overweging dat verscheidene Ter Braak- en Du Perron-bewonderaars van mijn generatie er in 1995 misschien niet meer zullen zijn.

Maar wie beweert dat deze correspondentie integraal had moeten verschijnen, beweert iets waarover hij niet oordelen kan - tenzij hij dus, wat mij onmogelijk lijkt, het probleem van de discretie zou willen ontkennen - omdat niemand, behalve de verzorgers van deze uitgave, de weggelaten passages heeft gelezen. Pas wanneer die zijn vrijgegeven, zal het mogelijk zijn te oordelen over onze te grote, of ‘verkeerde’ discretie - een kwestie van smaak tenslotte.

Nog dwazer wordt het mensen gevolgtrekkingen te horen maken uit de passages die zij niet kennen. In dat televisie-debat zei één mijnheer dat de weduwen, door het weglaten van bepaalde passages, zichzelf hadden beschermd; en een ander dat hij de geschrapte passages uit de brieven van Ter Braak, in het eerste deel, zo graag had gelezen omdat, als Ter Braak zich van een minder sympathieke kant had laten kennen, hij daar graag kennis van zou hebben genomen om ook die aspecten te kunnen integreren in het beeld dat hij zich van de schrijver had gevormd.

De eerste mijnheer, Harry Mulisch, wil ik hier graag antwoorden dat mevr. Ter Braak en mevr. Du Perron zichzelf niet hoeven te beschermen omdat passages als Mulisch bedoelt - op grond waarvan? - in de gehele briefwisseling ontbreken. Geen enkel van de geschrapte woorden heeft betrekking op de vrouwen van de auteurs.

Op het tweede verwijt, van dr. F. Dekking, zou ik graag antwoorden met een bekentenis. Tegen het schrappen van sommige gedeelten uit Ter Braaks brieven heb ik mij aanvankelijk verzet, juist omdat ik het zulke door-en-door aardige fragmenten vond. Toch heb ik mij laten overtuigen door overwegingen die dus niet werden ingegeven door de drang een zwarte vlek in het leven van Ter Braak te bedekken, aangezien die vlek daar nu eenmaal ontbrak. Nog afgezien van het onbetwistbare recht dat een vrouw mijns inziens heeft om, tijdens haar leven, niet alles uit de brieven van haar man openbaar te maken, meen ik ook dat deze coupures, op dit tijdstip, niet per se in strijd hoeven te zijn met de geest van de auteurs. Dat zij, bij al hun openhartigheid, gesteld waren op discretie in bepaalde zaken kan geen goede lezer van hun brieven zijn ontgaan. In het binnenkort verschijnende derde deel van de correspondentie bijvoorbeeld, is het opvallend met hoeveel terughoudendheid Du Perron een zaak behandelde die hem zeer ter harte moet zijn gegaan - het verbreken van de vriendschap met Slauerhoff.

Men moet zich losmaken van de veronderstelling dat de weggelaten passages de sleutel zouden bevatten tot de persoonlijkheden van de schrijvers - ook al omdat de meeste van die passages betrekking hebben op feiten uit het leven van derden^*). Wie die sleutel niet in de Verzamelde Werken weet te vinden, zal hem zeker niet vinden in de correspondentie, die als een begeleiding van hun werk kan worden gezien, als een bevestiging van de indrukwekkende ‘sincérité’ van dat werk, niet als een omgekeerde prullenmand waaruit de ‘geheimen’ tevoorschijn komen die in de Verzamelde Werken ontbreken.

Er is nog gesuggereerd dat ik zelf voorstander zou zijn van een integrale uitgave, die mij echter onmogelijk zou zijn gemaakt. Met alle begrip voor de irritatie die door coupures bij een lezer wordt veroorzaakt, wil ik hier wel verklaren dat ik, na lezing van deze correspondentie, nooit mijn medewerking zou hebben verleend aan een integrale uitgave, nu, in de jaren zestig, maar wat mij vooral treft in zulke opmerkingen is de onedelmoedigheid tegenover degenen, die tenslotte deze brieven hebben bewaard en er in hebben toegestemd, nu al, om ze nagenoeg integraal te publiceren. Wie dan nog, als Jan Greshoff, over ‘veuves abusives’ durft te schrijven, weet niet waarover hij het heeft: dat is een term die van toepassing kan zijn op mrs. Hawthorne, die hele zinnen uit de brieven van Nathaniel Hawthorne doorkraste en soms door haar eigen woorden verving - en hetzelfde werd gedaan, zoals men weet, door Elisabeth Förster-Nietzsche in de brieven van haar broer. Niets van dit alles in de correspondentie Ter Braak-Du Perron: de nu nog niet gepubliceerde passages blijven - het is blijkbaar noodzakelijk dat nog te zeggen - ongeschonden bewaard voor de toekomst.

*) Door sommigen, als K. van het Reve en W.F. Hermans, is gesuggereerd dat schuttingwoorden zouden zijn geschrapt. Wat al niet ‘weersproken’ zou moeten worden, tussen Leiden en Groningen!