Hollands Maandblad. Jaargang 6

Wat ze zeggen aan boord
P.M. Reinders

Het is de derde week, een week van tropen, hitte, harde wind en spanningen. Het terrein is verkend, we kennen elkaar. Meer dan twee weken hebben de mogelijkheden open gelegen, hebben we om elkaar heen gedraaid, getast en gesnoven, maar nu weten we het. We zijn verdeeld in groepen en groepjes waarbinnen nauwelijks nog verschuivingen kunnen optreden. Als het moet, kan het natuurlijk wel, en het gebeurt ook, maar dan komt er veel energie bij vrij. Geruisloos gaat het niet meer. Wie nu nog alleen is, zal het blijven; wie de ander niet kent, heeft hem niet willen kennen. Twee-en een-halve week op zee hebben hetzelfde effect als vijf borrels: de aardigen worden er aardiger van, de vervelenden zijn om met geen tang aan te pakken. Er ontstaat ook een zeebeest, dat tamelijk gevaarlijk is, agressief, alleen bedacht op zelfbehoud, luid trompettend en vrijwel naakt.

Er komt er een naar mij toe met twee grote ronde billen in onderbroekachtige bermudashorts. Hij blijft op een halve meter afstand staan en roept hard: ‘U hebt gisteren moeilijkheden gehad, hoor ik’. Ik heb gisteren zijn zoontje uitgescholden omdat hij het potlood van mijn zoontje overboord had gegooid. Tenminste dat dacht ik. ‘Jij gore onderbroek’, wil ik zeggen, ‘jij godsonmogelijke oelewapper, jij bent er toch maar in geslaagd het misdadigste mormel te produceren dat ooit op een boot gezeten heeft, een dom, wreed, schreeuwend en opschepperig rotzakje’. Kom, kom, ik ben een nette meneer die op een zonovergoten schip de vreugdevolle terugreis maakt naar het land dat hij verkozen heeft, en ik zeg: ‘Het lijkt me beter dat de jongens niet meer met elkaar spelen’. Hij keert zich om en aan de billen kun je zien dat hij ‘slome’ denkt en zeer tevreden is met zichzelf. Zo stond hij in Port Said ook aan de railing toen de handelaren met hun bootjes langszij lagen. Hij zag een hoed en begon meteen te schreeuwen: ‘How much

[p. 22]

de hat, how much de hat’. ‘Schei toch uit’, zei zijn vrouw, die bij de eetzaal al drie keer door de hofmeester is teruggestuurd omdat ze zo werkelijk niet aan tafel kon, ‘schei toch uihuit’ (toen hij maar door bleef schreeuwen van ‘how much de hat’), ‘je hebt toch een veel betere hoed in je hut liggen’. ‘Hou je d'r buiten’, zei hij, ‘ik doe het toch alleen maar om hem te jennen’.

Hoe lang nog, denk ik, en waartoe dit alles, en waar zal ik eens heen gaan, en waar zit E. toch. Bij het zwembad hoef ik het niet te proberen, daar gooien ze al dagen lang met water. In de lounge speelt de saddest band. Op het achterdek zit een kleine man met een accordeon zo groot als een kerkorgel. Zijn volgelingen hangen er om heen en lallen wat mee. In de pauzes vertelt de kleine man uit zijn leven. Hij is een beetje dronken en in de klamme hitte wordt het een treurig rotverhaal. De barman hangt er door een luikje naar te luisteren en reikt flessen bier aan. ‘En toen mijn vrouw voor de tweede keer weggelopen was, heb ik mijn zaak verkocht en ben ik naar Holland gegaan. Maar de jongens waren er niet happy en nou gaan we maar weer terug. Kan ik weer van voren af aan beginnen’.

Tien pas verder staan een paar tanige Australiërs shuffle-board te spelen. Met harde klappen slaan ze de houten schijven van de ene kant van het dek naar de andere. ‘Two to red’, schreeuwen ze monotoon, en ‘good shot’, ‘two to red’ en ‘good shot’.

Er komt een stel stoeierige Amerikanen voorbij. Ze moeten een flink eind in de zestig zijn, maar er zit nog genoeg vitaliteit in, teveel haast voor zo'n boot. Als dorpsnozems op een zondagmiddag hebben ze een vrouw in hun midden die ze kietelen. Ze stribbelt tegen, gilt en krijslacht, en struikelt over al die voeten om haar heen. Het is de vrouw die toen we uit Napels wegvoeren, dacht dat ze in Athene was geweest en die van Kreta zei dat het Cyprus was. Ik ben benieuwd waar ze haar naar toe brengen en wat ze met haar gaan doen. De oudste zoon van de accordeonist loopt er achter aan. 's Avonds zit hij altijd bij haar, drinkt dure dingen voor haar rekening en wrijft als beloning over haar borsten.

Ik hang over de railing. Er is niets te zien. Water, ja, blauwgroen, met mooie marmereffecten vlakbij het schip. Maar verder is er niets, geen land, geen schip, geen vogel, geen vis. Alleen al die mensen achter mijn rug die gieren en loeien of ze van een andere planeet komen en hier de taal nog niet machtig zijn. Een kromme Amerikaan komt erbij staan. ‘Can you see anything?’ vraagt hij. Als we langs een kust varen, vraagt hij altijd: ‘Can you see the housing?’, maar dat vindt hij nu zeker te gek. Hij is trouwens helemaal geen Amerikaan, maar gewoon een Duitser. Dat accent laat zich niet onderdrukken. Ik kan op zijn vraag alleen maar ‘no’ antwoorden en hij loopt weg als een marionet wiens baas een vinger verstuikt heeft.

Nu komt er een non, zo groot en rond als een moederoverste moet zijn. Ze grijpt de railing met beide handen vast en meet de golven met haar blik. Wat zou ze willen? Ze is gisteren pas aan boord gekomen. Zou ze nu al? Ze gaat naar beneden en komt even later terug met haar armen om twee kleine nonnetjes heen, breekbare aziatische wezentjes in witte gewaden. Ze zet ze allebei aan de railing, verdwijnt weer en komt nog twee keer terug. De zes nonnetjes staan op een rij en geven tegelijk over. Ze buigen zich naar voren en naar achteren, hun handen vliegen als snelle vogels over de kappen en rokken die wegwaaien op de wind. Het is een prachtig gezicht, maar het lijkt me niet zuiver om er al te lang naar te blijven kijken.

Op het zijdek is het misschien wel uit te houden. E. zit er tegenwoordig altijd met de kinderen. Ze kunnen er knippen en plakken zonder dat alles meteen wegwaait en ze zitten er niemand in de weg. Voor ons gevoel dan, anderen denken daar weer anders over. Vanmorgen nog kwamen er twee oude Engelse dames langs op de ochtendwandeling. Zoveel keer om het schip is een mijl, staat er ergens op een bordje. Als ze de hoek om kwamen, kon je ze horen tellen. Bij ons tafeltje keken ze kwaadaardig naar de snippers papier op de grond en toen zei de venijnigste ineens: ‘Wat een vandalen. Hoe kunnen de moeders zoiets toelaten’. Toen ze weer de hoek om kwamen, gooide ik een handvol snippers op de grond, maar ze keken niet op of om want er waren ernstiger zaken aan de orde.

[p. 23]

‘Polly bijvoorbeeld’, zei de een. ‘Polly gedraagt zich meer dan schandalig’, zei de ander. Polly kennen wij ook wel. Ze is getrouwd met Peter en ze maken samen een huwlijksreis. Maar Polly is in handen gevallen van een grote gebruinde Italiaan, en nu hangt Peter de hele dag in een dekstoel langs de railing met hoofdpijn en zeeziekte, naar hij zegt. Polly ligt in een heel klein zwempakje bij de Italiaan op het sportdek en 's avonds danst ze zo hard met hem dat je haar benen tot heel hoog kunt zien. Daarna gaat ze, zo vertelt men mij, met de Italiaan naar het sloependek waar het deze warme avonden ritselt van de liefde.

Ik zie E. niet op het zijdek, maar er is wel een stoel vrij, al is het een ongemakkelijke rieten. Hij staat ook ongunstig, vlak naast de deur van een air-conditioned lounge waar elke keer dat de deur opengaat een hard stuk ijskoude lucht uit ontsnapt. Maar er is geen keus en het is zo vol dat aan verplaatsen niet valt te denken. Wel schreeuwt het hier minder dan op het promenadedek. Misschien kan ik wat lezen. In de stoel naast de mijne ligt een Nieuwzeelandse zakenman te slapen. Hij heeft een gezicht waar het succes van af straalt, zelfs bij open mond. De rimpeltjes om zijn ogen doen ten onrechte humor vermoeden, ze komen gewoon van de zon in zijn klimaat. Ik ken hem. Hij wordt wakker als ik een sigaret opsteek en tegen zijn stoel stoot. ‘'t Leest u daar?’ vraagt hij. ‘Gedichten’, zeg ik, wat moet je anders. Hij glimlacht kort. ‘Words’, zegt hij, ‘words, words, words, wie zei dat ook weer?’ Ik noem een naam en hij kijkt verbaasd. ‘All those poets long since dead’, zegt hij, ‘who would give tuppence for what they said. Als er iets is wat ik niet kan lezen dan is het een gedicht’. Ik vraag me af waar E. toch uithangt, anders zit ze altijd op dit dek. Nu zit ik weer alleen met dit gezaag. Hij wil nog wel even door gaan ook met zijn boereslimheden, maar hij wordt afgesneden door een van die cryptische dienstmededelingen die doen denken aan de codeberichten uit de oorlog. Deze keer lijkt het wel of er ook nog steentjes in de luidspreker zitten. ‘De ege van de ogaven’, zegt de stem. ‘Did you get that?’ vraagt de Nieuwzeelander. ‘No’, zeg ik. ‘Ze zouden hun luidsprekers eens schoon moeten maken’, zegt hij nijdig. Hij vindt het hele schip toch al niks. ‘De bewegingen van de burggraven voor en achter’, zegt de stem nu glashelder. Ik vertaal het voor hem: ‘The movements of the viscounts forward and aft’. ‘I see’, zegt hij en hij staat op of hij er wat aan wil gaan doen.

Daar komt E. eindelijk aan. ‘Ik heb je overal gezocht’, zegt ze. ‘Ik heb een mooi plekje aan de andere kant. De kinderen zijn zwemmen’. Ze heeft een tafeltje met drie stoelen. Op de derde stoel ligt haar tas, een paar sandalen, een boek, een handdoek, een pakje sigaretten, een doos kleurpotloden, een flesje zonneolie, een bouwplaat en een paar poppen. Dat is haar bufferstaat, daar zal iemand niet zo gauw gaan zitten. Het is hier inderdaad rustiger dan aan de overkant en de hitte is hier tenminste egaal, zonder pijnlijke onderbrekingen uit de lounge. Naast ons ligt een oude man onbeweeglijk te slapen. Van elke vuurtoren die we voorbij gevaren zijn, heeft hij gezegd ‘Volgens mij is dat geen vuurtoren, maar een luchtvaartbaken’. Als hij 's middags gaat slapen, haakt hij zijn pijp in zijn gulp. Achter ons zitten er vier te bridgen. Door de warmte en de alcohol glijden ze langzamerhand in een levensbeschouwelijk gesprek. De Hollander is begonnen. Hij gelooft maar weinig, zegt hij, hij moet het eerst nog zien. Maar de ernstige Engelse meisjes die sociaal werk gaan doen in Australië, protesteren. Er is toch religion en kindness. ‘Al die kindness waar jullie over praten’, zegt de Hollander snuivend, ‘haal de politie weg en wat gebeurt er? Je steelt’. De vierde, een Australiër kan er niet in komen en zegt alleen maar ‘aw’ en ‘go on’.

‘Piss off’, brult de schilder met de baard tegen een stelletje rotjongens die het dek op komen hollen en om zijn tekening heen gaan staan schreeuwen. Ze hebben allemaal huiduitslag van de hitte en zijn bestreken met een vloeistof die onmiddellijk verhardt tot een melkwit deeg, waardoor ze eruit zien als onvolgroeide clowns en hun innerlijke slechtheid niet meteen herkenbaar is. Ze hebben hun handen vol koekjes die ze gestolen hebben van de thee-steward en die ze in hun mond proppen, vertrappen of overboord smijten. De schilder heeft zelf ook een kind, een vrij nieuwe baby met een rond kaal plekje op het achterhoofd. Vanmorgen wilde hij met alle geweld dat lege rondje met zijn ballpoint voltekenen. Zijn vrouw verhinderde het. De witte maskers van de jongens blijven door schreeuwen.

‘Het is hier niks rustiger dan aan de andere kant’, zeg ik nog tegen E., maar ziet, in de verte verschijnt de kapitein op zijn dagelijkse ronde en de jongens druipen af. Een Amerikaan met een glanzend mahoniehouten gezicht heeft al een hele tijd zitten wachten. Hij legt zijn hand op de mouw van de kapitein en zegt: ‘Kapitein, dit is het prachtigste schip waar ik ooit op geweest ben. I am innerested in this ship, captain, I can tell you things about this ship. Ik weet

[p. 24]

Leo Vroman

De roeiboot zaait een baan
van vuistgrote orkanen
achter zich aan en
achter zich aan,
en wordt ruisend naast
het riet gemeerd.
Het regent haast.
Het onweert.
Nog niet.

Wolken dag staan
op de wolken duister.
Op het waggelend water ligt
brandend spinrag.

Het gekruiste witte
licht waar
de libel nog wat
mee vliegt, gaat zitten
maar nu is dat
onzichtbaar.

precies hoeveel eieren er elke dag bij het ontbijt gegeten worden en hoeveel olie er per dag doorheen gaat en hoeveel keer dit schip om de wereld is geweest’. Hij is zelf al vier keer helemaal mee rond gevaren, maar hij moet nog een paar keer want er zitten nog wat gaatjes in zijn statistiek. ‘Ik kan het wel voor u opzoeken’, zegt de kapitein hartelijk, maar zo gaat dat niet, dat is vals spel, hij moet het zelf onderzoeken, vastleggen, verifiëren. ‘My wife and I think this is the most wonderful ship’, zegt hij en gaat weer zitten. Op zijn plaats komt een Engelsman te staan die een vals gebit heeft met veel te lange tanden. Hij is al weken op zoek naar communicatie, hij heeft het zelfs met mij geprobeerd, maar het gaat eenvoudig niet, er is geen woord te verstaan. Op den duur zullen die tanden wel slijten, maar de eerste jaren zit hij er nog mee. De kapitein kan er ook weinig aan doen. Hij zegt iets bemoedigends en loopt weer door.

De vergeelde operazangeres die anders altijd schallende aria's repeteert achter de pingpongtafel, zit er ook. Het is haar boven zeker te warm geworden. Er komt geen geluid over haar lippen, maar ze werkt, ze zit niet doelloos neer. Haar lippen vormen de woorden, ze heft haar armen langoureus (‘het lijkt wel of ze in de stroop ligt’, zegt een glundere opa op sloffen die even blijft staan kijken), ze kijkt smeltend, weemoedig, eindeloos droef en dan weer fel met heen en weer slaande oorbellen. Als de melodie haar omhoog dwingt, sluit ze de ogen en zet ze de borstkas uit, maar als het omlaag moet, krimpt ze ineen en duwt de kin in het zachte halsvlees.

‘Wil jij eens naar de kinderen gaan kijken?’ vraagt E. ‘ze zijn al zo lang weg’. Ik loop over het promenadedek waar de dominee handenschuddend rondgaat. Dat is zijn taak. Merkwaardig hoe ik steeds weer de dans ontspring. Van tweeën een: ik zie er zo vroom uit dat het voor mij niet nodig is, of zo gemeen dat er geen eer aan te behalen valt. Ik word staande gehouden dooreen vrouw die we vaag kennen. Ik vraag hoe het gaat en zij vraagt hoe ik het vond in Nederland. ‘Tja’, zeg ik moeizaam. Mijn verhouding tot Nederland is er in het laatste jaar niet ongecompliceerder op geworden. Wat moet ik zeggen? Ik kan er wel een uur over praten en ik wil dat ook wel, ik praat er graag over, het is een leuk onderwerp, maar ik zoek de kinderen. ‘Ik zoek eigenlijk naar de kinderen’, zeg ik.

In de gang naar de trap zitten Italiaanse moeders met kinderen in tule en kant en oude mannen in hemdsmouwen. De moeders roepen ‘qua, qua’ naar de kinderen die er niet op reageren, de mannen zeggen alleen maar ‘one undred lire, tree tousand lire’. In de bar waar ik door moet, zitten valse Duitse meiden met stemmen die door plaatijzer heen snijden en dikke Duitse echtgenoten die elke avond na het eten zwaar gaan zitten en zeggen: ‘Hab ich gefressen’. Twee door de

[p. 25]

hitte verformfaaide vrouwen hijsen zich voor mij uit de trap op naar het sportdek. Ik kijk in hun blauwige knieholten.

Bij het zwembad gooien ze niet meer met water. Dat had ik eerder moeten weten. De kinderen zijn nergens te zien. Een vrouw met een zeilpet loopt saluerend rond. De meisjes liggen als zachte stukken speelgoed naast de jongens. De meeste slapen, een paar fluisteren. ‘You Italian Romeo’, zegt er een met een keelstem en draait zich genietend op haar rug, terwijl pa en ma twee dekken lager zich zitten te verbijten. Ze zijn het water van het zwembad aan het verversen. Het nieuwe water staat nog geen voet hoog, maar een bruin meisje met vriendelijke borsten net nog binnen haar witte badpak ligt er al vredig in te deinen, half in het water, half in de zon. Een paar mannen hangen over de kant en praten erover. Door de luchtkokers uit de darmen van het schip komt een verpestende stank van rotte vis. Zo gaat het hier: als het mooi is om te zien, stinkt het.

Misschien zijn de kinderen in de kinderkamer. Bij de deur staan twee verdwaalde intellectuelen in een diep gesprek. Ze hebben dektennis gespeeld en hebben de ringen van hard touw nog in de hand. De een kijkt verbaasd naar het haar op zijn borst (hij wordt al wat ouder en er komt steeds meer), de ander zegt: ‘Ik haat alle stagnatie en ik geloof niet in vooruitgang’. Een ernstig dilemma, dat zie ik ook wel. Maar wat te doen? Dektennis kan helpen, en koude douches, grof brood en veel sla. Ik wring me langs hen heen de kinderkamer binnen, maar daar is het leeg. Er zit alleen een oude Chinese steward een sigaret te roken. Hij kijkt geschrokken op als ik binnenkom en biedt me meteen een sigaret aan. Hij zal wel iets doen wat niet mag, denk ik. Hij zal wel ergens toezicht moeten houden of bier rondbrengen, maar hij doet het niet, hij zit gewoon te roken, rustig, in alle stilte. Ik neem zijn sigaret aan en ga zitten. Hij zegt niets, en dat is het beste wat men kan doen.