Hollands Maandblad. Jaargang 5

[p. 38]

Journaal
J.J. Peereboom

Morgen ga ik met opluchting het appartement verlaten waar ik maar vijf maanden in gewoond heb, en naar een nieuw toe aan een doodstille laan. Het lawaai van het verkeer bleek hier al dadelijk bijna onverdraaglijk, en toen hoorde ik bovendien dat ze een rij huizen schuin achter gingen afbreken als inleiding op wegverbreding en nieuwbouw. Intussen is de afbraak begonnen, nog rustig tot vandaag, toen voor het eerst de pneumatische boor optrad. Morgen word ik er misschien door gewekt; dan pak ik de laatste dingen in en vertrek, als een toreador die de stier heeft zien aankomen en juist op tijd uitwijkt, met koffers en kartonnen dozen onder zijn arm.

De boeken heb ik al voor het grootste deel zelf overgebracht, en opgestapeld langs de muren van een stoffige slaapkamer. Het is hier half-hol nu, en ik voel iets meer emotie bij het vooruitzicht van morgen dan aan de vooravond van mijn laatste verhuizing op het adres waar ik vijf jaar gewoond had. Toen waren alle verwachtingen uitgeput; hier moet ik er iets van achterlaten. Het zou aardig zijn om na de laatste rondblik een afscheidskus op een wand te drukken, als teken dat mijn grieven zich alleen tegen de stadsontwikkeling richten.

Ik luister nog een keer naar de stappen van de vriendelijke joodse broer en zuster boven, die ik soms Duits hoor praten op de gang en die mijn sleutel bewaard hebben toen ik weg was, om te zorgen dat de buizen niet bevroren. Boven het geroes van het verkeer uit is er ook, zoals altijd 's avonds tussen zes en zeven, telkens de kreet van de krantenverkoper op de hoek bij het station van de Underground; een eind weg, over de tuinen en een andere straat heen, maar hij is steeds te horen.

Tot ziens, morgen ga ik de heuvel op - daar is het, een eind de heuvel op, met een balkon op het zuiden en een uitzicht over de bomen heen. Calme, luxe et volupté: ik zou wel iemand verontschuldigingen willen aanbieden, of een klein cadeautje.

‘Jij bent buitengewoon egoïstisch’ (selfish), zei G., mij aanziend met een eenvoudige vrije oogopslag. Het ging volgens programma, want zij had net aangekondigd dat zij zich sinds kort van de druk van de mensen bevrijd had en voortaan gewoon zou zeggen wat zij van ze vond; na zo'n inleiding is er nooit iets vriendelijks te verwachten. Ik sprak het niet tegen, en zou ook niet weten hoe. Ik doe juist alles voor anderen? Ik doe ongeveer half om half? Bij de herinnering aan onze korte intimiteit, alweer jaren geleden maar daar ging het nog over, leek het bovendien een grief zonder achtergrond, want G. ging altijd zover op in haar Probleem (de druk van de mensen) en al de subproblemen daarvan dat ik mij geen ander onderwerp van onze gesprekken kan herinneren; hoewel, ook als het anders was geweest zou ik nu waarschijnlijk blijven zwijgen. Als wij genoeg hebben van elkaars zorg voor onszelf, moeten wij uiteen. Dat was dan ook allang gebeurd.

G. liet het er niet bij, zij gaf drie voorbeelden waarvan er een mij weer ontschoten is. De andere twee waren dat ik haar groeten niet had overgebracht aan iemand die zij lang niet gezien had, en dat ik vergeten was om uit Frankrijk een rolletje snoepjes mee te brengen waar zij om gevraagd had. Het geval van de groeten deed mij niet veel, ik wist nog waarom; dat van de snoepjes was pijnlijk. Nog te min om een paar snoepjes mee te brengen! ‘Het is waar, jij had niet het vermogen om de aardige dingen in mijn karakter naar buiten te brengen’. Ook datheb ik niet gezegd. Na verloop van tijd ben ik weggegaan zonder een protest achter te laten, met tegenzin terugziend op de zelf van een paar jaar geleden, druk op vacantie, alles makkelijk en overbodig, dozijnen winkeltjes voorbij zonder aan het rolletje te denken. Een hol mens; een kwast. Niet dat die zelfkastijding zwaar te verduren is. Aan het eind van de middag, in een dunne zon van het vroege voorjaar, is het zelfs verkwikkend om de donderstem van het superego te horen verzekeren dat er nog ruimte is om beter in te leven.

Om de gangbare tegenstelling van diep en oppervlakkig behalve in schrijven ook in conversatie te vermijden, moet ik soms midden in een zin pauzeren, totdat zich een ander woord aanbiedt; ik heb mij al bij herhaling afgevraagd of het eigenlijk maar een pose is. Bij nader onderzoek blijkt dat toch niet zo te zijn. Dat wij een werkelijkheid onder de oppervlakte hebben te zoeken, bij onszelf of andere verschijnselen, wil er bij mij niet in. De werkelijkheid wordt oppervlakkig waargenomen, of zij wordt vervalst.

[p. 39]

Er blijft altijd een willekeur in het gebruik van die ruimtelijke termen, maar bij mij tenminste is oppervlakte een betere aanduiding dan diepte voor de verblijfplaats van mijn stiekeme en onvermoede behoeften, onvervulde persoonlijkheden en oude vrezen. Een heel stuk van mijn leven heb ik verspild met in mijn duistere zelf te zoeken naar ophelderingen; er kwam er nooit een.

Dat de elementen van de werkelijkheid, bij onszelf of in de buitenwereld, moeilijk te vatten zijn komt niet doordat zij zich onder elkaar verbergen, maar door hun grote hoeveelheid en hun vluchtigheid. Wat er desnoods in de diepte gesitueerd kan worden, zijn alleen theorieën en beginselen: geld maakt niet gelukkig, de mensen zijn gelijk, wij zoeken een zin in het leven - al die halve waarheden, half in de zin dat zijzelf en hun tegendelen allebei in zekere mate waar zijn. In een grafiek van een levensopvatting kan men zich die ideeën voorstellen gerangschikt onder de ervaringsfeiten waar zij aan ontleend zijn, en hoe meer zij er in aanmerking nemen, hoe ‘dieper’ - als het papier anders ligt, worden zij natuurlijk juist hoger, of far out.

Wat ik hiermee probeer te verduidelijken, is waarom diepzinnigheid futiel is op zichzelf. De werkelijkheid waar de ideeën model in brengen moet aan de oppervlakte herkend worden, en het lijkt mij op het ogenblik dat dat het moeilijkste deel van het werk is: de kunst is niet om zo gauw mogelijk de duik naar de diepte te maken, maar om hem zo lang mogelijk uit te stellen.

Het negermeisje in de stomerij, niet meer dan vijf voet hoog en met haar voortanden

over haar onderlip gespreid, springt door het winkeltje en schatert als zij een grapje ziet, op een manier die mij doet denken aan vervulling in het bos: ik moet ervan slikken. Hoe kan de oorzaak van dit blauwe-engelsyndroom getypeerd worden? Ik weet het niet in een paar woorden, maar herinner mij een vorige gelegenheid in de trein naar Parijs, een gesprek met een meisje dat net terugkwam van een psychiatrische behandeling. Zij leek mij nog niet helemaal goed, er ging een suggestie van haar uit van naakt lachen in tuinen bij maanlicht: ook dat, in samenwerking met haar lichaamsvormen, zette mij aan het slikken. Ik dacht aan haar terug toen ik een paar jaar later Lilith las van J.R. Salamanca, over een liefde in een krankzinnigengesticht, van een verpleger voor een patiënte; hij was een vervelende ploeteraar, maar toch mijn naaste.

De volgende keer dat ik een pak ben gaan wegbrengen naar de stomerij is de ervaring bij het alledaagse gebleven. Misschien was zij niet in vorm, of ik niet; of de gezonde natuur is toch nooit wild genoeg om het grote vuur aan te blazen dat al de gewone woorden en al de overwegingen pro en contra zou verzengen.

Het vrolijkste stuk in de essays van Gore Vidal, Rocking the Boat, is zijn daad van agressie tegen de rol van de liefde in het

[p. 40]

W.D. Kuik

1
Als Teetje, uit de mast geslagen,
roep ik om god,
voor mij de bruine beer uit het lang
vergeten dierenboek.
het mazelen tijdperk van de zwart
fluwelen galgenbroek.
Wie tracht de regen niet te weren
met een versleten parapluie,
met schor gezang de eenzaamheid
op het privaat,
naar heidens oud gebruik het
ongeluk met stokjes te bezweren.
De toekomst is een fuik.
Want als gevilde glibberpaling
gaan we later van de hand,
een snede in de nek
onder het zand.

2
Inderdaad, het leven telt, geesten bestaan.
Beschermd door de herinnering
hardnekkig als copal-vernis
of als het afgezette linkerbeen
dat schrijnt terwijl het niet meer is,
de schilferige winterstam van de plataan.
Propertius had gelijk, geesten bestaan.

Amerikaanse theater. ‘Just name your problem, sit back and let love solve it’, ‘... three acts of jittery footling while the man learns Tenderness (never the woman, since, according to commercial lore, Woman knows)’. Zoals hij zegt, het moet in aanmerking genomen worden dat het theater de liefde niet zelf bedacht heeft, maar dat het ‘reflects... the superstitions and prejudices of the age’; en zoals hij zou kunnen zeggen, niet alleen in Amerika, hoewel dit bijgeloof misschien in de Angelsaksische landen sterker is dan ergens anders (zie de verwekelijkte traditie van de populaire song).

Het is opwekkend om de nevel van de liefde door Vidal te zien verdrijven; het is alleen jammer dat noch het theater noch het bijgeloof er zich iets van aan zullen trekken. Waarom houdt het publiek altijd vast aan opvattingen die redelijke grappige mensen zoals wijzelf allang weggelachen hebben? De liefde die de wereld doet draaien lijkt een veel te klam idee om op den duur als weldadig te worden ondervonden; en het zal wel van de meerderheid die er zich in het theater loyaal aan verklaart, gezegd kunnen worden dat zij er nooit een situatie in de praktijk mee zou proberen te beantwoorden. Scherper gesteld wordt het probleem dan: waarom die aanhankelijkheid aan ideeën waarvan de ongeldigheid wijd en zijd wordt ingezien?

Dat is een onnozele vraag, een blijk van gebrekkig begrip van de manier waarop de cultuur werkt: metafysisch georiënteerd of niet, altijd met ideeën quia absurdum. Eeuwigheid, Gezag en Verlossing, of Vrijheid, Gelijkheid en Liefde; allerlei combinaties zijn mogelijk, van onvervulbare verlangens die wij min of meer bereid zijn om als onze innigste te beschouwen. Opium, allemaal opium voor het volk: als het maar lekker is... De clowns in dit circus zijn misschien juist de zogenaamde redelijke grappige mensen, met hun pogingen om woorden en werkelijkheid in overeenstemming te brengen. Eerste beginsel van het verstandige leven: de Waarheid mag alleen voor de grap wel eens aan de werkelijkheid getoetst worden. De toepassingen van het beginsel zijn zonder tal; wie het niet begrijpt is eerder een beetje zielig dan redelijk of grappig. Het doet er ook niet toe. Wij blijven toch liever clown, want zo verstandig als het mag zijn om de cultuur van de dag te ontzien, hoe houden zij het uit?