Hollands Maandblad. Jaargang 5

[p. 11]

Verslag van een interview
A. Willemsen

Maandag 28 oktober werd ik opgebeld door een mij bekende redakteur van het weekblad De Haagse Post. Hij ontving die avond een uit het Portugese leger in Angola gedeserteerde, door het Actiecomité Angola uitgenodigde soldaat. Moest daarover een stukje schrijven. Omdat ik Portugees studeer leek het hem aardig als ik erbij was. Aardig voor mij, voor de Portugees èn voor het stukje: de man zou in zijn eigen taal allicht méér zeggen.

Ik ben geen regelmatige kranten- en tijdschriftenlezer. Mijn politiek onderscheidingsvermogen is rudimentair. Ik nam dus de uitnodiging aan. Op het eind van de avond had ik een bloenote vol notities en ik was het eens met mijn HP-relatie (in het vervolg ook het beste als HP aangeduid) dat het wèl zo eenvoudig was als ik het stukje schreef. Elementaire HP-richtlijnen: niet te fel, beetje rechts, beetje objektiverend, ironiserend als het kan, konflikt Portugal - Angola beschouwen als een burenruzie in Tietjerksteradeel, 120 regels van 60 aanslagen, morgen klaar.

De volgende avond werkten we mijn stukje een beetje om:

HP: - Als ik het zó plaats sta ik morgen op straat.

Ik: - Hoezo?

HP: - Veel te links, veel te links.

Ik: - Ik links?

HP: - Je laat hem veel te veel aan het woord. Wij zijn geen spreekbuis. Vergeet dat niet.

Als gevolg van deze en dergelijke overwegingen wijkt het uiteindelijke artikel in de Haagse Post van 2 november op sommige punten af van de intenties van ex-vaandrig José de Moura Marques.

(De cursieve alinea's werden in het HP-artikel opgenomen).

Onder het hoofdje Anti-kolonialisme een kleiner hoofdje: Sandalen en schandalen. Dit slaat niet op José de Moura Marques, maar op Sietze Bosgra, vertegenwoordiger van het Actiecomité Angola, die José die avond vergezelde.

HP: - Wat die Portugees te zeggen heeft is niet belangrijk. De HP wil informatie geven, ik bedoel: hoe oud hij is, z'n schoenmaat, beroep van z'n vader en zo. En die Bosgra ook, die moet uit de verf komen, je moet het mannetje kunnen zien zitten praten, met z'n sandalen en z'n blauwe jekkie. Ergens zijn dit heel gevaarlijke mensen, weet je dat?

Onder de sandalen en schandalen een nog kleiner hoofdje: Portugese ex-vaandrig: ‘vechten of weglopen’. Dit wordt toegelicht in alinea 3:

In mei uit het Portugese leger in Angola gedeserteerde vaandrig José de Moura Marques (24) zegt: ‘Ik stond voor de keus: vechten of weglopen. Als ik langer was gebleven had ik moeten vechten, maar ik heb enorm geluk gehad. Tijdens een verlof in Lissabon heb ik me ingeschreven voor een excursie naar Londen voor de wedstrijd Benfica-Tottenham Hotspur. Maar op het laatste moment ben ik niet naar Londen maar naar Parijs gegaan.’

God, José heeft uren lang gepraat en als de helft van het artikel dan nog over Bosgra moet gaan zal er iets moeten afvallen. Er is echter verschil tussen afvallen en verzwegen worden. De volgende alinea werd niet opgenomen:

José: - Het eerste wat je ziet als je aankomt in Luanda zijn ongelooflijk arme negers en jongetjes met honger-oedeem.

[p. 12]

Daar ga je niet tegen vechten. Eenmaal in Angola begreep ik - iedereen trouwens - dat de oorlog van de negers een rechtvaardige oorlog was. Ik stond toen dus voor de keus: vechten tegen deze negers of weglopen.

HP: - Hèhè, nu nog een kopregeltje en we zijn klaar. Pik d'r maar wat uit. 's Kijken. Vechten of weglopen. Da's mooi ja. Portugese ex-vaandrig: ‘vechten of weglopen’.

Ik: - Maar dat zegt toch helemaal niets, zo uit het verband gehaald.

HP: - Zo gaat het toch altijd. Weet jij iets beters?

Een gaaf voorbeeld van halve waarheid, tamelijk onschuldig overigens, is het zinnetje onder de foto van José in uniform... ‘ik moet de vloer vegen’... Dit vinden we terug in alinea 4:

In Parijs hoort ex-vaandrig de Moura Marques tot het groeiende leger Portugese réfugiés, in heel Frankrijk op het ogenblik ongeveer 120.000. Vroeger technisch student in Lissabon, kan hij met zijn Portugese eindexamen geen Franse beurs krijgen, dus hij is overdag huisknecht (‘ik moet de vloer vegen’) en probeert 's avonds zoveel mogelijk te studeren.

Ik: - Nee, zó heeft hij het niet gezegd. Jij maakt een kwerulant van hem. Hij heeft gewoon een opsomming gegeven van zijn bezigheden als huisknecht, onder andere vloeren vegen.

HP: - Dat hindert niet. Ik vind het zo'n prachtig kontrast: dat imposante uniform van hem en daaronder: ik moet de vloer vegen. Ha! Is toch mooi!

Ik: - En wat dat studeren betreft: hij heeft tegen mij gezegd dat er, juist door zijn werk, van studeren niets meer kwam.

HP: - Weet ik wel, maar dat doet het altijd goed, zo'n jongen die 's avonds probeert te studeren.

Soit. Détails.

Kleine zwarte José (schoenmaat 37) voelt zich in Frankrijk niet veilig voor de Policia Internacional de Defesa do Estado (PIDE): ‘Toen ik een keer op straat werd aangesproken door een andere Portugees, wilde ik van hem af omdat hij te veel vragen stelde, maar daar moest zelfs een gendarme aan te pas komen. Toen legitimeerde de andere Portugees zich met een kaart van de PIDE, zag ik.’

HP: - Ik weet niet of ik dat erin zet. Geloof jij het?

Ik: - Waarom niet?

HP: - Je legitimeert je toch met een paspoort of zoiets, niet met een PIDE-kaart. Trouwens, wat is een PIDE-kaart? Dat zal er heus niet met koeien van rooie letters op staan.

Ik: - Ja, dat kunnen wij nu eenmaal niet weten. Als hij zegt dat hij het gezien heeft.

HP: - Dat betwijfel ik nou juist. Als je je legitimeert doe je dat toch niet open en bloot, dat doe je (vouwt ter demonstratie portefeuille op een kiertje open) zó. Moet hij er wel met z'n neus bovenop gestaan hebben.

Ik: - Hoe het zij, ik geloof hem. Ik weet iets meer van die PIDE.

HP: - Nou goed, dan zetten we het erin.

Ik: - En ook dat van die brieven.

HP: - Ik weet het niet, ik weet het niet.

Hij is al veel te veel aan het woord.

Ik: - Kom nou.

HP: - Dit is de HP jongen. Niet de Groene.

Ik: - Ja maar over die brieven was hij erg verontwaardigd.

HP: - Daar gaat het ons niet om. Maar vooruit. Ik vind het eigenlijk zelf wel een lollige anekdote.

Alinea 6 dus:

De PIDE zorgt ook voor pijnlijke en pikante moeilijkheden in het briefverkeer tussen José en zijn familie in Portugal: ‘Als ik mijn brieven niet aangetekend verstuur, komen ze niet terecht. Aangetekend wel, maar dan is de inhoud vervangen door papiertjes met obscene woorden of naaktfoto's.’

Als ik niet beter wist zou ik die PIDE aanzien voor een stelletje lolbroeken met een misschien wat eigenmachtig maar in wezen toch echt niet kwaadaardig gevoel voor humor.

José: - Ik noem dit machiavellistisch. Machiavellistisch omdat er, óók vanuit het standpunt van de PIDE, geen reden voor is. Wij weten heus wel dat het geen zin heeft om in brieven over politiek te schrijven. Daarom schrijf ik altijd uitsluitend over familieaangelegenheden, hoe het met me gaat e.d. Maar zelfs die brieven worden niet bezorgd.

Deze alinea moest vervallen.

Dat er iets ontbreekt is op het eerste gezicht duidelijk. José moet over Salazar meer gezegd hebben dan dit ene zinnetje:

Op de door het Actiecomité Angola in samenwerking met de democratisch-socialistische studentenvereniging Politeia georganiseerde lezingen

[p. 13]

vertelt José in moeilijk verstaanbaar Frans hoe naar zijn mening Salazar zijn dictatuur in stand houdt door de oorlog in Angola: ‘Voor de eenheid van het volk is één groot en heilig doel nodig.’

HP: - Meer kunnen we er ècht niet in zetten. We kùnnen eigenlijk niet eens over Salazar praten, dat moet je begrijpen.

Ik: - Waarom interview je zo'n man dan?

HP: - Dat heb ik je al gezegd, het gáát ons niet om die man z'n mening en z'n politieke denkbeelden. Het gaat ons om dat Angolacomité. Dat zijn gevaarlijke lui. Daarom heb ik jou erbij gehaald: als die man Portugees kan ratelen zal hij eerder z'n mondje voorbijpraten en misschien iets zeggen dat niet in het straatje van het Angolacomité past.

José legt uit waarom de Portugezen steeds minder in Salazar geloven: door de verhalen van teruggekeerde soldaten, die niet klopten met wat de thuisblijvers in de krant gelezen



hadden (Salazar wilde niet voor niets dat de Portugese soldaten in Goa na de overgave in India bleven); door de ondergrondse propaganda van de oppositie; door de waanzinnig hoge belastingen op zg. luxeartikelen (o.a. telefoon).

- De mensen krijgen het gevoel dat ze moeten opdraaien voor die ‘Heilige Oorlog’ in Angola.

Bosgra (tegen mij): - Vraag hem eens naar die pro-Salazar demonstratie van 150.000 mensen.

Het duurt even voor José begrijpt welke demonstratie bedoeld is.

- Ha! Weet u hoe ze dat gedaan hebben? Op die dag was alle vervoer gratis, zowel vanuit de provincie naar Lissabon als in de stad zelf. Alle zaken waren gesloten dus u kunt zich voorstellen wat er een mensen op straat waren. Maar alle vervoermiddelen kwamen uit op één brede straat die naar het Praça do Comércio voerde. En zo kregen ze die 150.000 mensen bij elkaar.

HP: - Ja, dat is wel een leuke anekdote, maar dat kan ik toch niet serieus nemen. Zulke verhalen hoor je uit alle totalitaire landen.

Ik: - Daarom hoeven ze niet minder waar te zijn.

HP: - Trouwens, heb je gemerkt dat die Bosgra erover begon? Begrijp dat toch: die Portugees is hier alleen om zijn lesje op te zeggen. Nee, ik geloof er niets van.

Tot besluit een kombinatie van verzwijgingen en onwaarheden, alinea 9:

Tijdens de lezingen laat José foto's zien van door Portugese soldaten met Engelse, Amerikaanse, Franse en Belgische wapens begane wreedheden, waarmee hij op dezelfde manier een tegengesteld doel probeert te bereiken als het Salazarregime in Lissabon. Vertelt José: ‘In Lissabon worden tentoonstellingen gehouden met grote foto's van door negers verminkte blanken, om de mensen in de juiste stemming voor de oorlog te brengen.’ Maar ook: ‘Zelf heb ik nooit wreedheden van ons leger meegemaakt, en ook nooit iemand ontmoet die ze wel heeft begaan.’

Inderdaad, de vraag rijst vanzelf: wie heeft dan die beroemde wreedheden begaan?

José: - Dat was hoofdzakelijk in het begin, na de onverwachte, bloedige aanval van de negers. Er kwamen toen hals over kop troepen uit Portugal die geen tijd hadden om aan de situatie te wennen en onmiddellijk toevlucht moesten nemen tot de ergste intimidatiemiddelen. Maar vergeet u niet dat de hogere legerleiding expliciet bevel heeft gegeven tot wreedheden. De soldaten kregen dat als opdracht. Dat vind ik heel belangrijk.

Aanvankelijk had HP de eerste zin van deze uitleg nog getolereerd, maar bij herlezing:

- Nee, het spijt me voor je, maar dit kan ik echt niet laten staan. Ik ben nu al bang dat ik last krijg. Ja, nee, daar kun je om lachen, maar verdomd: het zou me niets verbazen als ik er morgen iets over te horen kreeg.

Ik: - Goed, maar zet dan dat die tentoonstellingen in Lissabon gehouden werden, namelijk ten tijde van die aktie.

HP: - Ik zet worden. Ja, ik begrijp wat je zeggen wil. Jij zit hier zo'n beetje als mijn geweten. Ergens heb je gelijk, maar het kan nu eenmaal niet anders. Het kan niet.

En zo bleek het tenslotte nog een hele toer om, niet tot 120, maar tot ± 90 regels van 60 aanslagen te komen.