Hollands Weekblad. Jaargang 4

Het verweesde boekenbal (II)
K. van het Reve

De discussie over het nut van overheidssteun aan schrijvers wordt wat vertroebeld door de bizarre omstandigheid dat we te maken hebben met een actie, zelfs met een staking (zij het dan een eigenaardige staking), waarbij niet bekend gemaakt is waarvoor gestaakt wordt - een unicum in de sociale geschiedenis misschien. Sterker nog: de stakers richten zich met een proclamatie tot de openbare mening, roepen op tot solidariteit, maar worden bij monde van Gomperts uiterst knorrig als iemand beleefd vraagt of hij de eisen van het stakingscomité even mag zien - een eis die onder textielarbeiders als volstrekt redelijk wordt beschouwd. Ook mondeling is mij de laatste weken van literaire zijde het verwijt gedaan dat ik geschreven heb zonder te weten ‘waar het eigenlijk om ging’. Maar wat had ik anders moeten doen dan reageren op het door de 65 schrijvers gepubliceerde manifest? Als ze niet willen dat ik iets zeg hadden ze zelf, lijkt mij, hun mond moeten houden.

Een ander verwijt dat ik nogal eens hoor is, dat ik Heel Slecht heb gehandeld door mijn mening te zeggen, want vooral in Den Haag, Wassenaar en zulk soort plaatsen wordt het Hollands Weekblad nogal ge-

[p. 30]

lezen, en zo zou men zich ten departemente van mijn argumenten kunnen gaan bedienen teneinde de schrijvers dat geld door de neus te boren. Dit argument, hoe zwaar wegend ook, acht ik onaanvaardbaar. Mijn opvatting van het schrijverschap is, merkwaardig genoeg, eigenlijk veel serieuzer dan die van mijn zo moeizaam schertsende opponent Gomperts, die niet op een paar scheve redeneringen kijkt als het om het binnenhalen der penningen gaat. Het lijkt mij namelijk dat wie schrijft duidelijk zijn mening moet zeggen zonder ook maar in het minst rekening te houden met de gevolgen. De Veiligheid van de Staat, het Heil der Christenheid, de Strijd tegen het Communisme, het Jaargeld van Adriaan Morriën - met al deze dingen, hoe dierbaar ook, moet men bij mij in dit verband niet aankomen. Het is menselijk en begrijpelijk dat Gomperts en Van Galen Last hun collega's een aardig jaargeld gunnen, en dat Willem Frederik de omnibusauteurs hun honoraria niet gunt, al is dat wel erg kinderachtig van hem. Maar moeten deze menselijke gevoelens de redelijkheid geheel naar de achtergrond dringen?

Een verbazingwekkend voorbeeld van die onredelijkheid is de door welhaast iedereen aangehangen stelling dat de financiële positie van de buitenlandse schrijver beter is dan die van zijn Nederlandse collega. Hoe komt Van Galen Last er toch bij dat de kansen voor een schrijver in Frankrijk vijf maal hoger liggen dan hier? Vanwege het vijf maal zo grote taalgebied? Maar een eenvoudige rekensom leert, dat een vijf maal groter taalgebied ceteris paribus vijf maal zoveel geld voor de schrijvers oplevert. Waar of niet? Welnu, dit geld, beste vrienden, moet over vijf maal zoveel schrijvers verdeeld worden! Dat sommige buitenlandse schrijvers zoveel meer verdienen dan Jan Mens komt niet omdat de Franse koek relatief groter is dan de Nederlandse, maar omdat hij ongelijker verdeeld wordt. Terwille van Willem Frederik deel ik hier mede, dat ik ieder jaar in mei van mijn uitgever ruim duizend gulden krijg, met een keurige afrekening. Mijn royalties zijn 10 en 12%. Ik weet niet zo zeker of, ware ik een Amerikaan, Alfred Knopf mij ieder jaar duizend dollar zou sturen. De Nederlandse schrijvers die zo tragisch doen over hun kleine taalgebied moesten zich eigenlijk gelukkig prijzen dat zij aan de grote overzeese loterijen niet meedoen: in ons land zijn de prijzen laag, maar er zijn haast geen nieten. Dat onze Hoornikken, Schierbeken en noem maar op überhaupt als schrijvers te boek staan, komt door het provinciale klimaat ten onzent, te vergelijken met dat van Friesland en Twente, waar menig auteur een aardige bijverdienste en een ‘creatieve’ levensvervulling vindt in het schrijven van romans in het taaleigen van zijn geboortestreek. Van der Galie, die pas een Friese prijs gekregen heeft voor zijn roman Dit keningsbern zou, als hij in het Nederlands schreef - dat hij net als Theun de Vries op school moet hebben geleerd - misschien niet worden uitgegeven. Van Galen Last, die nu misschien 75 gulden krijgt voor zijn supra afgedrukt stuk, zou als Fransman misschien geen letter opgenomen krijgen in enig Frans tijdschrift.

Menselijk, maar onredelijk is ook het voortdurend herhaalde ‘zij ook, waarom wij niet?’-argument, waarmee men wijst op acteurs en musici. Als ik daar iets steekhoudends tegen te berde breng maakt men zich kwaad, en antwoordt men dat de overheid toch ook de schoolmeesters betaalt, en dat ik dat geld toch maar iedere maand accepteer. Hier ligt echter een principieel verschil. De overheid onderhoudt geen slavisten of straaljagerpiloten omdat zij die zo belangrijk voor onze cultuur vindt, maar omdat zij het onderwijs en de landsverdediging verzorgt, omdat daar anders niets van terecht zou komen. Zij neemt daartoe zoveel mensen in dienst als zij nuttig en mogelijk acht. Zij denkt er niet over om derderangs en zelfs eersterangs slavisten of geografen een jaargeld te geven als zij ze niet bij het onderwijs nodig heeft. Toen ik slavistiek ging studeren heb ik er dan ook uit voorzorg een handwerk bijgeleerd, dat van typograaf. Mocht Cals mij ontslaan, dan kan ik het bedrijfsleven in, al was het maar om als opmaker bij Het Parool de deprimerende puinhopen die men daar pagina's noemt wat aantrekkelijker te maken. Ik zou misschien zelfs als journalist mijn brood kunnen verdienen, al kan ik natuurlijk nooit zulke polemieken schrijven als Gomperts en Van Galen Last.

Deze twee auteurs begrijpen zelf geloof ik ook wel dat ze met dit soort argumenten niet ver komen en dat, wil hun actie een schijn van rechtvaardigheid hebben, de literatuur zelve gebaat moet zijn bij die subsidie, en dat kan men alleen maar volhouden als men waar kan maken dat alleen full-time auteurs voor een volwaardige literatuur kunnen zorgen. Dat is geen erg verdedigbare stelling, en ik benijd mijn beide opponenten niet dat zij er zich op terug moeten trekken. Willem Frederik is hier kennelijk in het voordeel. Hij roept luide dat hij geld wil hebben en dat ze hem dat geven moeten en dat men geen geld moet geven aan Willy Corsari. Van Galen Last maakt het zich moeilijker. Hij laat tal van historische voor-

[p. 31]

beelden aanrukken van gefortuneerde schrijvers en doet dan de gratuite bewering, dat zij als ze voor hun brood hadden moeten werken, aanzienlijk minder zouden hebben gepresteerd. Ja, daar kan men natuurlijk andere historische voorbeelden tegenover stellen en dan de al even gratuite bewering doen dat wij bijvoorbeeld het werk van Dostojevski - kwantitatief en kwalitatief - aan zijn geldgebrek te danken hebben. Dergelijke ‘als’-voorbeelden bewijzen echter niets. Wel laat zich aantonen, dat veel schrijvers die iets anders deden om aan de kost te komen vaak uitstekend werk geleverd hebben. Men denke slechts aan bekende auteurs als Vondel (lingerie), Elsschot (reclame), Multatuli (ambtenaar, kwerulant, bedelaar, broodschrijver), Couperus (journalist, lezingenhouder), Gorter (classicus), Nescio (zakenman), Ter Braak (schoolmeester, journalist), Du Perron (journalist, vertaler, klerk, broodschrijver). Uit wanhoop verklaart Van Galen Last in dodelijke ernst dat Ter Braak met subsidie van de baardige Slotemaker de Bruine vast wel veel betere romans zou hebben geschreven. Och, wat mij betreft mogen die romans zo blijven. En of hij dat geld aanvaard had weet ik niet. Hij liep niet zo hard als het om geld ging. Hij schijnt zelfs voor dat baantje bij Het Vaderland aanzienlijk minder démarches gemaakt te hebben dan Morriën voor zijn jaargeld. Maar hij had dan ook een dilettantistische opvatting van litteratuur - een Schönheitsfehler die hem vergeven kan worden omdat hij niet in Onze Tijd leefde en de werken van Van Galen Last in het geheel niet en die van Gomperts slechts zeer gedeeltelijk gekend heeft.

In mijn vorige stukje heb ik opgemerkt, dat als men werkelijk dat full-time-principe aanhangt, men ook aan letterkundigen als H.A. Gomperts, G. Stuiveling en W.F. Hermans een jaargeld moet toekennen, gelijk aan hun beroepsinkomen, want het is niet in te zien waarom deze auteurs niet, en Morriën en Van Geel wél de gehele dag kunst moeten vervaardigen. Het antwoord? Ik wacht nog steeds.

Ook heb ik opgemerkt, dat als men jaargelden uitkeert, de schrijvers niet meer tijd dan voorheen aan de literatuur zullen besteden. Mijn voorbeelden waren helemaal niet ‘ironisch bedoeld.’ Ik bedoel nooit iets ironisch, ik zeg mijn mening. Gomperts en Van Galen Last laten dit argument geheel onbesproken, en dat is voor het welslagen van hun onderneming misschien ook het beste. Als ultima ratio haalt Gomperts een zeer oud konijn uit de hoed, genoemd ‘amateurisme’; Van Galen Last heeft het over Onze Lelijke Verstarde Tijd, die zo nodig door Vestdijk verfraaid moet worden, en hij slaat daarbij een taal uit die men niet voor mogelijk zou hebben gehouden. Vanwaar dit schorre pathos? Ik moet zeggen dat vooroorlogse figuren als Coster en Binnendijk mij heel wat liever zijn dan deze nieuwe adepten der solemniteit. Coster had het tenminste uit de grond van zijn hart over Jezus Christus en Binnendijk predikte de Creativiteit zonder dat hij er geld voor vroeg. De verzorgers van respectievelijk het verzameld werk en de correspondentie van Ter Braak moeten mij maar ten goede houden dat hun - misschien op het departement afgestemde? - sacrale toon mij doet lachen. Dat zij de overheid voor een paar millioen in de boot willen nemen siert hen. Maar dan moeten zij bij het schrijven toch een beetje de normen van het fatsoen in het oog houden en niet opeens proberen ons de Echte Kunstenaar te verkopen die zoveel beter is dan de amateur die in zijn vrije uren ‘ook eens’ een boek schrijft. Moet er werkelijk this time of day nog gepolemiseerd worden tegen dit soort broeierige onzin?