Hollands Weekblad. Jaargang 4

Terugblik op Amerika (II)
J.H. Burgers

Amerikanen voelen zich zelden de minderen van hun meerderen. Zij kunnen geobsedeerd zijn door status-symboliek, maar dat heeft niets te maken met standsgevoel in de traditioneel-Europese zin. Vandaar ook de vrijmoedigheid waarmee ieder iedereen aanspreekt en het hemd van het lijf vraagt. Mijn vrouw zei: ‘Amerikanen zijn net als koeien, altijd drentelen ze nieuwsgierig op je af.’ En dan ontspint zich weer de geijkte dialoog. Where are you from? - Holland. - What part of Holland? - We didn't know Holland has parts. - Do you go to school here? - I do. - What is your field? - Political science. - That must be grand! Do you like it here?

Ik moet erkennen, dat deze soms hinderlijke nieuwsgierigheid slechts een verschijningsvorm is van dat wat ik in de Amerikanen het meeste waardeer: hun openheid. Ik aarzel even bij het neerschrijven van dit woord; want ik weet heel goed, dat men ik Amerika ook kolossale bekrompenheid en intolerantie kan vinden. Toch is voor mij de ‘open mind’ de indruk die overheerst.

In Nederland is de lucht soms muf door z.g. verdraagzaamheid, die hierin bestaat dat men principiële geschillen niet uitvecht maar de orthodoxie in eigen kring liever in stand houdt door contacten met andere kringen te beperken en gevaarlijke geschilpunten onder wollige algemeenheden te verstikken. In Amerika geven de ontwikkelden blijk van een weldadige bereidheid tot communicatie. Men sluit zich niet voor elkaar af; men tracht belangrijke problemen niet te verdoezelen.

Sommige prominente fysici huldigen de meest uiteenlopende opvattingen over nut en gevaar van de atoombewapening. Maar allen bestoken ze elkaar in het Bulletin of the Atomic Scientists. Linus Pauling loopt 's middags als picketer voor het Witte Huis te demonstreren tegen de proefexplosies. Een paar uur later verschijnt hij in rok in hetzelfde Witte Huis op een ontvangst voor nobelprijswinnaars. De Rand Corporation, het research-instituut voor de U.S. Air Force, laat knappe koppen de politieke aspecten van de moderne strategie onderzoeken. Wat er allemaal door deze Randmedewerkers openbaar gemaakt mag worden, ook als ze tot conclusies komen die voor de Air Force niet prettig zijn, is gewoonweg verbluffend.

In het optreden van studenten en hoogleraren trof mij de afwezigheid van verlegenheid en de afwezigheid van zorg om de orthodoxie. De meeste studenten wisten met

[p. 5]

bijzonder gemak het woord te voeren, en vaak op behoorlijk peil. Een paar keer heb ik abrupt mijn mening moeten herzien over de bezitter van een on-intellectueel kindergezicht met kortgeknipte haren, wanneer zo'n vent ineens met een uitstekend betoog uit de hoek kwam.

Achter het gemakkelijke optreden in het openbaar van de Amerikaanse student staat jarenlange oefening. Op de lagere school moeten de kinderen al praatjes houden voor de klas. Letterlijk en figuurlijk wennen de Amerikaanse kinderen er vroeg aan, in het middelpunt te staan en op een podium te worden gezet. In de woningen is vaak een van de grootste kamers de ‘rec-room’, d.i. de recreation-room: de kinderkamer met T.V. waar verder geen blind paard schade kan doen. Californië heeft kinder-musea, kinder-visvijvers, kinder-spoortreinen en veel uitstekende speeltuinen.

Twee beelden van de Amerikaanse kindercultus zijn me bijzonder bijgebleven: de May Parade en de Junior Rodeo. Het eerste is een jaarlijkse optocht door de hoofdstraat van ons stadje. Voorop gingen majorettes van drie tot vier jaar, aan wie men sexy beenbewegingen geleerd had die bijzonder karikaturaal aandeden. Daarna zagen we de gymnastiekverenigingen, een droevig schouwspel, want de fysieke conditie van de Amerikaanse jeugd is beneden peil. Na een parade van nationale klederdrachten kwam de hoofdzaak, de ‘pets show’: een lange, lange stoet kinderen met honden, katten, konijnen, geiten, ponies, e.d., sommige op eigen poten, andere in wagentjes, en allemaal uitbundig met linten versierd.

De Junior Rodeo is ook een jaarlijks festijn, dat plaats vindt in de bosrijke bergen ten westen van de stad. In die streek staan enkele boerderijen, maar verder voornamelijk landhuizen van rijke zakenlieden. De kinderen van die lieden rijden veel paard. De rodeo begon met ‘calfriding’, wat niet erg boeiend was. Want kunnen de meeste volwassenen al geen volle minuut op de rug van een koe blijven zitten, deze lagere-schoolkinderen brachten er nog veel minder van terecht. Telkens riep de omroeper een nieuwe naam af, telkens stoof weer een bruinwitte pink met scheve sprongen de piste in, en telkens smakte de berijder al na een paar tellen tegen de grond.

Het enige boeiende was, dat de eerste jongen niet opstond. De omroeper (die geen seconde zijn mond hield) lichtte toe, dat de knaap zeker even versuft was door de val. Toen het kind na het volgende



nummer nog steeds roerloos in het zand lag, zei de omroeper vrolijk, dat er wel een verstuikte duim zou zijn of zo. Terwijl de volgende knapen van hun kalf werden gesmeten, verzamelden zich meer en meer mensen om het liggende kind, en tijdens het zevende kalfrijnummer arriveerde er zowaar een brancard. But the show went on!

Soms heb je in Amerika het gevoel, in een maatschappij te zijn die uiterlijk wel veel op West-Europa lijkt, maar die innerlijk bijna even ver van ons af staat als een exotische volksstam. Daar is het opverven van de gezichten der gestorvenen vóór hun begrafenis. Daar is het ‘dating-system’, de verstikkende ritualisering van de omgang tussen knapen en meisjes. Daar zijn de redeloos vroege huwelijken. Daar is de bazigheid van de vrouwen en de weekheid van de mannen. Niet ten onrechte spreken sommigen van een Amerikaans matriarchaat (Philip Wylie noemde het ‘mommism’).

Onvoorstelbaar in Europa is ook de hebbelijkheid van Amerikaanse meisjes om zich overal met een hoofd vol krulpennen te vertonen, op reis, in winkels en zelfs naast hun boy-friend in de auto. Nog onbegrijpelijker is het ontbreken van bezwaar tegen het bijwonen van bepaalde noodzakelijke levensverrichtingen van anderen. Van alle verhalen over Amerika die ik vóór mijn vertrek gehoord had, was er één dat ik niet kon geloven, nl. dat daar publieke (zit)toiletten bestonden zonder deuren. Maar juist dit bleek waar te zijn, van New Yorks Central Park tot San Francisco's Union Square. In de woonhuizen vindt men praktisch nooit een afzonderlijke w.c.; de w.c. staat in de badkamer, en wat dat in een groot huishouden voor consequenties heeft, kan men zich denken. Vraag je naar de reden hiervoor,

[p. 6]

dan beweert men iets over bouwkosten. Aangezien de Amerikanen zich overigens graag met luxe omringen, heeft ‘privacy’ op dit punt voor hen blijkbaar hoegenaamd geen waarde.

Het in de Verenigde Staten het meest verkochte non-fiction boek in 1926 was The Man Nobody Knows. Een zekere Bruce Barton beschreef daarin Jezus Christus als ‘a great executive’. ‘He picked up twelve men from the bottom ranks of business and forged them into an organization that conquered the world.’ De door Jezus uitgesproken gelijkenissen waren ‘the most powerful advertisements of all time... He would be a national advertiser today.’ Kortom, Jezus was ‘the founder of modern business’. Of dit laatste wel historisch juist is, beginnen wij te betwijfelen als we een geschrift uit dezelfde tijd lezen, getiteld Moses, Persuader of Men. Volgens dat pamflet was nl. Mozes ‘one of the greatest salesmen and real-estate promoters that ever lived’, ook was hij een ‘dominant, fearless, and successful personality in one of the most magnificent selling campaigns that history ever placed upon its pages’.

De obsessie van het verkopen overspoelt het Amerikaanse leven. De radio is een kwelling, want ieder muziekje wordt na een minuut of twee afgebroken voor ‘commercials’, allemaal afgedreund op dezelfde vermoeiende pseudo-toffe toon. Met de televisie ging het mij weer anders: daar kon ik alleen de reclamefilmpjes waarderen (waarmee zelfs nieuwsuitzendingen een paar keer worden onderbroken), de rest van de programma's was onverteerbaar. Grote borden langs de weg adverteren van alles, tot en met musea en begraafplaatsen, en brengen ook andere annonces zoals ‘Christ Died For You’ of ‘You Must Be Reborn’. Het oerwoud van al dan niet lichtgevende reclames langs highways en winkelstraten crëert, meer dan enige gemeenschappelijkheid in bouwstijl, de typische ‘American environment’. Op de duur ben ik veel van die permanente kermis gaan houden.

Het is belangrijk te signaleren, dat uitwassen in de Amerikaanse samenleving soms ook tot tegenbewegingen leiden. Naast de ongenietbare AM-radio zijn op vele plaatsen FM-stations gekomen, die geen reclame uitzenden. Sommige daarvan bestaan (vrij moeizaam) van de contributies van luisteraarsverenigingen, zoals KPFA in San Francisco, een soort ‘third program’ met o.m. zeer onafhankelijke politieke uitzendingen. Wat de reclame langs de wegen betreft: langs een primaire autoweg als de New Jersey Turnpike is geen enkele reclame te zien, zelfs niet op veraf gelegen schuurtjes waar je in Nederland toch wel een bord ‘Fatum 1845 Labor’ zou verwachten.

De overheersing van het nieuwe, het gestroomlijnde, het gestandaardiseerde heeft geleid tot een merkbare nostalgie voor wat oud en ‘natuurlijk’ is. Oude kachels, wagenwielen en Model-T Fords zijn een begeerd bezit. In Californië was ‘driftwood’ hevig in de mode: op het strand aangespoelde bizarre stukken boomtak, die men gebruikte als versiering in huizen en etalages, zelfs als voetstuk voor schemerlampen. Onze woonplaats had een shopping-center dat was gebouwd overeenkomstig alle Amerikaanse begrippen van ‘echte sfeer’. Er waren een paar duizend verweerde houten balken in verwerkt, afkomstig van oude schepen en boerenschuren.

Veel ‘sophisticated’ Amerikanen idealiseren Europa, al begrijpen de meesten wel dat bij ons niet uitsluitend kunstenaars en denkers over straat lopen. Eén van de door zulke Amerikanen het meest betreurde tekortkomingen van hun land is het ontbreken van ‘side-walk cafes’. Niet alleen heeft Amerika geen terrasjes, maar het kent in het algemeen café's nauwelijks als trefpunten waar je zit te praten of de krant te lezen. In de armere buurten zijn er aparte gelegenheden voor biljarten en kaartspelen, zoals pool, poker, pan en lo-ball. (In een kaarterslokaal in San Jose zag ik een groot bord hangen ‘All Speaking Must Be In English’ - want de lower class bestaat in Californië behalve uit negers voornamelijk uit mexicanen, italianen en oosterlingen.) Verder zijn er overal in Amerika zindelijke coffee shops, waar men van je verwacht dat je vertrekt zodra je je consumptie op hebt, en slecht verlichte ‘clubs’, pijpenla's waar mannen zwijgend en in een sfeer van zondebesef drank tot zich nemen. In de laatste jaren is nu toch een nieuw type gezelligheidscentrum opgekomen, dat qua atmosfeer veel meer gemeen heeft met de Europese café-restaurants. Dat is de ‘bowling alley’, de gemoderniseerde kegelbaan. Maar de higher middle class komt daar niet.

De meeste bowling alleys staan langs grote wegen in suburbia. Eigenlijk is suburbia niet meer het juiste woord, want het veronderstelt nog altijd een zekere binding met een stad. Vroeger gingen de bewoners van de suburbs naar de stad om te werken en om te winkelen. Dat gaat niet meer op. De nieuwe fabrieken staan zelf in de suburbs, en de grote modehuizen van San Francisco sturen hun beste artikelen naar de filialen

[p. 7]

langs de highways, want de koopkrachtigste klanten komen dáár. Het universele autobezit en de onoplosbare parkeerellende leiden tot het afsterven van de binnensteden. Veel Amerikaanse steden zijn als appels met een rottend klokhuis. Het centrum van Los Angeles lijkt sprekend op een Duitse stad tien jaar na de bombardementen. Ouderwetse huizen, winkels en theaters staan verloren naast wijde open vlakten vol stenen en onkruid, hier en daar gefatsoeneerd tot parkeerterrein. Daartussendoor een stuk of wat moderne kantoorgebouwen.

Onze kleine universiteitsstad is pas na 1890 ontstaan, maar het verval van het centrum is al in volle gang. Het blok tegenover het station, vijfentwintig jaar geleden nog de gezelligste plek van de stad, met 's avonds altijd een pantoffelparade van studenten, is nu vrijwel verlaten. Je vindt er een onbewoonbaar verklaard hotel, een groot café dat meestal dicht zit, en een smoezelige broodjeswinkel. In de hoofdstraat staan ettelijke grote winkelpanden leeg, dichtgespijkerd met planken. De plaatselijke winkeliers proberen van alles om de klanten vast te houden. Een half jaar geleden hebben ze de parkeerterreinen in het centrum overgenomen van de gemeente en de parkeermeters gesloopt, zodat iedereen voortaan gratis kan parkeren. Maar omdat ook dàt niet helpt, is er nu een groots plan ontworpen om de hoofdstraat te veranderen in een ‘mall’, d.w.z. een soort Lijnbaan. Mijns inziens zou dat de genadeslag zijn.

Californië is een jong land. Vanuit Europees gezichtspunt zou je kunnen denken: dat land is historieloos. Het bestaat immers uit niets dan nieuwe steden, nieuwe plantages, nieuwe fabrieken en nieuwe, van elders gekomen mensen? Geeft dat niet een zekere leegte?

Mijn ervaring in Californië was precies anders: ik voelde me bij iedere stap met geschiedenis geconfronteerd. Ruim een eeuw geleden was het nog een land van spanjaarden en indianen; sindsdien heeft het in razend tempo een ontwikkeling doorlopen waar wij in Europa eeuwen over doen, en overal vind je merktekens van de verschillende ontwikkelingsfasen. Juist omdat het verleden niet ver weg is, is het zo tastbaar. De negerwijk aan de overkant van de freeway dateert pas van na de oorlog. Dat daar zulke grote eiken staan, komt omdat er vroeger een boerderij is geweest. Onze buurstad Redwood City heeft zijn naam gekregen in de tijd dat daar het hout in schepen werd geladen dat de lumberjacks langs de bergbeken naar beneden lieten drijven. De enorme verwaarloosde zaal in San Francisco, waar ik een conferentie heb bijgewoond, is eens een luisterrijke schouwburg geweest. Het kledingpakhuis in dorp A is een voormalige bioscoop, evenals het baptistenkerkje in dorp B. Vanzelf kreeg ik in Californië volkomen andere maatstaven van tijd. Want Redwood City was pas na 1850 ontstaan en de voormalige bioscopen waren niet veel ouder dan ik zelf.

In de vijftiger jaren hoorden wij nu en dan klaagzangen over een algemene politieke apathie onder de Amerikaanse studenten. Twintig jaar eerder hadden de universiteiten gegonsd van opgewonden discussies over Moskou en Hitler en de toekomst van de Amerikaanse samenleving; maar in het Eisenhower-tijdperk schenen de studenten bang te zijn ‘to stick their necks out’ en toonden zij alleen belangstelling voor hun persoonlijke carrière.

Kort na mijn aankomst op de universiteit bezocht ik een debatavond over de buitenlandse politiek van Kennedy (die toen net acht maanden aan het bewind was). Met de echo van bovengenoemde klaagzangen nog in het hoofd, verwachtte ik er niet meer dan een handvol studenten te zullen aantreffen. In feite waren er tegen de vijfhonderd. Men bevestigde mij, dat een dergelijke opkomst drie jaar geleden ondenkbaar was geweest. Toen telde de ‘Political Union’ (de studentenclub voor politiek) maar enkele tientallen leden en hield zij haar bijeenkomsten in seminar-rooms. Sindsdien had zij zich ontwikkeld tot de belangrijkste organisatie op de campus, die geregeld bijeenkomsten belegde in de grootste college- en toneelzalen. De Political Union was een losse federatie van vier secties: de Republican, de Conservative, de Democratic en de Socialist Caucus. Het militantste was de Conservative Caucus, die bestond uit aanhangers van Senator Goldwater en alles wat daar rechts van staat.

Dit op de voorgrond treden van de rechtervleugel was een zeer recente ontwikkeling. In het algemeen kan men zeggen, dat de opleving van politieke studentenactiviteit een paar jaar geleden is begonnen op de linkerhelft van het politieke spectrum. Het verkiezingsjaar 1960 heeft geweldig katalyserend gewerkt. Anders dan in de dertiger jaren concentreert de belangstelling zich nu niet op het probleem van de economische organisatie van de maatschappij, maar op kwesties van ‘civil rights’ en van internationale politiek. Het is opvallend, dat ook de socialisten slechts weinig over

[p. 8]

socialisme spreken, maar des te meer over de negerdiscriminatie, de gesties van het House Committee on Un-American Activities (HUAC), de dreiging van de ‘warfare state’ en de bewapeningswedloop. Wel nemen Californische studenten deel aan campagnes in de landbouwgebieden om de ‘migrant workers’ in vakbonden te organiseren.

Er is onder de huidige generatie een behoefte aan idealistische romantiek. Men zingt ‘freedom-rider songs’ en praat eindeloos na over een incident van mei 1960, toen studenten die tegen een zitting van HUAC in San Francisco demonstreerden, hardhandig door de politie uit de City Hall werden gewerkt. Men houdt nachtwaken op de campus als protest tegen kernproeven. Men leest opstandige bladen zoals Dissent, Liberation en The Minority of One.

Het jaar 1961 was in Amerika een hoogtepunt van politiek bewustzijn. Het optreden van de regering-Kennedy had op veel intellectuelen een inspirerend effect gehad. Men was gefascineerd door het Peace Corps. Men las ijverig de geschriften van Rostow, Schlesinger, Bowles en andere mannen waarmee Kennedy zich had omringd. Lange rijen handtekeningen van hoogleraren verschenen onder open brieven over de civiele verdediging, de bevolkingstoename, enz. Tegelijkertijd had de wachtaflossing in Washington een al even inspirerend effect op de argwaan aan de rechterzijde. Politici als Barry Goldwater, William Buckley, Strom Thurmond, Edwin Walker, Robert Welch vonden steeds groter weerklank. De temperatuur van de politieke discussie liep op.

Toen ik Amerika verliet, had ik de indruk dat de algemene politieke geestdrift al weer aan het tanen was. Kennedy's aanhangers zijn ontmoedigd door zijn tegenslagen. Het aan de kaak stellen van de methoden van HUAC wordt op de duur wat vervelend, en wie houdt het vol om onafgebroken verontrust over de atoombom te zijn? Er heerst een zekere politieke oververzadiging. Maar er is geen reden om aan te nemen dat dit een terugkeer betekent naar de gezapigheid van vóór 1960.