Hollands Weekblad. Jaargang 4

[p. 1]

Hollands weekblad tijdschrift voor literatuur en politiek vierde jaargang · nummer 174 · 3 oktober 1962

Ander hoger onderwijs

Het Centraal Bureau voor de Statistiek heeft berekend, dat bijna de helft (46 percent) van het aantal studenten, dat in de jaren 1948-1950 voor het eerst is ingeschreven, zijn studie niet heeft afgemaakt. Dit lage studierendement betekent, dat de universiteit bij de opleiding van studenten tekort schiet.

De universiteit: dat zijn vooral curatoren en hoogleraren. Zij zijn degenen die meer dan wie ook verantwoordelijk zijn voor de gang van zaken. Men kan natuurlijk de schuld van het hoge afvalpercentage (en van de lange studieduur, de frustraties der stafleden, en de onvoldaanheid waarmee veel afgestudeerden op hun studie terugkijken) in de schoenen schuiven van middelbaar onderwijs, studenten, minister en parlement. Daar is de misstand ook zeker voor een deel toe te herleiden. Maar de hoofdoorzaak ligt in de opvattingen en activiteiten van de grootste machthebbers in de universitaire samenleving.

De CBS-cijfers zijn in april gepubliceerd. Wie op grond daarvan schaamrood en hervormingsplannen verwachtte bij degenen die zich de bevindingen van de rekenaars het meest kunnen aantrekken, vergiste zich. Toch was er een mooie gelegenheid om te laten merken, dat men ernaar streeft de gebrekkige universitaire opleiding zo snel mogelijk te veranderen, namelijk bij de elf rectorale redevoeringen die aan het begin van het academische jaar zijn gehouden. Maar hoewel het onvoldoende studierendement in iedere rede ter sprake kwam, was er geen enkele rector die er het bewijs in zag dat een universitaire opzet, die zulke serieuze brokken maakt, een verkeerde opzet is. De meeste oraties waren klaagzangen, over de snelle groei, over de problemen van studentenhuisvesting en nieuwbouw, over de aantallen promoties die niet meegroeien, over de zwaar belaste hoogleraar. Ook over rendement en studieduur, maar zonder dat daar enige kritiek op hoogleraren of curatoren, enige suggesties voor ingrijpende verande-

[p. 2]

ring van studieprogramma's, examenpraktijk of selectiesysteem voor en tijdens de studie mee gepaard gingen.

Nu er over Nieuw-Guinea gelukkig niet veel meer te zeggen valt, zou het mooi zijn als de politieke aandacht zich meer richtte op een onderwerp dat voor ons land van groter belang is: de reorganisatie van het hoger onderwijs. Want de enigen die de macht bezitten om de primair verantwoordelijke curatoren en hoogleraren te corrigeren zijn tenslotte parlement en minister. Zij zouden de universitaire opleiding kunnen verbeteren door maatregelen te nemen of te eisen voor:

1.

Beperking van de autonomie van de individuele hoogleraar. In twee richtingen: de zelfstandigheid, en daarmee de aantrekkelijkheid van het werk der wetenschappelijke stafleden zou vergroot moeten worden; een klein, en niet steeds wisselend faculteitsbestuur zou de regels moeten opstellen voor het onderwijsprogramma (examen- en tentameneisen, collegerooster, etc.) waaraan iedere afzonderlijke hoogleraar zich heeft te houden. De nieuwe wet op het wetenschappelijk onderwijs bevat een artikel dat meer controle mogelijk maakt. Het gaat er nu om dat deze bevoegdheid ook gebruikt wordt, dus dat in dit opzicht ook de hoogleraren per faculteit zich hebben te schikken in een hiërarchisch verband. Dat woord hiërarchie komt overigens in de wet nog niet voor. Daarin staat alleen maar dat de faculteit moet zorgen ‘voor de inrichting en de goede gang van het onderwijs’.

2.

Vergroting van de bestuurskracht van rector magnificus en president-curator. Daarvoor is nodig dat een meerjarig rectoraat overal wordt ingevoerd en dat men breekt met de gewoonte gepensioneerde bedrijfsdirecteuren en ambtenaren tot president-curator te benoemen. Nog beter zou het misschien zijn de twee functies samen te voegen en de verantwoordelijkheid voor onderwijs, onderzoek en bestuur toe te vertrouwen aan één president van de universiteit. Dat zou iemand moeten zijn die qua leeftijd, ideeën en mentaliteit geschikt is om

	hervormingen in te voeren die verder gaan dan het voorzichtige, moeizame lapwerk van de laatste jaren.
3.	Verbetering van de overgang van het middelbaar naar het hoger onderwijs. De hoogste klassen van de scholen zouden minder schools van opzet moeten worden; de eerste jaren van de universiteit schoolser (meer verplichte colleges, werkgroepen en examens, frequenter controle van studieresultaat). Het is niet alleen een kwestie van te grote gebondenheid tegenover te grote vrijheid, maar ook van een alzijdig tegenover een eenzijdig studieprogramma. De bêta-student verliest na zijn schooltijd ieder contact met de alpha-vakken en voor de meeste alpha-studenten geldt omgekeerd hetzelfde. De studievrijheid is te groot in de eerste jaren (te klein in de latere, althans in de meeste faculteiten, doordat studenten geen oefening krijgen in zelfstandig onderzoek), de keuzemogelijkheden zijn te klein.
4.	Voor de technische, sociale, natuur- en taalwetenschappen een splitsing tussen een korte studie van 4 à 5 jaar, gericht op de maatschappelijke praktijk, en een lange studie van 7 à 8 jaar, gericht op wetenschapsbeoefening. Deze studies zouden niet naast elkaar moeten bestaan, maar de lange na de korte. Alle studenten volgen dus de vierjarige opleiding - die een ruimere keuze tussen vakcombinaties moet bieden en in zoverre dus al een begin van specialisatie - en alleen de wetenschappelijk begaafden en belangstellenden gaan door. Zij kunnen meer aandacht krijgen doordat hun aantal kleiner is dan tegenwoordig. De korte studie is alleen wat lengte aangaat gericht op de praktijk. De inhoud zal beperkt moeten blijven tot het bijbrengen van kennis der begrippen en methoden op één terrein van wetenschap en van de samenhangen met de andere. Handigheid en vakkennis voor specifieke beroepen, dat zal veel meer een zaak moeten worden van de bedrijven, departementen, scholen, advocatenkantoren etc. zelf dan van de universiteiten.
5.	Gelijke universitaire opleidingskansen voor kinderen uit alle sociale milieu's.^*) Wanneer men het huidige systeem wil handhaven, waarbij het eindexamen toegang verschaft tot universiteit en hogeschool, zal men ook bij de toekenning van beurzen en renteloze voorschotten dit einddiploma als enig criterium moeten hanteren. Het is onrechtvaardig aan kinderen van relatief arme ouders zwaardere eisen te stellen dan aan de anderen. Wie pas na een herexamen slaagt dient daarmee evenveel recht op een beurs te verwerven als de geslaagde met zevens en achten. Deze gelijke behandeling zal ook na

*) Zie ook het artikel ‘Sociale herkomst van studenten’ op pag. 16 van dit nummer.

[p. 3]

de toelating moeten doorduren. Zolang men meent dat studievrijheid betekent dat een student zo lang mag studeren als hij wil, moet men dit recht ook toekennen aan de beursstudent. Het argument dat het in het ene geval alleen de ouders geld kost, en in het andere de staat, gaat niet op, want vergeleken bij de overheidsinvestering in iedere student is de ouderbijdrage laag. Niemand betaalt uitsluitend zelf de studie van zijn kinderen. Maar ook afgezien van dit financiële argument, het is onrechtvaardig als aan kinderen van rijke ouders een grotere studievrijheid wordt gelaten dan aan kinderen van arme. Rijkdom geeft allerlei privileges en voordelen; de mogelijkheid de eigen kinderen te laten studeren, en dan nog tegen een speciaal tijdstarief, hoort er daar niet één van te zijn.

K.L. Poll