Hollands Weekblad. Jaargang 4

[p. 14]

Ontmoeting
A. Tuppe

Ik ben een nuchter mens. Alles in mijn leven heeft zijn verordineerde plaats. Wat niet in mijn bestaan past, wat niet in de wereld der drie dimensies en de logica van alledag thuishoort, werp ik zonder genade achter de horizon van mijn gezonde verstand. Ik houd alles overzichtelijk, ik leef volgens een plan, een goed overwogen schema. Ik ken mijn belang en houd dat van anderen scherp in het oog. Beheerst wandel ik langs de paden die vorige geslachten hebben gebaand en voel mij er best bij. Ik weet wat kan en mag en heb al jong de antwoorden geleerd op nuttige vragen. De wereld is geen paradijs en dat zal zij nooit worden. Maar met bedachtzaamheid, met geven en nemen is er voor iedereen plaats. Fantasten en heethoofden bejegen ik vriendelijk. Ook zij vervullen een functie in het bestel waarin ik mij veilig weet: zij tonen aan dat ik gelijk heb, want nimmer ontkomen zij aan een droevig lot. Zo vernam ik gisteren dat Max W. dood is. Hij heeft zich volgegoten met drank en daarna de gaskraan opengedraaid. God hebbe zijn ziel, wat overigens op ernstige gronden betwijfeld mag worden.

Ik ontmoette Max in het café waar ik bij tijd en wijle het drankmisbruik van ons volk gadesla. Zelf ben ik een zeer matig drinker. Helaas is de conversatie die men in café's kan beluisteren veel minder spiritueel dan de heer Carmiggelt ons wil doen geloven.

Max was een kleine, pezige man met blond, kortgeknipt haar en waterig blauwe ogen, die je niet loslieten. In 1941 was hij vanuit Noord-Frankrijk naar Engeland overgestoken en had zich daar gevoegd bij een commandokorps. Na in Europa te hebben gevochten ging hij eind 1945 als vrijwilliger naar Indonesië. ‘Ik was vroeger een fijnbesnaarde jongen’, zei Max, langzaam, maar onophoudelijk whisky drinkend. ‘Ik speelde piano, ik hield van literatuur. In de oorlog had ik er niet zo veel aan. Ik merkte dat ik beter met bajonet en handgranaten overweg kon. Toen het vrede werd kon ik zelfs niet ophouden met vechten. Met zoveel miljoen anderen ging ik naar huis. Maar ik kan niet vergeten. zie je. Ik hoefde opeens geen dekking meer te zoeken, ik had geen sten meer. Ik ben ziek, ik weet het. Soms ben ik nieuwsgierig hoe het met me zal aflopen, meestal ben ik er alleen maar bang voor. Een held ben ik nooit geweest, denk dat niet. Lezen doe ik niet meer, al dat gefemel over liefde als je gewoon met een vrouw naar bed wilt. Dat gemier over onze vrijheid, democratie. God wat word ik er beroerd van. Naar de film ga ik ook niet meer. Ik ben doodsbenauwd in zo'n donkere zaal waar de schaduwen van het doek losraken en me onder de voet lopen. Het liefst ben ik buiten of ergens waar ik direct uit kan als ik wil’. Hij keek naar de kastelein die lodderig de tapkast wreef, en naar de gebogen ruggen van de mannen op hun krukken. Ik stak een sigaar op en wuifde de eerste rookwolk tussen ons weg, Max keek naar mijn zegelring en toen in mijn gezicht. Zijn ogen handhaafden de afstand tussen hemzelf en zijn omgeving. Ik heb hem nooit zien lachen, hij trok zijn mondhoeken naar beneden. Het fletse blauw van zijn ogen suggereerde een slaperigheid waarin ik niet geloofde.

‘Ik vergeet niks’, zei hij. ‘Dat is wel eens rot, ik weet het. Voor het eerst in burgerkleren liep ik naar een station om naar huis te gaan. Mijn ouders leefden nog, dat wist ik. Een locomotief blies brandende sintels omhoog. Er stond een gemeenteklok, half negen was het, tijd voor het kopje thee van de burgers, ook voor mij dus. Ik was er misselijk van. Ik hield mijn kaartje in mijn hand. Mijn coupé was gelukkig leeg. Het stonk er naar as en er brandde zo'n pisgeel lampje. De trein begon te rijden en schudde net zo van de koorts als ik. Het karton van mijn kaartje werd zacht van het zweet in mijn hand. Ik keek naar buiten en zag mijn gezicht in de ruit. Daarachter lag een straat waarin ik mezelf zag lopen, van portiek naar portiek. Een mitrailleur begon te bidden, onze vader die in de hemelen zijt ratatatatata. Een mooi geluid is dat als je moffen voor hun kloten schiet, wist je dat? Ik ging maar roken en blies de rook tussen de ruit en mezelf. De trein stopte en er kwam een vent binnen die tegenover me ging zitten met zijn dijen uitmekaar en een shagje in zijn bek. Ik wou opstaan en toen moest ik kotsen, over mijn schoenen, een smurrie, en stinken’. Hij hield zijn ogen gesloten, nu en dan zijn oogleden optrekkend om te zien of ik wel luisterde.

Een kleine maand later zag ik Max weer, op een tramhalte. Zijn ogen gleden van

[p. 15]

mijn grijze gleufhoed over mijn loden overjas naar mijn glimmende schoenen. Hij knikte goedkeurend, - iets te nadrukkelijk. Het was een donkere namiddag zonder regen. Hoewel mijn eerste aanvechting was gewoon naar huis te gaan stelde ik hem voor iets te gaan drinken bij Américain. Een marginale figuur als hij, iemand die zich boven de normen stelde waaraan ík me tot mijn genoegen heb aangepast, zo'n man is een gesprek waard. Niet om te intiem te worden natuurlijk, een kennis als hij kon ik me niet veroorloven.

Hij bestelde whisky en vroeg naar mijn werk, zo achteloos dat ik begreep dat zelfs het huichelen van beleefdheidsfrasen hem slecht afging. Dat hij er niettemin een poging toe deed leek mij een vernedering. Zelf bekende hij, ironisch, het wapenkapitaal te dienen. ‘Ik ben ziek’, zei hij. ‘Jij begrijpt er niets van. Het hoeft ook niet. Je betaalt mijn drinken, dat is genoeg’. Na zijn eerste glas ontspande hij zich en ging gemakkelijker zitten. Hij rolde een sigaret, mij aankijkend alsof hij me nu pas in het oog kreeg.

‘Ik ben een vreemd mannetje voor je, is het niet? Ik ben dicht bij de streep, de witte streep die het bewuste handelen scheidt van de chaos van de reflexen en impulsen. Mooi gezegd heb ik dat. Ik experimenteer met mezelf. Ik probeer hoever ik kan gaan, misschien uit wellust. Heb je enig benul van wellust? Ik loop wel eens op straat, dan is er muziek in de lucht. Die hersengelei in mijn hoofd trilt bij iedere stap. Mijn gedachten ontvallen mij als nauwelijks geliefde familieleden, het gaat bijna ongemerkt. Jij bent zeker gek op je familie? Bij iedere verjaardag is de hele troep zeker present, met een cadeautje? Jij hebt een gezicht of je in veevoer doet, weet je dat? Op de bres voor onze zuivelbelangen. Zonder gedachten ontstaat er een vacuüm in je hoofd. Op mijn netvlies ontvang ik zo maar losse beelden. Auto's, reclamezuilen, gevels, mensen. Maar er is geen samenhang meer. Het automatische commentaar van vroeger op deze beelden blijft achterwege, ze dwingen me niet meer tot een keus. Dan ben ik vrij’.

Hij sprak zacht maar duidelijk. De mensen aan de tafeltjes om ons heen konden hem niet horen, als hem dat wat kon schelen. Bekenden zag ik niet. Hij zag er ontspannen, bijna tevreden uit.

‘Droom je wel eens?’ vroeg hij. ‘Ik heb een repeterende droom. Het kostte me veel tijd voor ik me hem helemaal kon herinneren als ik wakker was geworden. Zo'n droom is natuurlijk niet gebeurde werkelijkheid met een klein beetje of heel veel waarheid. Ik had moeite mijn eigen



aandeel erin te vergelijken met de werkelijkheid van zoveel jaar geleden. Het lukte gedeeltelijk. Geloof me, de psychiaters zitten om me te springen. Wil je het horen? Het gaat ongeveer zo: ik kijk in een andere wereld, een door fel licht overstraald landschap. Ik voel opeens dat ik alles al eens beleefd heb, concreter - in een droom heb ik geen vat op wat ik zie en meemaak. In het begin ligt de werkelijkheid, als ik het zo noemen mag, als een oliefilm op een watervlak, zoiets als een vochtige spiegel. Dan breek ik er door heen. Zo is het natuurlijk niet maar zo lijkt het. Er zijn huizen aan een brede asfaltweg onder een fel brandende zon, een echte tropenzon. Mensen marcheren in dichte kolonnes, heel snel, zoals je dat wel eens ziet in oude films, alsof ze bezield zijn door één gedachte, welke weet ik niet, langs de huizen. Een gele stroeve tram komt aan de dunne electriciteitskabel de kolonne achterna. Rode letters kronkelen over de wagons: We Want Freedom. De tram staat stil en er wordt geschoten. Het is grappig om te zien. Als onzichtbare vingers grabbelen de kogels hun prooi uit de menigte, die in paniek uiteen stuift. De doden blijven achter, of ze bevroren zijn in de zon. Er staan flamboyants met bloemen en bloed in hun kruinen. Een jeep rijdt tot vlak achter de stilstaande tram, drie soldaten springen er uit, bruine kerels met tulbanden en baarden. Uit de voorste tramwagen komt een verschrikt, oud bruin mannetje. Zijn armen zwaaien onbeheerst in de lucht, zijn mond gaat open en dicht, zijn hoofd wiebelt op een dun nekje. De soldaten doen alsof ze hem niet zien. Achteruit lopend steekt die oude de weg over. Achter de huizen ontploft een granaat en er klinken weer schoten. Het mannetje valt voorover, zijn armen wijzen mee met de rechte rails. Ik zit in een van die huizen. De geweerkolf schokt in mijn schouder, de knallen slaan open in mijn hoofd

[p. 16]

en drijven mijn gedachten in een hoek.’ Met zijn geelgerookte vingers rolde hij een nieuwe sigaret. ‘Ik heb er zoveel kapot geschoten’, zei hij. ‘Vullis. Nou zijn we netjes geworden, tenminste hier. Vroeger speelde ik zo mooi op de piano. Dan was ik er helemaal ín. Mijn moeder had er tranen van in de ogen. Ze is dood. En ik las Rilke, Van Ostayen. Ik was een lekkere knul’.

Hij stak zijn sigaret aan en stond op. Zijn hoofd scheef zei hij: ‘Kom eens langs’ en hij noemde mij zijn adres. Hij stak zijn handen in de zakken van zijn regenjas en liep weg met kleine stappen, behoedzaam leek het.

Ik ben maar een keer bij hem geweest. Hij woonde op een grote zolderkamer. Het was er minder rommelig dan ik me had voorgesteld. Door twee grote ramen had hij uitzicht op een gracht en op de bomen die daar langs stonden. Aan de muur hing allerlei oud wapentuig. Met die verzameling honoreerde hij ondanks alles een verwachting. Op de tafel lagen Amerikaanse en Franse tijdschriften. Hij ging zitten en schonk een glas voor me in. ‘Fijn dat meneer me de eer van een bezoek waardig keurt’, zei hij, zijn woorden met overleg kiezend, want hij bleek al meer gedronken te hebben dan ik op een hele avond verdragen kan. ‘Ik hoopte echt dat je komen zou’. Hij begon te lopen. Hij droeg geitenwollen sokken en sloffen.

‘Waarom ben je niet getrouwd?’, vroeg ik op goed geluk.

‘Dat kun je niet menen’, zei hij, overdreven geschokt. ‘En de hoeren dan? Moeten die niet leven? Nee, hoogstaande gesprekken voeren met een heer als jij, dat vergoedt veel. Jouw soort loopt overal als officier rond. Met een bâton en een op schreeuwen getraind smoel. Er ontbreekt te veel aan de vredestijd. Soms denk ik: geef me honderd man en we ruimen Amsterdam op’. Hij ging tegenover me zitten. ‘Toch ben ik vol hoop. Oorlog allerwegen. Ik doe mijn best, ik lever wapens en het doet me goed. Maar de echte grote handel is het niet. Waarom zou ik naar Katanga gaan of ergens anders naar toe? Het schorem als jij weerhoudt me ervan. We zouden met jou kunnen beginnen’.

Ik drukte mijn sigaar uit en stond op, zeggend dat ik hem niet langer storen wou. Hij kwam voor me staan. ‘Blijf nog wat, een tronie als het jouwe zie ik niet elke dag’. Ik deelde hem mee dat ik zeer gepresseerd was en dat ik helaas afscheid moest nemen. Hij greep me bij mijn revers, draaide die een slag om en trok me naar zich toe. Hij vroeg: ‘Ik ontrief u toch niet, meneer de generaal?’. Behalve bang werd ik driftig en ik sloeg in zijn richting. Op het zelfde ogenblik had hij me losgelaten en stond hij buiten mijn bereik. Met één van zijn voeten schopte hij vinnig naar me en raakte me in het kruis. De pijn was zo hevig dat ik dubbelsloeg en op mijn knieën op de grond terechtkwam. Mijn bril gleed van mijn neus. Even was ik buiten bewustzijn. Toen ik probeerde overeind te komen sloeg hij me een paar maal in mijn gezicht. Ik viel achterover, steunend op mijn ellebogen. Na enige tijd kon ik me aan een stoel optrekken. Ik zag alles wazig en proefde bloed. Op de tast zocht ik mijn bril. Max stond bij zijn verzameling aan de muur. Hij wipte op de bal van zijn voeten en hield een dolkmes in zijn hand. Hij zweeg. Zonder zijn nu kleurloze ogen van me af te wenden wierp hij het mes omhoog. Het buitelde veilig weer terug in zijn hand. Ik verroerde me niet, ik moest slikken maar ik had geen speeksel. Hoe lang we zo, doodstil, bleven staan weet ik niet. Eindelijk kwam er beweging in hem: zijn kaakspieren ontspanden zich en hij wees naar mijn jas en hoed. Langzaam begaf ik me in die richting. Het zangerige gevoel in mijn onderbuik dreigde me onpasselijk te maken. Hij trok de deur voor me open en ik voelde zijn ogen in mijn rug, terwijl ik, allengs sneller, de trap afging.

Dit avontuur heeft me voorzichtiger gemaakt dan ooit. Romantiek is vulgair. Max W. is dood. Het is ongetwijfeld het beste voor hem. Eén ding is zeker: wie vrijwillig de dood kiest bekent zijn ongelijk.