Hollands Weekblad. Jaargang 4

[p. 10]

Wereldwijde overcapaciteit
E. Damen

De stabilisatie van de New Yorkse effectenbeurs gedurende juli en de verstreken weken van augustus heeft rechtvaardiging gevonden in de mededelingen van president Kennedy over de niet onbevredigende toestand van de Amerikaanse economie. Op het oog ontleende de president aan zijn analyse van de economische toestand de argumentatie om verlaging der inkomens- en bedrijfsbelastingen niet op staande voet in te voeren, doch pas in 1963 bij de volgende begroting, waarbij dan tevens een poging kan worden ondernomen om de belastingverlaging niet tot gevolg te doen hebben, dat het nieuwe budget deficitair is. In werkelijkheid is het uitstel een kwestie van politiek realisme, aangezien het doorzetten van een belastingverlaging in het parlement niet alleen een moeilijke zaak zou worden, maar zelfs een zaak waarvan het succes niet helemaal vaststond. Uit een recent Gallup-onderzoek is bovendien komen vast te staan, dat de parlementariërs, die tegen een deficitaire begroting zijn, ongeveer ruim 70 pct van de Amerikaanse bevolking op hun hand hebben. De nog steeds voortgaande verburgerlijking der Amerikaanse maatschappij gaat uiteraard gepaard met een tendentie naar conservatief denken, speciaal in geldzaken en vooral nu ten aanzien van de koopkracht en waardevastheid van de dollar. In zekere zin correspondeert de uitkomst van dit Gallup-onderzoek met de zware beursreactie van eind mei en begin juni toen het publiek het ongezonde plotseling onderkende van mede door voortdurende inflatie indrukwekkend gestegen beurskoersen. Een zekere heroriëntering bij de interpretatie van economische fenomenen is toen begonnen en nu de rust grotendeels is hersteld, terwijl het vertrouwen ook lijkt terug te keren, begint een nieuwe ontwikkeling zich af te tekenen. Dat is o.a: een andere visie op de betekenis van het verschijnsel overcapaciteit.

Na de Tweede Wereldoorlog en nog eens speciaal tijdens en vlak na de z.g. Koreacrisis waren de potentiële en de koopkrachtige vraag aanzienlijk groter dan de produktiecapaciteit. Naast de begrijpelijke inhaalvraag in de industrielanden was er de nieuw optredende vraag uit de ontwikkelingslanden. In dit laatste geval is het tot dusverre nog niet mogelijk gebleken de koopkrachtige vraag in die landen dusdanig te stimuleren dat er een althans zekere mate van harmonie bestaat tussen de werkelijke behoeften in de ontwikkelingslanden en de koopkrachtige vraag, maar er wordt langzaam toch wel enige vooruitgang gemaakt. Het snelst herstelde zich de produktiecapaciteit van de landbouw, daarna die van de grondstoffen uit de globaal agrarische sector, allengs volgden de delfstoffen als olie en kolen, vervolgens ging de capaciteit van de verwerkende industrie hier en daar tekenen van overvloed vertonen (auto's, textiel, duurzame consumptiegoederen voor het huishouden e.d.) en tenslotte hebben nu ook de basisindustrieën speciaal in de staalsector en in de chemische sector een capaciteit, die groter is dan de vraag of de behoefte.

Het bereiken van eerst voldoende en later van te grote capaciteit heeft aanvankelijk de klassieke reactie gehad van prijsdalingen, die vooral in de jongste sectoren (kunststoffen) soms tamelijk opmerkelijke afmetingen aannamen. Sinds het begin van dit jaar zijn prijsdalingen echter in het algemeen niet opmerkelijk meer. Enerzijds is er uit de sterke hausse nog een na-ijling overgebleven van stijgende produktiekosten, anderzijds echter gaat de industrie meer en meer over tot aanpassing van de produktie bij de vraag, waardoor het natuurlijk mogelijk is het prijsniveau te handhaven zo lang allen één lijn trekken. Gezien de nog steeds optredende stijging van het verbruik gaat het hier om betrekkelijk kleine percentages, behalve in enkele uitzonderingsgevallen, zoals bij staal, waar in Amerika op 50 pet van de capaciteit wordt geproduceerd en in

[p. 11]

Europa in het algemeen op 75 pct van de nog steeds stijgende produktiecapaciteit.

Aan dit vrijwel overal optredende niet volledig uitbuiten der beschikbare produktiecapaciteit in de basisindustrieën zitten verschillende interessante kanten. Apart kan met het betreuren, dat het uitblijven van verscherping der concurrentie op die manier de prijzen vrij stabiel houdt, maar aangezien het inkomen van de consumenten in het algemeen nog steeds stijgt, koopt men daarmede ook wel weer een grote mate van rust en zekerheid in het bedrijfsleven, hetgeen ook wat waard is. Belangwekkend zijn evenwel de waarnemingen, die meer en meer worden gedaan, dat het niet op volle 100 pct capaciteit werken van de basisindustrieën tot verlaging der eigen kosten leidt door grotere efficiency, rustiger bedrijfsgang, beter doorstroming, e.d. Zowel in de Ver. Staten als in West-Duitsland begint bijv. bij de staalindustire het verlangen volledig te verdwijnen om weer op 100 pct capaciteitsbenutting of zelfs daarboven te werken. Het proces verloopt thans beter dan in de ‘hectic days’ van krankzinnige levertermijnen en onoverzichtelijke vraag. Er is hier sprake van een belangwekkende evolutie van de maatschappij, die van de ondernemingsgewijze organisatie van de produktie uitgaat. Er is indertijd verondersteld, dat het stelsel aan overproduktie ten onder zou gaan. In werkelijkheid blijkt het stelsel bij een zekere mate van overproduktiecapaciteit zeer wel te floreren. Dit is natuurlijk een generalisering. Want terwijl het in Europa heel aardig werkt, zoals hier is beschreven, heeft men in de Ver. Staten in bepaalde industrieën de neiging het ‘break-evenpoint’ van de capaciteitsbenutting onder druk der omstandigheden zo laag te stellen, dat feitelijk de kapitaaldienst in gevaar komt (dividenduitkering en/of zelffinanciering van investeringen). De complicatie is hier ook weer, dat in feite de koopkracht van de dollar bij de enorme industriële expansie van de VS in de twintigste eeuw is vooruitgelopen. op de toekomst. De expansie van de Amerikaanse thuismarkt is na de crisis der jaren dertig veel minder groot geweest dan in de decennia daarvoor. Zodoende kwam de Amerikaanse fabrikant op de wereldmarkt met een prijs die berustte op een thuismarkt (grootte van zijn series e.d.) die in verhouding tot de rest van de expanderende industriële wereld eigenlijk relatief te klein was. De harmonisering van het welvaartspeil in de V.S. met dat van de andere industrielanden is in dit verband een van de meest precaire problemen der komende jaren.

Een ander punt dat met de huidige overcapaciteit te maken heeft, is de kwestie van de investeringen. Indien de onderneming werkt op 100 pct en zelfs praktisch daarboven en zich om de vraag niet behoeft te bekommeren, is de neiging tot uitbreiding groot. Tevens ligt onder die omstandigheden ook het prijzen- en winstpatroon zodanig, dat technologische aanpassing, modernisering, speurwerk etc. royaal aan hun trekken komen. Geheel anders gaat men evenwel te werk wanneer niet op 100 pct capaciteit wordt geproduceerd. Nog ziet men algemeen wel het reserveren van inkomen



voor investeringen, maar uit de ontwerpende sector van de kapitaalgoederenindustrie hoort men andere geluiden. Zelfs oudere expansieve industrieën, zoals olie en levensmiddelen, hebben wel de neiging om er tijdens de hausse een schepje op te gooien, maar er bij een stabilisatie van de conjunctuur vlug twee schepjes af te doen. Er zijn natuurlijk stalen zenuwen nodig voor het doen van uitgaven als de omzet vermindert, maar al zal het niet overal even stijlvol gaan, in het algemeen leeft toch het gevoel, dat het investeren ook nu moet doorgaan. En trouwens: we denken nu wel, dat we alle conjuncturele golven aardig kunnen glad strijken en misschien is dat ook wel zo, maar een schokvrije economie is een even grote illusie als een slachtofferloos verkeer.