Hollands Weekblad. Jaargang 4

[p. 15]

Memoires van een oud-suppoost
Alain Teister

Wanneer ik u, lieve lezeres en waarde lezer, vertel dat niemand anders dan ik destijds de grote man achter de schermen was van de meest opzienbarende kunstdiefstal der twintigste eeuw, dan zult u mij waarschijnlijk voor een enorme gek houden, en omdat deze gedachte me niet weinig prikkelt heb ik besloten de toedracht nu - na al die jaren - op duidelijke wijze uit de doeken te doen. Zo gek ben ik dan toch nog niet dat ik dit in een van de vakbladen schrijf. En bovendien zal ik de namen van schilder noch schilderij noemen; om u als lekenpubliek enige indruk te geven van het gewicht van deze zaak volsta ik ermee te zeggen dat het gaat om een doek van verscheidene vierkante meters, waarop een slordig gezelschap nachtwakers onder leiding van ene Kok (sicq!) staat afgebeeld - nu, dit is eigenlijk zo flauw en doorzichtig dat ik net zo goed openlijk kan zeggen dat ik dan inderdaad de Nachtwacht bedoel. Ik ben een oud man - heel wat ouder dan Rembrandt toen hij het werk maakte (men weet nu wel dat de populaire naam inadequaat is; maar dit is hier niet ad rem) en het zal mij geen schade meer doen, zelfs niet als de zaak bij de hoge heren bekend wordt.

Sta mij toe, voor ik de détails van deze grandioze coup openbaar maak, dat ik even in vogelvlucht inga op enkele feiten uit voorafgaande jaren. Ik had lang geleden een vriend - ik was nog jong; hij kent mij nu niet meer, de aap - die als wat men werkstudent noemde een hulpsuppoostschap had aanvaard in een provinciaal museum. Soms haalde ik hem na zijn diensttijd af, op grauwe zondagnamiddagen; wanneer wij het sombere plein naast het museum waren overgestoken placht hij mij staande te houden, zeggende: kijk eens! En ik wist wat dan zou volgen. Hij haalde een gering doosje uit zijn zak, opende het, en toonde een glinsterend schilfertje bladgoud. Ha! riep hij dan.

Hij had mij gezworen, dat vóór zijn studie voltooid zou zijn hij een zestiende-eeuwse madonna geheel van haar aureool zou hebben ontdaan; in hoeverre hier eer religieuze dan kunstminachtende motieven golden laat ik in het midden, maar ik leerde van hem - naast veel andere zaken - dat men geen eerbied voor een kunstwerk hoefde te hebben. Wij verlieten dan het plein, slenterden langs de gracht naar zijn singelhuis en spraken over verzen, vriendinnen en over hoe lang nog.

Ook herinner ik mij, dat suppoosten van een tegenover het dolhuis gelegen museum vanachter kleine, gebrandschilderde vensters vermakelijke gezichten trokken tegen de gekken; naar ze zwaaiden, lange neuzen maakten en zich algemeen onbeschaafd gedroegen. Een van hun raddraaiers - laat ik hem niet bij name noemen - vertoonde op zekere kwade dag de bekende symptomen. Hij at een schaal kunstvruchten uit een Quinze-stijlkamer leeg, schoor toen met een scherp beiteltje alle marmeren haren van de buste van Petrus, en men vond hem zachtjes krijsend in een vitrine op de costuumafdeling, bezig de rechterschoen te vereren van een gipsen comtesse. Enige maanden later toen hij, een wijzer en weemoediger man, in het dolhuis zat, zwaaiden de overige suppoosten hem toe, en hij zwaaide terug, en dit leerde mij mij af te vragen aan welke zijde, in welk gebouw, de gekken zaten.

Een derde en een vierde feit dateren van weinig meer dan tien maanden voor de grote dag. In de jaren zestig waren ten eerste de kunstdiefstallen dagelijks en normaal krantennieuws, en ten tweede had ik al mijn geld aan roulette, champagne en prachtige hetaeren weggesmeten. I was broke all right. Toen kreeg ik het plan.

Met mijn vier vrienden, die eveneens hun fortuinen aan grove genoegens hadden verloren, raakte ik snel tot een goed sluitende overeenkomst om onze credieten weer wat te verhogen. Twee onzer werden suppoost; één portier; en de twee overigen begonnen een vlaggenverhuurdersbedrijf, eveneens in de hoofdstad des lands natuurlijk.

Al gauw maakten Gijs en ik de zo gewenste promotie naar de Nachtwachtzaal. Wij zorgden er natuurlijk voor dit doek zonder grote interesse te bezien, zodat geen conservator aan onze blinkende ogen zou gaan vermoeden: die twee, ja zeker, uitgerekend die twee gaan stelen, laat ik de bevoegde instanties eens waarschuwen. Nee, wij stonden geregeld met onze ruggen naar het schilderij, en als we werden afgelost sloften we moedeloos naar de recreatiekamer, onderwijl vinnig schimpend tegen de anderen over dat zogenaamde meesterwerk. Nee, dan het joodse bruidje, de staalmeesters, die hadden toch een veel dieper.

Toen iedereen grondig overtuigd was dat wij wellicht Jacob Isaacksz van Ruisdael's

[p. 16]

‘De aanbidding van het gouden kalf’ (Of: ‘Gezicht op Haarlem’?, mijn geheugen van arme oude man laat mij hier in de steek) zouden willen stelen, maar in geen geval de Rembrandt, zetten wij het tweede gedeelte van ons plan in werking.

Ik had erop gestaan dat het geheel en al een misdaad in het teken der creativiteit zou zijn. Wij presten langs de slinkse wegen van invloedrijke relaties de directie tot het organiseren van de befaamde primitievenexpositie. De vernissage werd vastgesteld en zou een ware feestdag worden. Natuurlijk werden de vlaggen besteld bij de firma van Gruwelboer en Gluis, die, ça va sans dire, ne désiraient mieux.

Inderdaad, hoe eenvoudig was dit alles! Toen Gruwelboer en Gluis, verkleed als hun eigen employés, bij het museum arriveerden, stond Klaas in de portiersloge, en Gijs en ik hadden de Nachtwachtdienst. Ze stapten uit de grote vrachtwagen, laadden elk een vlag en vlaggestok op de schouder, en droegen die naar binnen. Toen terug naar de auto, weer twee vlaggen, het museum in, afleveren, etc., etc. Na korte tijd kenden alle integere suppoosten deze beide vrolijke vlaggensjouwers, die overal een vriendelijk woord hadden, zich minzaam onderhielden kortom de beste maats waren. Alles ging zoals het moest.

Toen Gluis weer met een nieuwe last van de auto het museum inging riep Gruwelboer, zeer luid zodat allen het hoorden: ‘Heeeee, je hebt de verkeerde vlag! Die is voor Broederbleij en Evenspoor! Maar Gluis schokschouderde, keek om, maakt het komische teken (vinger op voorhoofd) van: jij bent gek, en verdween in de zalen.

Gijs en ik wachtten hem. Wij hadden, twee minuut veertig voor deze dialoog, de buitenlandse bezoekers (Nederlanders waren er somehow niet) uit de zaal verdreven, zeggende: it must be kliend! it must bie restoretid! Hop! Hop!, en, toen iedereen weg was het grote doek (niet zonder moeite; voor niets gaat de zon op) uit de lijst gesneden.

Toen trad een door mij voorziene en wel wat gevreesde factor op: de hoofdsuppoost Klaver kwam binnen, wees op de lege lijst en het op de grond liggende doek, en vroeg wat dit betekende. Wat? zeiden wij natuurlijk. Toen hij, weer wijzend, dát had gezegd, sprak ik hem toe. (Men moet namelijk weten, dat een misdaad nooit met zes personen moet worden gedaan. Ik had hem kunnen inwijden, omkopen, wat al niet, maar dan was het niet goedgegaan).

Beste Klaver, zei ik, ben je wel helemaal in orde? Ben je niet in de war? Is de verantwoordelijkheid je niet iets, a tiny little bit, te machtig geworden? Kijk mij eens aan! (Ik had nu snel een hoge hoed opgezet). Wat heb ik op, Klaver? Ja hoor, hij zei: een hoge hoed. Klaver, Klaver, zeurde ik. Je weet best dat ik net als Gijs hier een suppoostenpet - enzovoorts, tot Klaver werkelijk dacht dat hij hallucineerde en naar de administratie ging om verlof te vragen. Daar kwam Gluis al.

Snel de copie van de Nachtwacht van de vlaggestok gewikkeld, in de lijst gezet, en de echte eromheen. Gluis weg. Overal roepend: Ja hoor, laat ik nu toch de verkeerde vlag hebben! Deze is voor Broederbleij en Evenspoor! Dat kost me twee keer lopen, maats! Iedereen lachen natuurlijk. Hop, de Nachtwacht in de wagen, een vlag op de schouder, enzovoorts.

De meesten van u zullen zich nog wel herinneren dat de ontdekking van de copie niet lang op zich liet wachten. Gruwelboer kan nu eenmaal niet schilderen, en vooral Banning Cocq zag er uit als een volstrekte imbeciel in een soort Biedermeiercostuum. Maar de vrachtauto was weg, en de Nachtwacht hing al hoog en breed bij de particuliere verzamelaar met wie wij een afspraak hadden gemaakt. Het geld op een Zwitserse bank; Gijs en ik hebben heel wat verhoren moeten ondergaan van de recherche, maar who cares? Na nog een klein jaar, alle argwaan de kop indrukkend, in een afgelegen achterzaal te hebben gesuppoosd, namen wij ontslag, ontmoetten Gluis en Gruwelboer, en namen in Zwitserland ons geld op. Dat werd een mooi leventje, heren, dat werd een best leventje!

Het enige waarover ik mij in deze kwestie - (die nu dus ontraadseld is; ik ben een oud man; de dokters zeggen dat ik nog lang te leven heb, maar daaraan geloof ik niet; vorige week nog is hier in huis een vent gestorven die zich voor Napoleon hield, en jonger was dan ik) - het enige waar ik mij soms over verbaas is: waarom heeft Klaas nooit zijn deel opgeëist? Is hij nog portier van het museum? Maar waarom?

Er zijn, Polonius, meer dingen tussen hemel en aarde dan enzovoorts. Dat is allemaal goed en wel. Maar daarmee valt Klaas' houding niet te verklaren. Ik vraag mij af: heeft dat bladgoud, terwijl hij toch zei dat het waardeloos was, hem zoveel opgeleverd dat hij zijn aandeel in de nieuwe winst niet meer nodig had? Dan heeft hij mij bedrogen, en staat hij in de schuld. Of was hij de particulier die ons het gevaarlijke werk liet doen? Achter welke schermen zat Klaas?

Klaastergoud. Klaastrofobie. Ik ben een oud en eenzaam man.