Hollands Weekblad. Jaargang 4

[p. 1]

Hollands weekblad tijdschrift voor literatuur en politiek vierde jaargang · nummer 164 · 25 juli 1962

De moslims en de o.a.s.

Na het bekend worden van de meningsverschillen in de voorlopige Algerijnse regering schreef dr. M. van Blankenstein in Het Parool ter verklaring van Ben Bella's vlucht naar Tripoli, dat voor deze de overeenkomst met de moordenaarstroep van de O.A.S. te veel was geweest. Dat Ben Bella het niet eens was met het accoord dat een vertegenwoordiger van de Algerijnse regering met de O.A.S.-leider Susini had gesloten is op zichzelf juist, maar was dat, zoals dr. Van Blankenstein suggereerde, omdat de O.A.S. een moordenaarstroep is?

Zo'n mening - ook bij een man die in Nederland niet de eerste de beste politieke commentator is - kan ik mij alleen verklaren als voortkomend uit onwetendheid over het karakter van de Algerijnse vrijheidsoorlog. Die onwetendheid is hardnekkig. Hoe braver en progressiever een Nederlander, hoe minder hij wil weten wat de terroristische actie, het wapen bij uitstek van de Algerijnen, in feite is. Toen Ben Bella op 1 november 1954 zijn opstand begon, zette hij die niet in met overvallen op Franse militaire posten in het Aurèsgebergte, zoals Het Parool - en niet die krant alleen - ons enige malen heeft verzekerd, maar met de moord op een zevental willekeurig gekozen individu'en, waarvan de meeste moslims waren, terwijl onder de Fransen als slachtoffer viel de zeer progressieve en bij de Arabische bevolking zeer geziene onderwijzer Guy Monnerot. Ben Bella, evenals alle andere Algerijnse leiders van het ogenblik, heeft welbewust de terroristische moord, de moord op volstrekt willekeurige slachtoffers, van de aanvang af als het wapen gezien waarmee het doel van de Algerijnse onafhankelijkheid te bereiken viel. Ik schrijf dit niet om een moreel oordeel over de heer Ben Bella uit te spreken, maar om een feit te noteren dat de meeste Nederlanders, bijna negen jaar na het uitbreken van de Algerijnse opstand, nog niet hebben aanvaard. Wij willen strijders voor de onafhankelijkheid van hun land nu een maal als onafhankelijkheidsstrijders

[p. 2]

zien, niet als moordenaars. Als Ben Bella naar Tripoli en Caïro uitwijkt, dan vinden wij het vanzelfsprekend dat hij dat doet uit walging van de overeenkomst met de moordenaarstroep van Susini, die moslims in ziekenhuizen afmaakte en vrouwen en kinderen verminkte.

De waarheid is echter dat alle misdaden van de zwijnentroep van de O.A.S. imitaties zijn van misdaden door de F.L.N. begaan. H.J.A. Hofland, redacteur buitenland van het Algemeen Handelsblad, mag het in zijn Podium-stuk Ter Braak en de O.A.S. doen voorkomen alsof zulke heldendaden het monopolie van de O.A.S. zijn: het mitrailleren en met messteken afmaken van invaliden in ziekenhuizen, het onthalzen van vrouwen, het doen ontploffen van kinderen is allemaal òòk het werk van de Algerijnse verzetslieden geweest. En evenmin als de O.A.S. kozen de Algerijnen steeds hun slachtoffers: het waren niet noodzakelijk Arabische ‘verraders’ of Franse folteraars die uiteengereten werden door de terroristische bom die in een warenhuis, een café of een stadsbus explodeerde. Hoe ‘rechtvaardig’ de terreur van de F.L.N. werkte kan blijken uit het feit dat negen van de tien F.L.N.-slachtoffers moslims zijn geweest - een verhouding die overeenkomt met die tussen moslims en christenen in de totale bevolking van het land (tien miljoen inwoners, waarvan negen miljoen moslims of ‘Arabieren’, één miljoen christenen of ‘Fransen’).

Als alleen ‘verraders’ onder de Arabieren als slachtoffers van de F.L.N. vielen moet het land meer pro-Frans zijn geweest dan ik aannemelijk acht, maar het is waar dat de F.L.N. aan het begrip ‘verrader’ een zeer ruime betekenis gaf. Verraders heetten namelijk ook de aanhangers van Messali Hadj, de vader van de Algerijnse onafhankelijkheidsbeweging, van wie Ben Bella zowel als Ben Khedda (tot 1955!) eens de leerlingen waren. Aanhangers van Messali Hadj nu werden twee jaar geleden in een ziekenhuis bij Parijs door mitraillerende F.L.N.'ers ‘bezocht’. Ook binnen de F.L.N.

trouwens werd moord wel gebruikt als middel om een discussie te beëindigen: Abane Ramdane was een om zijn hardheid bewonderd bevelhebber van de Algerijnse verzetsgroepen tot hij, om politieke meningsverschillen, in 1958 door zijn medevrijheidsstrijders in Tunis werd ‘geliquideerd’. En op 22 juni jl., kort voor de meningsverschillen in de voorlopige Algerijnse regering openbaar werden, werd in Algiers een aanslag gepleegd op twee aan Ben Khedda gehoorzamende hoge officieren, Si Mohammed en Si Ali - een aanslag waarbij de eerste gedood en de tweede gewond werd, en die door geen van de Algerijnse leiders tot nu toe aan de O.A.S. werd toegeschreven.

De Algerijnse leiders zelf hebben de terreur het wapen van de armen genoemd, en wie enigszins weet heeft van de geschiedenis van Algerië zal niet voortijdig moraliseren over mensen die tot elke prijs een eind willen maken aan de vreemde overheersing. We hoeven, vooralsnog, de Algerijnse leiders geen fascisten te noemen, zoals Nikita Kroestsjev tijdens zijn bezoek aan Frankrijk twee jaar geleden deed, maar wij hoeven ook de waarheid niet te verdoezelen: voor moord zijn niet alleen Susini en de zijnen, ook Ben Bella of Ben Khedda niet teruggeschrokken. Laffe, weerzinwekkende slachtpartijen zijn bedreven door de F.L.N. zo goed als door de O.A.S.

Men kan dit vaststellen zonder het onderscheid tussen de beide bewegingen te vervagen. De F.L.N. wilde een koloniale situatie beëindigen die de O.A.S. graag bestendigd zag.

Hoe het zij, Ben Bella kan de O.A.S. alles kwalijk nemen behalve juist de terroristische acties waarin hij zelf zo heeft uitgeblonken. Als wij ons verbazen over de plotselinge verzoening tussen F.L.N. en O.A.S., dan zien we misschien de mogelijkheid voorbij dat F.L.N.'ers en O.A.S.'ers elkaar beter verstaan juist door wat zij aan terroristische ervaringen gemeen hebben. Dit is geen kwaadaardige insinuatie. Maar in Indonesië is het mij opgevallen dat zij die het verst van het strijdgewoel geleefd hadden vaak de grootste verontwaardiging toonden over de Nederlandse wreedheden; zij die zelf de wapens gehanteerd hadden spraken er veelal met een opmerkelijke gelijkmoedigheid over, als zij het al de moeite waard vonden om er over te spreken. ‘Wij deden zulke dingen ook’, gaf een Indonesiër eens zonder schaamte toe, en wie wist wat zich alleen al tussen Indonesiërs had afgespeeld ten tijde van de Madioenopstand zou hem niet tegenspreken. Ik zeg

[p. 3]

niet dat deze broederlijke gevoelens van gedeelde smeerlapperij een mooie menselijke eigenschap zijn, maar dat zulke gevoelens aanwezig kunnen zijn heb ik in Indonesië verschillende malen geconstateerd en zij vooral kunnen mij een verklaring geven van het, psychologisch gesproken, fantastische gebeuren in de Algerijnse steden.

Sommigen zeggen: de Algerijnse leiders beseffen te goed welk een economische ramp het voor hun land zou zijn wanneer alle colons zouden vertrekken. Maar vanwaar zoveel redelijkheid tegenover een bevolkingsgroep die zich zozeer heeft misdragen als de Europeanen van Algiers en Oran, terwijl diezelfde leiders zich, aan de vooravond van de onafhankelijkheid, al zo onredelijk tegenover elkaar gedroegen? En de onredelijkheid betekent, behalve een gevaar voor de politieke eenheid van het land, ook een aansporing voor de achterblijvende colons om toch naar Frankrijk of Spanje te emigreren.

Bovendien is de overeenkomst tussen Susini en de F.L.N.-gedelegeerde dr. Mostafaï altijd nog minder opmerkelijk dan het feit dat hun overeenkomst blijkbaar door de mohammedaanse bevolking van Algiers is aanvaard. Jean-Jacques Susini, de oorlogsmisdadiger, is niet door een razende bevolking gevierendeeld, hij loopt integendeel vrij rond in dezelfde stad waar hij al jaren lang zijn duistere praktijken uitoefent. Men weet er zijn adres, hij gaat uit, belegt vergaderingen, geeft ‘zijn’ bevolkingsgroep wijze raad - terwijl zijn handlangers aan de overkant van de Middellandse Zee voor de vuurpelotons komen. Ik kan er nauwelijks aan geloven dat dit verschijnsel de politieke redelijkheid van de moslims karakteriseert. Er moet, ondanks alles, iets van een merkwaardige ‘ondergrondse’ band bestaan tussen ‘Europeanen’ en ‘Arabieren’, een band die in Algiers blijkbaar sterker is dan in de meeste andere vroegere koloniën tussen gekoloniseerden en kolonialen heeft bestaan.

Hoe griezelig en onvoorstelbaar zoveel lankmoedigheid voor ons mag zijn, er steekt in het gedrag van de Algerijnse moslims toch ook iets waar wij, geloof ik, een voorbeeld aan kunnen nemen. Zij zijn, laat op de dag weliswaar, maar hoe dan ook toch zo verstandig geweest liever de hand te reiken aan een moordenaar dan nog langer een situatie te laten voortduren die van mensen moordenaars maakte. Want de Susini's levert iedere samenleving wel op, maar het afgrijselijke van de toestand in Algiers en Oran was de collectieve moordzucht die zich van de Europeanen meester maakte, uit een mengeling van spijt, woede en veel angst toch ook, stel ik me voor. ‘As long as there's a middle road, all right, I'll be on it. But if it came to fighting, I'd fight for Mississippi against the United States even if it meant going out into the street and shooting Negroes,’ zei William Faulkner enkele jaren geleden. In de afgelopen maanden nu voegden de duizenden Faulknertjes in Oran en Algiers de daad bij het woord: een uitweg leek hun, vooral na Evian, afgesloten; zij voelden zich vernederd in hun afschuwelijke koloniale superioriteitsgevoelens en waren tevens bevreesd voor de vijand die zich gedurende acht jaar had gemanifesteerd, in hun ogen, als een moord- en terreurorganisatie. Zo kwamen zij er toe Frankrijk te bevechten en de straat op te gaan om er moslims neer te schieten, of in ieder geval dat neerschieten toe te juichen.

De moslims nu hebben blijk gegeven de kunst te verstaan (zo ziet het er tenminste naar uit) om op een moeilijk ogenblik een streep te kunnen zetten onder het nabije verleden. Hier in Europa gaat dat wel eens te moeilijk, geloof ik. Ik ben er niet vóór, bijvoorbeeld, dat een nog wel uit het verzet voortgekomen uitgeverij de Nederlandse vertaling brengt van het pernicieuze werk waarin de beroemde A.J.P. Taylor komt vertellen dat Hitler heus zo'n onaardige man niet was als de wereld zo dom is te geloven - alsof er geen andere werken, uit het Duits bijvoorbeeld, over de politiek van de nazis te vertalen zouden zijn.

Anderzijds echter doen hier, zeventien jaar na de ineenstorting van het nationaalsocialisme, de anti-Duitse sentimenten vaak weinig zuiver aan. Dat het Duitse regeringsen ambtenarenapparaat niet vrij is van oorlogsmisdadigers en ex-nazi's is een afschuwelijke zaak, maar juist zij die volhouden dat het hele Duitse volk verpest is en met Hitler heeft meegelopen zouden daarover niet zo verbaasd hoeven doen, want waar had zo'n volk dan na 1945 zijn bestuursapparaat uit moeten recruteren? In een land als het onze is het al niet eens mogelijk gebleken om hele of halve collaborateurs uit regeringen te houden, en evenmin kunnen wij volhouden voorbeeldig te zijn geweest in de bestraffing van officieren die zich na 1945 in Indonesië hebben misdragen. De hele naoorlogse geschiedenis heeft ons geleerd dat blijkbaar niets moeilijker is voor een volk dan om zijn oorlogsmisdadigers te straffen: zij lopen vrij rond,

[p. 4]

in Rusland en Amerika, in Engeland en Frankrijk, in Nederland en België.

Juist voor wie bang is dat de Duitsers zich altijd als nazis zullen gedragen zodra zij de kans krijgen zou het zaak zijn er op toe te zien dat men ze, om pedagogische redenen alleen al, zo correct mogelijk behandelt en zich niet laat beinvloeden door de afkeer die wij allen wel ergens van ze gekregen hebben. Heim ins Reich-papiertjes plakken op Duitse auto's, zoals hier met Pasen gebeurd is, is een goede manier om de Duitsers te sterken in alle kwalijke eigenschappen die hun worden toegedacht. Alleen hierom al leek mij dit gedoe niet zo onschuldig als de geestloosheid er van misschien zou doen vermoeden. Bovendien was het niet het werk van scholieren, zoals wij weten sinds Simon Vinkenoog er zich in de Haagse Post op beroemde aan deze plakkersactie te hebben meegedaan. En dat een volwassene, als hij al de neiging tot zulke infantiele streken zou kennen, niet in staat is zichzelf in die bezigheid te zien als ‘de Duitser’ die zulke ‘grappen’ in de dertiger jaren tegenover de Joden uithaalde, vind ik veelzeggend voor de geestesgesteldheid van onze papierhelden. Voor hun ‘anti-fascisme’ in ieder geval, en voor hoe ‘links’ zij zichzelf mogen houden, geef ik niet veel meer.

H. van Galen Last