Hollands Weekblad. Jaargang 4

[p. 15]

Dope op het plein
H. van den Bergh

Simon Vinkenoog: Hoogseizoen, De Bezige Bij, Amsterdam, 1962.

Simon Vinkenoog heeft na zijn eerste twee prozawerken ‘Zolang te water’ en ‘Wij helden’ nu een Literaire Reuzen Pocket van de Bezige Bij gevuld met zijn romanbiecht ‘Hoogseizoen’. Hoe komt het dat iemand als Vinkenoog die kennelijk schrijven kan, zo'n volslagen mislukking produceert? De oorzaken liggen, als men aandachtig leest, voor de hand. Daar is al dadelijk de keuze van zijn onderwerp: Vinkenoog wil krampachtig een soort Heilige-Huisjes-intrapper

Boekbespreking

zijn. Een Nederlandse Jack Kerouac, een anti-burger, en dat leidt dan tot een dwangmatig overtreden van alle taboe's die hij maar in ons Vaderlands wereldje meent te bespeuren. Nu is zo'n onderneming heel goed mogelijk wanneer men, zoals Kerouac, kan putten uit een rijk achterland, waarin het gangsterdom bloeit en de zonde hoogtij viert. Maar wanneer men rond het Leidseplein en met anderhalve kroeg in de binnenstad tot zijn beschikking, een wereldje van verslaafden aan verdovende middelen moet opbouwen, dan komt er licht iets ridicuuls voor den dag. Onze voedingsbodem voor een echte hipsterscultuur blijkt te beperkt, en de beschreven uitspattingen schrompelen dus weg tot de meelijwekkende proporties van puberstreken. De toon, waarop Vinkenoog over marihuana-misbruik vertelt, lijkt dan ook precies op de snoevende, levenswarme verhaaltrant, waramee volstrekt onervaren knaapjes plegen te pochen op hun Succesrijke Relaties met Vrouwen. Zo hartstochtelijk geforceerd en zo vol hevige details zijn dergelijke mededelingen dat ze ten enenmale ongeloofwaardig worden. Daarbij komt nog dat Vinkenoogs stijlmiddelen zo opgelegd origineel, zo gewild experimenteel en daardoor zo weinig spontaan aandoen, dat weliswaar volgens plan alle gebaande paden worden gemeden, maar de lezer moeite heeft in het struikgewas van vernieuwingspogingen, gezochte procédés, en verwarde experimenten zijn weg te vinden.

Er heerst bovendien een volstrekt gebrek aan eenheid in het boek, mede als gevolg van die vermelde experimenteerzucht. Terwijl Vinkenoog begint met een journalistiek verslag van de nozemachtige lotgevallen van een troepje Leidsepleiners, verzeilt hij tegen het eind in een soort écriture automatique, waaruit geleidelijk alle hoofdletters en leestekens verdwijnen, tot er niets meer staat dan een van alle syntaxis ontdane woordenen klankenbrij, waarvan de schrijver zelf en passant opmerkt: ‘lijk wel schierbeek’ (pag. 157).

Laten wij het boek eens van nabij bezien. De oranje kaft is versierd met twee slordige bruine waterverfvlekken, die onregelmatig zijn opgedroogd, terwijl we op pagina vier lezen dat maar liefst twee tekenaars zich op de verzorging van die omslag hebben geworpen: de heren Karel Beunis en J. Cursto. Op pagina vijf staan twee motto's (van Remco Campert en Gregory Corso) waarna op pagina 9 het eerste deel begint dat bestaat uit vijftien kleine hoofdstukjes. Deel II begint op pag. 119, beslaat de laatste 40 bladzijden en is verdeeld in zes kleine hoofdstukjes. De titels van deze hoofdstukjes (die een enkele maal tussen haakjes staan) zijn zelden iets anders dan een serie van twee of drie willekeurige, op elkaar volgende woorden uit het hoofdstuk in kwestie. Door dit opmerkelijke systeem slaan de titels zelden op de inhoud van de erop volgende bladzijden en bevatten zij practisch nooit een verstaanbare mededeling.

Ik ga zo nauwkeurig in op deze uiterlijke kenmerken van de roman omdat zij niet onaardig het volkomen gebrek aan compositorische ordening illustreren, dat een van de hoofdkenmerken is van dit boek. Ik ben er van overtuigd dat Vinkenoog vaardig genoeg de pen kan hanteren om een logisch opgebouwd verhaal te vertellen, maar dat strookt niet met zijn plannen van Totale Romanrevolutie. Daarom rust hij ook niet voor hij een volslagen chronologische chaos heeft bewerkt. Ieder hoofdstuk geeft een

[p. 16]

volstrekt willekeurige episode uit het verhaal weer, zodat de lezer, wanhopig in de tijd heen en weer geslingerd, maar moet proberen de eindjes aan elkaar te knopen. Een soortgelijke onduidelijkheid treft de personen die in het verhaal een rol spelen en hun onderlinge verhoudingen. Er komen een stuk of twintig lieden zonder achternaam in voor, terwijl de lezer alleen door het aanleggen van een kaartsysteempje met paperclips, de echtelijke en concubinale verhoudingen kan bijhouden; een moeilijkheid die nog aanzienlijk vergroot wordt door het feit dat in de loop van de gebeurtenissen iedereen van de clan met nagenoeg alle anderen een verhouding heeft gehad, heeft of krijgt. Zonder deze verwaarlozing van minimale compositorische eisen zou men Vinkenoog een schrijftalent à la Françoise Sagan niet kunnen ontzeggen: Gezellige, aan de oppervlakte blijvende psychologie met hier en daar voortreffelijk vertelde brokstukken, zoals het verblijf in de gevangenis in een van de eerste hoofdstukken.

Wanneer men zich voorts de moeite geeft om het boek twee keer te lezen, dan begint zich wel degelijk een totaalindruk af te tekenen van een jongeman, die via een warrige erotiek en schimmige onderwereldervaringen met verdovende middelen tot een min of meer geregeld gezinsleven komt met vast werk, vrouw en kind. Helaas is dit alles doorspekt met een ziekelijke hang naar het beschrijven van alles wat de burgerman maar voor het hoofd kan stoten: Misbruik van marihuana, morfine, en ether wordt afgewisseld met gappen, overgeven, aborteren, gevangen zitten, cohabiteren en het gebruikelijke vleugje homo-erotiek. Deze tendens leidt in dit boek zelfs tot een (overigens van schrijvers als Beckett en Genet afgekeken) ware cultus van lelijk- en viezigheid. Schaamluizen, bloed, kotsen, vieze feestjes en smerige kamers zijn niet van de lucht en dit alles vindt zijn bekroning in een minutieuze beschrijving van een moeilijke geboorte van een bijna dood geboren kindje in stuitligging.

Vinkenoogs minachting voor orde blijkt ook voortdurend uit zijn taal en stijl. Deze laatste tracht nergens aan de beschreven realiteit enige richting te geven. Het bijkomstige en het essentiële worden met gelijk gebrek aan zorg geregistreerd, alsof de schrijver er volledig op vertrouwt dat het boek zichzelf wel zal schrijven. Groot is dan ook zijn nonchalance op het punt van grammatica en orthografie. Koekoek en acoustiek worden willens en wetens fout geschreven (pag. 155) en wonderlijke constructies treft men bijna op iedere bladzijde aan:... dat het gat niet groot genoeg en indrukwekkend was... (pag. 14)... een belofte die ik niet heb gestand gehouden... (pag. 14)... een methode, waarvan we even inzage namen... (pag. 39) etc. etc.

Ook kan de schrijver zijn heimwee naar het echte dope-paradijs niet overwinnen en het boek wemelt dus van de hipsters, chicks, gate-crashers, crowds en wat dies meer zij. Maar geen enkel stijlprocédé wordt volgehouden, geen enkele moeite wordt gedaan om het boek tot een geheel te maken. Niets biedt houvast, alle inspanning moet van de lezer komen en de roman verbrokkelt onder het lezen. Hoogseizoen is zo het toppunt geworden van minachting voor het schrijverschap, van iemand die meer dan behoorlijk zou kunnen schrijven, als hij maar niet zo krampachtig vermeed om het te doen.