Hollands Weekblad. Jaargang 3

[p. 1]

Hollands weekblad tijdschrift voor litteratuur en politiek derde jaargang nummer 133 29 november 1961

Socialisme buiten eigen land

In Joegoslavië is een nieuwe grondwet in voorbereiding: volgens Tito zou de staat daarin nog slechts een ‘coördinerende factor’ zijn, terwijl de voornaamste rol in het land zou worden gespeeld door ‘de mens, als voortbrenger en administrateur’. In Joegoslavië is, volgens Tito tenminste, het door Marx aangekondigde proces van het ineenschrompelen van de staat dus al een goed eind op weg. Dit in tegenstelling tot Rusland natuurlijk, want zo is de nieuwe joegoslavische grondwet wel in de eerste plaats te zien: als antwoord op het nieuwe russische partijprogramma. Het zou niemand dan ook verbazen als binnenkort ook de Chinezen met een nieuw partijprogramma of een nieuwe constitutie zouden komen; dan zullen de nieuwe, ex-koloniale, landen kunnen kiezen uit het complete assortiment van, streng concurrerende, uitvoeringen van de heilstaat.

De Amerikanen schijnt die joegoslavische activiteit op de ideologische markten van Afrika en Azië nogal dwars te zitten. Zij verwijten

de Joegoslaven in die streken mooi weer te spelen van de amerikaanse steun en sterker nog, te proberen met behulp van die steun, de Amerikanen daar onmogelijk te maken. Vooral na de conferentie van Belgrado schijnt er een toenemende aandrang op Kennedy te zijn om de steun aan Joegoslavië stop te zetten. Maar het lijkt nogal de vraag of dat veel zou helpen en trouwens hebben wij wel reden om het politieke en ideologische offensief van de Joegoslaven in de onderontwikkelde landen te belemmeren? Het westerse maatschappijmodel schijnt nu eenmaal niet erg bruikbaar te zijn voor landen die zich uit de prehistorie of daaromtrent in een minimum van tijd tot ons niveau willen opwerken. Of moeten wij ze gaan vertellen dat ze er dan maar wat meer tijd voor moeten nemen, een eeuw of zo langer? Zullen de vredeskorpsen ons de oplossing brengen? Misschien hoeven wij zolang wij zelf niet een bruikbaarder model van een samenleving aan hen te bieden hebben, nog niet eens zo ongelukkig te zijn

[p. 2]

met joegoslavische successen, in hun eigen land en in de onderontwikkelde gebieden; het is in ieder geval beter dan russische of chinese successen.

Hoe dan ook, het zou goed zijn wanneer wij er veel meer dan nu rekening mee hielden dat in landen waar privé-initiatief en -kapitaal vrijwel geheel ontbreken, waar onderwijs, wegen en wat verder in het algemeen typisch staatszaken zijn, nog van de grond moeten worden opgebouwd, een socialistische maatschappijvorm onontkomelijk is en dat speciaal de joegoslavische versie aantrekkelijk moet zijn. Men zou zeggen dat juist hier een enorm terrein ligt voor de democratisch socialistische partijen. Het is langzamerhand een gemeenplaats geworden dat de socialistische partijen in onze welvaartstaten geen reden van bestaan meer zouden hebben. Dat is natuurlijk niet zo, maar inderdaad stelt de situatie van nu wel veel hogere eisen aan hun fantasie en hun beweeglijkheid dan in de gouden dagen van de Strijd. Maar tot dusver hebben zij niet veel meer weten bij te dragen dan nogal abstracte klanken: meer hulp aan de onderontwikkelde gebieden, een bepaald percentage van het nationale inkomen. Maar voorzover mij bekend, hebben zij nog weinig of niets gedaan aan concrete research naar de vraag waar al dat geld zou blijven, naar een maatschappijvorm die bruikbaar zou zijn voor de wanhopige opgaven waar de onderontwikkelde landen voor staan. En als die research nu eens zou uitwijzen dat voor landen die snel willen inhalen eigenlijk maar één vorm bruikbaar is, die van een - liefst verlichte - dictatuur namens het proletariaat? Beter dan zich afzijdig te houden, zou het in dat geval zijn te proberen er nog maar het beste van te maken, dus naar een vorm van samenwerking te zoeken die nog de best mogelijke garanties biedt dat de dictatuur inderdaad verlicht zal blijven. Al deze vragen zouden toch een terrein van studie en actie moeten vormen voor de gezamenlijke socialistische partijen en als er ergens een kans ligt voor een werkelijk levende en bezielde socialistische Internationale, dan moet het toch wel hier zijn. Dat is natuurlijk makkelijk

gezegd en er zijn zeker wel duizend problemen op te sommen, maar men krijgt de indruk dat de leiding van de socialistische partijen nog niet eens aan een systematische opsomming van die problemen is toegekomen, dat men überhaupt niet aan een gezamenlijk programma van studie, laat staan actie, gdeacht heeft. Misschien is het toch wel zo, maar dan is er wel buitengewoon weinig van naar buiten gekomen. Trouwens, men zou misschien nog niet eens zo hoog hoeven te mikken in het begin, desnoods zou men voorlopig alleen nationaal al meer kunnen doen. Wat doet de Partij van de Arbeid aan contact met socialistische bewegingen in Zuid-Amerika, in Afrika en Azië, doet zij daar iets aan voorlichting, aan technische of organisatorische hulp? Heeft de vakvereniging contact met daarvoor in aanmerking komende arbeidersbewegingen in die streken, heeft zij ooit gedacht aan een scholingsprogramma voor kaderleden of wat er dan ook verder te bedenken is? Misschien wel, maar als wij moeten afgaan op de goedwillende vaagheid van de openbare verklaringen van de Partij van de Arbeid waar het de onderontwikkelde gebieden betreft, zou men het niet geloven. Toch zal het van die kant moeten komen, want niemand zal ernstig kunnen menen dat ideeën voor een bruikbare maatschappijvorm in de onderontwikkelde gebieden in de eerste plaats van de liberalen zullen komen, laat staan van onze confessionele partijen, zelfs in de ontwikkelde landen al een curieus verschijnsel.

A.L. Schneiders