Hollands Weekblad. Jaargang 3

[p. 14]

Journaal
J.J. Peereboom

Het komt zelden voor, dat men zich voelt veranderen. Misschien eens in de zeven jaar? Ik herinner mij er niets van; het kan zijn dat men geleerd moet hebben de verschijnselen te betrappen. Op het ogenblik is het opvallend dat de vertrouwde toevluchtplaatsen bijna uit het zicht zijn geraakt. Met toevluchtplaatsen bedoel ik de beelden en gevoelens waar de gedachten naar terug kunnen keren als zij koud en moe zijn. Er waren liefdes die daartoe dienden; zij waren de grootste toevlucht, maar er waren ook allerlei kleinere: een kamer waar ik veel in gelezen heb, een voorkeur voor frambozen boven aardbeien en een afschuw van documentatie, een paar bedrogen verwachtingen die intact zijn gebleven en de charme hebben gewonnen van rijtuigen in een museum.

Zulke dingen meen ik mij te herinneren, en zij zijn er nog wel, maar betekenen niet veel meer. Wij hebben hier dus te maken met een geval van ontbinding, tenzij het wijken van de toevluchtplaatsen op de een of andere manier gecompenseerd wordt. O, het wordt gecompenseerd. Waarmee? Dat is nog niet te zeggen. Er kan ook wel helemaal niets zijn, behalve die harde warme wind van zomeravonden, die de gordijnen omhooggooit.

Als er iets anders komt, dan wens ik alleen een kleine opwindende verschuiving in de uitzichten en de begrippen. Na jaren lang tegenover allerlei soorten frustratie telkens bedenken dat het in de kleine verschillen zit, zou dat een passende beloning zijn. Grote onthullingen van verborgen harmonieën, niet nodig. Het is goed om dat nog even te zeggen, want bij die donkere wind komt er soms de behoefte aan op, al is het sinds lang duidelijk dat er in de wereld een volmaakte harmonie heerst, van leven, verval en dood. Het tekort aan begrip voor de waarheid is niet het grootste, maar het gebrek aan hart ervoor.

Het was een verrassing om het idee van de kleine verschillen laatst toegeschreven te vinden aan de heer Harold Macmillan, die er de nood van de Britse betalingsbalans mee toelichtte: het verschil tussen een bloeiende economie en een kwakkelende hangt af van kleine wijzigingen in de omstandigheden. Het leek mij dat hij dat niet voor de gelegenheid bedacht kon hebben. Ik zag het hem al jaren geleden als algemene waarheid bedenken, uitziend over zijn tuin; bij nacht, en nu kon hij niet nalaten om het toe te passen.

Het klinkt soms als een idee van geen belang, maar is toch goed, voor mij tenminste. Het verschil tussen de ervaring van het leven in deze tijd en in tijden die als gelukkiger bekend staan, is klein; het verschil tussen een veroveraar en een mislukkeling is klein; het verschil tussen wanhoop en vervulling is klein. Eenkennig toegepast, kan deze leer in zijn aanhanger de horlogemaker ontwikkelen ten koste van de leeuwentemmer. Dat zou bedenkelijk kunnen worden, maar het is ook zaak om niet eenkennig te zijn.

Het ware leven in een ander land begint pas als het er onuitstaanbaar wordt. De eerste tijd, met het gebabbel over de interessantheid van de gebeurtenissen en de aardigheid van de mensen, is het leven nog maar toeristisch. Er moet de ervaring zijn dat iedereen ongeveer dezelfde aardigheidjes heeft; dat de eerzuchtigen lelijke streken uithalen, de tevredenen in slaap gevallen zijn, en andersom; dat dure diensten slecht verleend worden, met een gezicht van als-je-het-niet-hebben-wil-laat-je-het-maar-liggen; dat er op de duizend mensen vaak niet één is tegen wie iets te zeggen valt; dat deze beschaving zich net als de andere verkocht heeft voor een hapje linzen, en dat ook hier het leven niet aangeboden wordt, maar uitgevonden moet worden.

Dat weten is één ding, het ondervinden een ander. Men kan het jaren uithouden als toerist, verwend en verschaald, maar het lijkt nu wel of ik er in Engeland overheen ben. ‘Ik heb het gevoel dat mij hier thuis in Engeland alles voorbij gaat’, zei E.R. nog maar zes maanden of zo geleden, en ik verbaasde mij erover. Die verbazing is overwonnen. Alles gaat ons voorbij, dat is duidelijk: nu wordt het ernst.

De fabel op pagina 16 is van Leo Vroman, met tekeningen van Peter Vos.

[p. 15]

De Amerikaanse gisteren was van het verbluffend welbespraakte type. Zij ratelde van crack naar crack; het Engelse weerwerk klonk er zacht en bleek bij, op sterven na dood. ‘Ik heb die vriendin - hoe zij ooit een vriendin geworden is weet ik niet, o jawel, zij was erg vriendelijk voor mij toen ik pas in de stad was komen wonen, dat doet er ook niet toe - in ieder geval, die vriendin dacht dat ze door haar man bedrogen werd, ze zat hem altijd achterna, hij werd er dol van; toen ontmoette ze iemand van de John Birch Society, die bekeerde haar tot de waakzaamheid, nu ziet ze communisten achter alle bosjes en laat haar man met rust’. Dan dadelijk over een ander, na een adempauze juist niet lang genoeg om in te vallen.

Ik vertelde er iets van aan A., en zei dat het bewondering afdwong maar communicatie onmogelijk maakte. Wanneer wij bij de Amerikaanse toch eens invielen, begreep zij er nooit veel van, al was zij intelligent genoeg; van heen-en-weer praten, geen notie. Nee, zei A: ik sprak laatst een man van ons die naar Canada geweest was, hij is zelf Canadees en woont pas een paar jaar hier, maar iedereen vroeg hem daar, Hoe vindt u het land? hebt u hier al eens gekeken, en daar? kent u dit woord van ons, en dat gerecht? Ik zei, Bill, maar dat is onmogelijk, het is dadelijk te horen dat jij een Canadees accent hebt. Jawel, zei Bill, maar zij hoorden het niet, want zij luisterden nooit.

Ik weet geen Europees type dat met de Amerikaanse van gisteren overeenkomt. Het lijkt een origineel produkt van overzee te zijn, grotendeels vrij van conventionele discretie. ‘Mijn oudste zoon, dat is niet veel. Hij is nu weer opgeroepen in het leger, hij was ook al in Korea; ik geloof dat hij daar zo gelukkig is als hij ooit ergens zal worden. De universiteit voelde hij niets voor; daar zeggen ze je niet precies wat je moet doen’. Wij weer beschaafd glimlachen.

Kingsley Amis tegen Malcolm Muggeridge, in een televisie-interview: ‘Ja - het is vaak niet makkelijk om te onderscheiden tussen wat je voor waar houdt en wat je gelooft’. Ik herinnerde mij wat ik laatst over Amis gehoord heb van een Amerikaan die hem in Princeton gekend had: hij leek nogal lichtvaardig, nogal faciel. Het heeft iets lichtvaardigs, om dit bodemloze probleem zo opzij te schuiven; tegelijk is het van een briljante puntigheid.

Het verband waarin het bij het interview te pas kwam is dat Amis gelooft, of voor waar houdt, dat het standsgevoel in Engeland



aan het minderen is; maar ik zou wel eens willen weten waar het niet even goed bij te pas gebracht kan worden. Vauvenargues: ‘Ainsi, non seulement dans la morale, mais en quelque sujet que ce puisse être, presque tous les hommes passent leur vie à dire et à écrire ce qu'ils ne pensent point;...’. Jawel, maar wat een opgaaf dan ook om te weten te komen wat wij eigenlijk denken. Ik houd voor waar dat het beste middel tegen de menselijke nood de kreativiteit is, en kan die waarheid met illustraties verluchten; maar als wij eens stellen dat ik dat alleen geloof, en dat het werkelijke beste middel de innerlijke vrede is, waar komen wij dan terecht? Onderzoeken, of laten lopen?

Bij zulke machtige vragen is het probleem nog niet op zijn pijnlijkst. Het is tenminste mogelijk om zich voor te nemen er jarenlang over na te denken. Erger is het in het klein, waarin het zich onder het schrijven op iedere hoek van een onschuldig bedoelde alinea voor kan doen. Understatements, dubbelzinnigheden, grapjes en vaste formules kunnen voorkomen dat de zaken dadelijk op de spits gedreven worden, maar voortdurend gebruik ervan leidt ook alweer tot écrire ce qu'on ne pence point. Tenslotte moet altijd het smalle pad teruggevonden worden tussen de gemakzucht en de onmacht.