Hollands Weekblad. Jaargang 3

[p. 1]

Hollands weekblad tijdschrift voor litteratuur en politiek derde jaargang · nummer 106 · 25 mei 1961

Werktijdverkorting

Korter werken betekent - zij het ook niet naar evenredigheid - een lagere produktie en daarmee een lager inkomen. Het besluit om al dan niet een vrije zaterdag in te voeren had dus gebaseerd moeten zijn op de keuze tussen meer vrije tijd en meer inkomen. Dat is een politieke keuze, niet een technischeconomische. Het valt te misprijzen, dat de noodzaak om tot deze politieke keuze te komen aan het oog is onttrokken door twee misleidende uitgangspunten. Het eerste daarvan is: werktijdverkorting geschiedt met behoud van loon; gesteld had moeten worden dat de vrije zaterdag in de plaats komt van een loonstijging die anders mogelijk geweest was. Het tweede bedrieglijke uitgangspunt is: de ruimte voor werktijdverkorting moet uit de produktiviteit komen; de toeneming van de produktiviteit had echter ook voor iets anders gebruikt kunnen worden. De illusie is gewekt, dat de vrije zaterdag ons niets kost.

Een zuivere keuze had moeten letten op welvaartstekorten (op te vullen door een

groter nationaal inkomen), belastingverlaging, huurverhoging, pachtverhoging, onderwijsverbetering, publieke investeringen etc., kortom op wat het prioriteitenschema genoemd wordt. Wij kunnen geen behoorlijke huizen betalen omdat het gehele welvaartspeil te laag is. Hetzelfde geldt voor het onderwijs, voor de Nato-bijdrage en voor een aantal andere zaken van algemeen belang. Professor Pen heeft in een artikel ‘Werktijdverkorting brandgevaarlijk’ ruim twee jaar geleden in Het Parool gewaarschuwd tegen de toen als klein en lokaal bedoelde werktijdverkorting. Hij was van oordeel dat welvaartsverhoging voorlopig gezocht moet worden in vergroting van het nationaal produkt, niet in minder werken.

De regering, die dit keuzeprobleem kent, heeft zich er uit menen te redden door te zeggen: kalm aan, hier en daar wat experimenteren, het bedrijfsleven moet zelf maar eens zien, leve de vrijheid per bedrijfstak etc.

Deze misleiding komt boven op de twee andere en versterkt ze. Want de bedrijfstak-

[p. 2]

ken letten alleen op eigen situatie, en die laat soms werktijdverkorting toe; zij letten niet op de totale welvaart. Bovendien: de een sleept de ander mee. Ook dat gevaar van het sneeuwbalproces is door de regering luchthartig bekeken. Er is wel gewaarschuwd maar de regering zat te vast in de gedachte: laat de bedrijfstakken zelf beslissen dan kan ons niets worden verweten.

Nu zijn wij in een paar maanden zover, dat de vrije zaterdag niet meer beschouwd wordt als een buitenkans voor enkelen, een aantrekkelijke arbeidsvoorwaarde in sommige bedrijven, maar als een recht van allen.

De regering heeft gerevalueerd om de conjuncturele spanningen af te dempen. Revaluatie is op zichzelf verkeerd, want zij remt (vanuit de vraagzijde) de export en dus de groei van de produktie. De spanningen worden weer verscherpt door de golf van werktijdverkorting, die de produktie remt vanuit de aanbodzijde. De regering heeft zich nu bovendien vastgelegd op een belastingverlaging - zij het ook pas over een paar maanden - waarvan de mogelijkheid zowel door de revaluatie als door de werktijdverkorting wordt verkleind. Immers: de ruimte voor belastingverlaging wordt vooral aangegeven door het overschot op de betalingsbalans (dat door de revaluatie wordt verkleind) en, negatief, door de spanning op de arbeidsmarkt (die door werktijdverkorting wordt vergroot). Deze paradoxen stijgen ten top in de bouwsektor, waar de golf nu is aangeland. Geschrokken roept de regering: stop; maar gaat vervolgens om. Heel Nederland voelt dat dit mis is. Wij kunnen ons een produktieverkleining in de bouw niet veroorloven. Maar de oppositie zit in een vreemde hoek: zij moet de bouwbonden wel steunen tegen de regering. De regeringspartijen durven ook de vrijheid van deze bedrijfstak niet openlijk kritiseren. De Stichting van de Arbeid gaat bovendien accoord met de verkorting, en men valt de Stichting niet af.

Behalve de bouw dreigen andere dingen. In november krijgen we bijvoorbeeld de vijfdaagse in de ziekenhuizen. Daar ontstaan idiote en gevaarlijke toestanden. Bovendien

is er de boodschap bij gedaan: er mag niet meer personeel worden aangetrokken. Normale operaties niet op zaterdag en zondag; maandag eerst de mensen afwerken die in het lange weekend met hun scooter zijn omgevallen. Dinsdag de achterstand van de semi-spoedgevallen afwerken; drie dagen over voor het normale werk, terwijl mensen 7 dagen lang ziek worden. En nu zijn er al lange wachtlijsten voor de patiënten. Dit kan een schandaal worden als er straks een paar gevallen zijn van overleden patiënten of zo. Wat medici hierover te zeggen hebben wettigt sombere verwachtingen.

Door deze incidenten dreigt andermaal het principe uit het gezicht te verdwijnen: wat hebben we liever, meer vrije tijd of hoger inkomen (hoe dan ook verdeeld - dat is vers twee). Hierover kan ieder zijn eigen mening hebben. Maar deze meningen zijn nooit gevraagd en de indruk is zelfs gewekt dat verschillen in politieke opvattingen bij het al of niet invoeren van een vrije zaterdag niet ter zake deden.