Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 13]

Veiling van Ketterer
W.A.L. Beeren

In Stuttgart vond van 3 tot en met 6 mei de kunstveiling plaats van Norman Robert Ketterer. De naam Ketterer is onder de voor kunst geïnteresseerden een begrip geworden voor sensationele prijzen die de toch reeds gespannen markt tot maximale nervositeit heeft gebracht. Bij Ketterer kopen betekent vrijwel altijd: onvoordelig kopen. Maar wie ook daarvan afzijdig wil blijven om respectabele of jaloerse redenen: bij Ketterer wordt er voor die hoge prijzen in ieder geval verkocht. En het alternatief van de Ketterse duurkoop is, meen ik, de niet-koop. Wanneer men tenminste zijn zinnen heeft gezet op het Duitse expressionisme. Een blad van Kirchner bv. is in de kunsthandel vrijwel niet te koop. Slechts een kunsthandelaar kan hier en daar nog iets van hem opsporen maar brengt 't dan zelf naar de veiling of hij verkoopt het tegen prijzen die op deze veiling zijn afgestemd en er soms boven uitgaan.

Enige dagen voor de grafiek-veiling zwierf ik langs de kunsthandel van München. Bij het inspecteren van de collectie van Günther Franke kreeg ik de sombere mededeling dat de prijzen der expressionisten slechts golden tot de dag van diezelfde auktion. Daarna zal zich waarschijnlijk het proces voortzetten, zoals men het kon aflezen aan de twee keer uitgestufte prijzen op de passepartouts die steeds in progressieve zin waren gecorrigeerd.

Ketterer regeert dus de markt van deze stijluitingen uit de jaren 1903 tot 1930. Ook doordat hij bestaande collecties en grote atelierresten heeft opgekocht en deze spaarzaam op de markt brengt. En zelfs doordat hij z'n zaken steunt met kunsthistorische reclame. De populair geschreven monografie over Kirchner van de befaamde Will Grohmann is er een voorbeeld van. Productie en vormgeving zijn van hemzelf en zeker ook de keuze der afbeeldingen die soms inferieure schilderijen weergeven, die wel deel uitmaken van Ketterers persoonlijk bezit en natuurlijk vroeg of laat moeten worden verkocht.

De kunsthandelaar maakt een dergelijk zakelijk instinct natuurlijk in hoge mate naijverig. Een van hen spoorde mij aan tot grote oplettendheid maar een dergelijke attentie die ik mezelf reeds beloofd had, deed me ook het merendeel van deze handelaars onder het publiek zien zitten als ijverige noteerders en bieders. Men behoeft zich maar te realiseren dat deze kopers van de dure veiling nog moeten doorverkopen om te beseffen dat zij de prijzen eerst werkelijk duizelingwekkend zullen maken.

Niet allen kunnen zich het duurste permitteren. Het grauw onder hen koopt de rommel die slechts op de náám van een groot kunstenaar kan worden verkocht. Hun middenstand is verzot op de zeer recente Franse en Zwitserse kleurenlithos die moderne bourgeois-interieurs kunnen sieren met hun fraaie kleurencombinaties en een klinkende naam. Het bezwaar van de liefbebber richt zich tegen het vlakke, weinig genuanceerde dezer drukken, dat te wijten is aan de machinale fabricatie van de veeltallige oplagen. Ten slotte is er de upper ten van de kunsthandel die met voortreffelijke smaak biedt op het beste en daar gelukkig zijn clientèle voor vindt: mensen met geld en zonder tijd. De veiling zelf, die wat de schilderijen betreft, plaats vond in de hoog gelegen Villa Berg, zetel van de televisie-omroep, is een spannende gebeurtenis en een big show. Iets minder groots en spannend gaat 't toe bij de grafiek: het gezelschap is kleiner, er wordt minder geld besteed en de stemming is gemoedelijker binnen de heel wat kleiner ruimte van de neo-klassieke schuur die tot verblijf dient van de Würtembergse Kunstverein.

Maar dezelfde Norman Robert Ketterer staat uiterst welwillend, rustig en superieur achter de met lathyrus gesierde katheder. Zijn prachtige tanden hebben het nadeel iets te nadrukkelijk geplaatst te zijn, waardoor ze aan een kunstgebit doen denken en de indruk van overwonnen proletariaat wordt nog versterkt door de langharige wenkbrauwen die in grote golven naar het hellenistische keizerstype zijn gesteven. De goed gekozen bril, het briljante pak en de

[p. 14]

enveloppe van de pochette vermogen niet alles te redden. En ongelukkigerwijs zit dan ook nog een broer in de zaal op wie Norman veel lijkt behalve natuurlijk in de details waarin hij, terecht, helemaal niet op hem wil lijken. Deze heer bederft natuurlijk teveel van de door Norman gewekte vorstelijke impressies. Het zij zo. Voor ons doet 't er bijzonder weinig toe, want het markante van Ketterers onmiskenbare persoonlijkheid zit juist in het feit dat de brutale straatjongen zich niet geheel door het beeld van de moderne businessman heeft laten overwinnen. Zo doet hij 't met zijn rust, geestigheid en charme uitstekend. Bijna zo goed als de vier fraaie jongedames die achter de tafel glimlachen of op een podium de prenten ophouden in het licht van een schijnwerper. Tussen deze schone en wijze maagden en de heer Ketterer staat die vaas met enorme anjers waaruit hij bij tijd en wijle kiest en onder charmante bewoordingen er zijn hulde mee betuigt. ‘Voor u Mevrouw, omdat U Uw landgenoot hebt teruggehaald’ (tot mevrouw Moltzau die met haar echtgenoot - de befaamde Noorse reder en collectioneur - een prachtige kleurenhoutsnede van Munch kocht tegen de opvallende prijs van DM 17.500). ‘Omdat U getroost moet worden voor de nederlaag’ (tegen de verbeten Dr. G. die het tegen een doorbiedende Amerikaan had moeten afleggen).

Dergelijke frivole grapjes die het correcte veilen en bieden onderbreken maken de stemming prettig. Wanneer Ketterer vrijdagochtend vraagt: ‘zullen we pauzeren?’, protesteert de hele zaal. Wanneer hij 's middags informeert of het te snel gaat - na de opmerking van een niet biedende mevrouw op de eerste rij - complimenteert hem een afwijzend gemompel. ‘Nein, es ist sehr bequem’, hoort men zeggen.

Het veilen gaat dit jaar met schijnbaar niet geinteresseerde zekerheid. Er is geen sprake van aanprijzing of aandringen. Er wordt geveild op ieder bedrag, zonder een poging iets te redden wanneer er een zeldzame keer geen bod komt boven de inzet. Onverstoorbaar goed gehumeurd gaat Ketterer door en registreert razend snel het opbieden. Het is geen bieden van de een nà de ander, doch het opvoeren van een prijs waartoe steeds iemand het signaal van zijn instemming geeft. Iedere bieder weet van te voren dat hij opbiedt in een reeks van bedragen en pas na vier biedingen of meer er mee zal ophouden. Deze bliksemsnelle verkooptechniek berust meer op efficiency dan op het bedrog met gefingeerde bieders waarvan Charles Wentinck Ketterer beticht. Wentincks artikel staat in de Elsevier van 29 april, schijnt de bewerking van een stuk in Der Spiegel en werd geschreven te Stuttgart, n.a.v. de voorbezichtiging der schilderijen waarover hij geen woord zegt. De afbeeldingen zijn naar de grafiek.

De bovenstaande beschuldiging is wel de ernstigste die hij in dit artikel uit maar ze schijnt me ook daarom vals omdat de prijzen, hoe hoog ook, althans bij de grafiek zeer scherp het kwaliteitsniveau volgen. Een goede litho van Singier temidden van een reeks middelmatige, deed de gemiddelde prijs van DM 150 onmiddellijk rijzen tot DM 370. Zo was 't steeds: het beste haalde vrijwel altijd de beste prijzen en de rommel bracht 't niet ver. Wel zit er waarschijnlijk inderdaad systeem in de duurte-concentratie op enige personen. Men krijgt de indruk dat Kirchner reeds door hen ‘in beslag genomen’ is, maar Heckel, Schmidt-Rottluff en Beckmann nog ‘vrij’ zijn. Tezamen met Feininger, Nolde en Klee bereikte Kirchner de topprijzen. Dat deed ook Picasso, maar om redenen die geheel buiten Ketterers werkzaamheid liggen.

Deze en andere dingen vergeet het stuurloze intellect Wentinck, die zich voor de afwisseling nu weer eens aanstelt als de vermoorde artistieke onschuld. Willen wij hem op zijn laatste woorden geloven dan heeft hij nog nimmer van de combinatie kunst en geld verdienen gehoord. Men mag inderdaad alle bezwaren tegen Ketterer aanvoeren wanneer men dan maar bedenkt dat de handel in medicijnen, televisietoestellen of levensmiddelen geen fractie minder geraffineerd is.

In ieder geval wordt er door museumdirecties en particulieren niet gekocht om in dronkenschap met geld te smijten maar om zeer veel goeds te verwerven, desnoods tegen hoge prijzen. Desnoods tegen de prijs van een auto.