Hollands Weekblad. Jaargang 2

[Vervolg De erfenis van het imperialisme]

eisen stelt waartegen wij mentaal niet zijn opgewassen ook al is de beslissing logisch onaanvechtbaar. Bij een bepaalde graad van desintegratie slaat de schijnbare negatie trouwens in haar tegendeel om en zoekt het ressentiment een nieuwe vorm van gezag: de revolutie die eindigt in een dictatuur. In de mondiale samenleving berust het gezag bij Amerika, niet omdat het zichzelf daartoe heeft opgeworpen (het heeft, integendeel, deze opdracht met tegenzin aanvaard) maar omdat alleen Amerika naar mentaliteit en machtsmiddelen als arbiter kan optreden en zich doen gehoorzamen. De Sovjet-Unie schijnt, in onze rationaliseringen, een concurrerend systeem te vertegenwoordigen dat een keuze biedt. Maar het pre-logische bewustzijn, dat noodwendig geen alternerende gezagscentra kan erkennen, aanvaardt het communisme als niet anders dan een anti-orde die appelleert aan het ressentiment. Het heeft zichzelf trouwens duidelijk genoeg als ressentiment en caricatuur (de produktie-race, de democratische vormendienst) geconditioneerd. Het neutralisme kan daarom niet pretenderen een tussenmogelijkheid te zijn, want tussen orde en anti-orde bestaat geen tussenmogelijkheid. Het kan alleen twee kampen tegen elkaar uitspelen - niet als rationele tactiek maar als een verdringing die zich afspeelt in de diepere bewustzijnslagen - om zich te dekken tegen de aanspraken van een kategorische imperatief. Het verzet zich tegen Amerika zowel waar Amerika verzuimt te leiden als waar Amerika te strak leidt, en onder Eisenhower en Dulles deed Amerika beurtelings het een en het ander.

Een nieuw amerikaans bewind heeft tot taak het leiderschap van de Verenigde Staten

[p. 4]

opnieuw te laten functioneren. Maar het moet dit leiderschap van de grond af opbouwen en het zal daarbij onafgebroken rekening moeten houden met irrationele weerstanden. Het zal moeten overtuigen door de helderheid van zijn probleemstellingen en de logica van zijn oplossingen, maar het zal zijn logica niet opdringen. Het zal een antwoord moeten weten op een menigte van problemen maar het zal zich onthouden van bemoeizucht. Het zal zijn orde-principes ingang moeten laten vinden, maar het zal ze niet propageren. Het zal moeten opereren langs grote lijnen, maar de grote lijnen alleen zichtbaar maken in het detail. Het zal met ieder land moeten handelen op een ander niveau, maar het zal zijn niveaubesef bewaren als zijn diepste geheim. Dit is een dubbelzinnige politiek voor een dubbelzinnige situatie. En het meest dubbelzinnige is nog dit: dat Amerika het anti-imperialisme zal moeten leiden om daarmee de historische taak van het imperialisme te voltrekken.

Op het imperialistische heeft de westerling geen eigendomsrecht; hij kan er zich niet op verheffen, en hij hoeft er geen schuld voor te belijden. Het was de expansie van een cultuur, moreel indifferent, omdat de ontplooiing van een cultuur iedere individuele verantwoordelijkheid te boven gaat. Het is ook geen stelsel, zomin als het kapitalisme een stelsel is, maar een historisch proces dat onomkeerbaar is omdat elke fase van dat proces zijn sedimenten heeft nagelaten in ons bewustzijn. Wij kunnen onszelf niet ongedaan maken; wij kunnen ons verzetten tegen wat wij zijn, maar alleen als degeen die wij zijn. Wij westerlingen zijn de kinderen van het imperialisme, maar de oosterling is het eveneens.

Het mercantiele kolonialisme, dat zich op geïsoleerde kusten nestelde van verre continenten, verbreidde het begrip van een regeling van menselijke betrekkingen op basis van abstracte juridische kategorieën. Het industriële imperialisme van de negentiende eeuw verbreidde het begrip van de accumulerende welvaart. Het zijn deze twee principes, als grondslagen van de westelijke cultuur, die in de twintigste eeuw naar het westen zijn teruggekeerd in de vorm van het nationalistische verwijt. Dit verwijt, dat verzet werd, moet in banen worden geleid waarlangs de historische ontwikkeling zich kan voortzetten. Men behoeft geen conservatief te zijn om in de waarden van de historie de waarden van de toekomst te onderkennen.

B.J. Fris