Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 1]

Hollands weekblad tijdschrift voor litteratuur en politiek tweede jaargang · nummer 92 · 15 februari 1961

Tijd voor tegenvoorstellen

President De Gaulle stelt voor, dat de staatshoofden van de zes Europese landen regelmatig bijeenkomen, dat zij in hun werk worden ondersteund door een permanent politiek secretariaat in Parijs, en dat onder hun auspiciën vier commissies worden gevormd: een politieke, een economische, een militaire en een culturele, die intergouvernementeel van aard moeten zijn. Naar men aanneemt op verzoek van Adenauer heeft De Gaulle tijdens het overleg vorige week in Parijs er in toegestemd het plan voor een defensiecommissie te laten vallen omdat deze afzonderlijke blokvorming verdeeldheid in de Navo in de hand zou werken. Voor het overige waren vier van de vijf landen bereid zich te schikken naar de wensen van De Gaulle. Alleen Nederland heeft zich, met minister Luns, de tweede man van de delegatie, als woordvoerder, verzet tegen de Franse voornemens. Het Nederlandse standpunt was enerzijds, dat De Gaulle's conceptie van een alliantie tussen ‘vaderlanden’ een grote stap achteruit betekende

vergeleken bij de bestaande, meer supranationale vormen van Europese samenwerking, en anderzijds, dat Nederland geen belangstelling heeft voor de Franse vorm van Europees politiek overleg buiten de gemeenschappen om, zolang Engeland daaraan niet meedoet. Het resultaat van dit verzet is geweest, dat een beslissing over De Gaulle's plannen drie maanden is uitgesteld, en dat in die tussentijd een studiegroep een weg uit de impasse zal proberen te vinden.

De gang van zaken in Parijs zal tot vele conclusies, speculaties en suggesties leiden. Enige daarvan zijn:

1. De macht van de supranationale instellingen is klein gebleken. Wanneer één der regeringen van de zes gemeenschapsleden een plan ontwerpt voor een intergouvernementele confederatie, waarbij de bestaande integratievormen vrijwel genegeerd worden, is er niet een afzonderlijk klein-Europees machtscentrum van waaruit daar-

[p. 2]

tegen effectief stelling genomen kan worden. Minister Luns was de enige die behalve het Nederlands belang ook het belang van de bestaande gemeenschappen verdedigde, en hij kreeg daarover zelfs van sommige Nederlandse kranten te horen, dat hij ons land door zijn weerspannigheid toch maar lelijk had geïsoleerd.

2. Duitsland, Italië, België en Luxemburg, althans de huidige staatshoofden van deze landen, zijn blijkbaar niet meer bereid een Europese integratie in haar tot dusverre gekozen gedaante te ondersteunen en te ontwikkelen. Men kan tenminste moeilijk aannemen, dat zij zich alleen maar hebben laten ompraten door De Gaulle, dat zij geloof hechten aan zijn mooie woorden dat politieke confederatie de volgende stap is na economische integratie. De vier die in Parijs hun handtekening wilden zetten onder het Franse plan, keurden daarmee het concept van het ‘Europa der vaderlanden’ goed. Dat concept is niet te rijmen met het ideaal van een geïntegreerd Europa met supranationale gezagsorganen. Het is er de vervanging van.

3. De Gaulle heeft geprofiteerd van de spraakverwarring die er bestaat over de termen economische en politieke samenwerking. De voorstanders van een federatie-derzes bepleiten al jaren, dat de economische integratie gevolgd moet worden door een politieke, en zij bedoelen daarmee niet in de eerste plaats dat de samenwerking uitgebreid moet worden tot andere gebieden dan het economische, maar meer dat het supranationale karakter van de economische gemeenschappen versterkt moet worden door versteviging van de positie van hun executieve organen en door het creëren van een Europees parlement. Door zo'n ontwikkeling zouden de nationale regeringen aan macht verliezen.

Die nationale gouvernementen, althans vijf van hen, hebben nu op initiatief van De Gaulle besloten deze aanval op hun bevoegdheden af te slaan, en een tegenaanval op de

gemeenschappen te ondernemen, door het begrip politiek tegen de federalisten uit te spelen. Zij prijzen hun intergouvernementele confederatie aan als belangrijke stap in de richting van de verlangde nauwere politieke samenwerking, en wie zich tegen deze voorstelling van zaken verzet - zoals minister Luns - krijgt te horen dat hij de Europese eenwording saboteert en daardoor de Russen (dat zei Adenauer) in de kaart speelt.

Economie en politiek zijn niet twee aparte terreinen. Politieke samenwerking omvat economische samenwerking (zoals ook blijkt uit De Gaulle's plan om in Parijs een economische commissie in het leven te roepen, los van EEG, EGKS en Euratom). De pogingen in de drie gemeenschappen te komen tot een Europees economisch beleid zijn pogingen om een gemeenschappelijke politiek tot stand te brengen. Niet alleen binnenlands Europees, maar ook ten opzichte van andere landen.

‘De economische integratie impliceert politieke beslissingen en politieke gezagsvorming’, staat in het heldere en overtuigend gestelde memorandum, dat het hoofdbestuur van de Europese Beweging vlak vóór het Parijse overleg heeft rondgestuurd. Zij hebben gelijk, al moeten zij niet vergeten, dat zij zelf hebben bijgedragen aan het ontstaan van de verwarring over de denkbeeldige grenslijn tussen economie en politiek.

4. De voorkeur van De Gaulle voor nieuwe samenwerkingsvormen als instrumenten voor zijn Franse machtspolitiek bewijst dat de oude hem vooral in dit opzicht niet bevielen. Deze overweging levert een van de weinige pluspunten op, die de Parijse gesprekken de federalisten te bieden hebben. Zij kunnen het wantrouwen van De Gaulle tegenover de bestaande gemeenschappen gebruiken als argument tegen degenen, die die gemeenschappen tot dusver juist wantrouwden omdat zij er teveel een verlengstuk van de Franse politiek in zagen. Althans in ons land zullen de tegenstanders van een zesfederatie en de voorstanders elkaar nu kunnen vinden in hun gemeenschappelijke afkeer van De Gaulle's pogingen de Franse machtspositie op te blazen. Zowel de mensen, die hun vertrouwen en hun gevoel van solidariteit primair op Engeland en Amerika en daarmee op de Navo richten, als de mensen die in de eerste plaats ijverden voor een geïntegreerd Europa van de zes, zullen minister Luns dankbaar zijn voor zijn vasthoudendheid. Dat maakt zijn positie in eigen land - althans wat zijn Europa-politiek betreft - op het ogenblik voldoende sterk. Hoe eerder het parlement nog eens duidelijk

[p. 3]

laat merken, dat het, van links tot rechts, van federalisten tot anti-federalisten, het standpunt van de regeringsdelegatie in Parijs steunt, hoe beter dat is; niet alleen om de buitenwereld te laten zien dat Luns vrijwel het gehele parlement achter zich heeft, maar ook om te voorkomen dat de Nederlandse vertegenwoordigers in de komende drie maanden veel concessies aan de Fransen zullen doen.

5. Het verloop van de Parijse conferentie - waarbij De Gaulle en Adenauer de zaken tevoren samen meenden te kunnen regelen - heeft meteen duidelijk geïllustreerd hoe gerechtvaardigd de angst is, dat bij een overleg zoals De Gaulle zich dat voorstelt de kleine landen meer in de verdrukking komen dan in de bestaande gemeenschappen.

6. Het is van veel belang dat Nederland zo snel mogelijk met tegenvoorstellen komt, liefst vóórdat de studiegroep die de tweede conferentie in Bonn moet voorbereiden met haar werk begint. Dat is nodig om de indruk weg te nemen, of te vermijden, dat wij alleen maar tegen zijn; het is ook nodig om het komende overleg zo snel mogelijk in een andere richting te leiden en de vijf andere landen te dwingen zich uit te spreken over plannen, die beter passen bij de bestaande gemeenschapsvormen (waarvan de anderen op het ogenblik althans nog beweren, dat zij die in ere willen houden) en die meer mogelijkheid bieden voor een intensivering van de samenwerking tussen de zes en Engeland. Wij zouden kunnen voorstellen:

- dat Engeland wordt uitgenodigd aan het komende vooroverleg en de conferentie in Bonn, en later aan het periodieke overleg tussen de staatshoofden en aan het werk der gouvernementele commissies deel te nemen;

- dat het door De Gaulle gewilde permanente secretariaat in Brussel wordt gevestigd, en onder leiding komt te staan van een vertegenwoordiger van een der kleine landen;

- dat de drie executieven van de Europese gemeenschappen tot één orgaan worden samengevoegd, en dat de - Franse - voorzitter van deze nieuwe Europese Economische Commissie deelneemt aan het intergouvernementele topoverleg.

Wij zouden het punt van de rechtstreekse Europese verkiezingen voorlopig maar buiten beschouwing moeten laten. Ook de gecompliceerde vraag hoe de werkwijze binnen de gemeenschap te verbeteren valt is een vraag van later orde. Het gaat er nu om snel te laten horen wat voor alternatief wij, naast maar toch ook rekening houdend met de ideeën van De Gaulle, te bieden hebben. Wanneer deze even simpele als ingrijpende voorstellen stuk voor stuk door De Gaulle en Adenauer verworpen worden, dan weten wij - en niet alleen wij - tenminste wat duidelijker wat men in Frankrijk en Duitsland met de Europese samenwerking voorheeft. Als de vijf gouvernementen geen nauwe binding met de economische gemeenschappen en met Engeland willen accepteren, moeten zij maar een confederatie van vijf vormen. Noch het Nederlands belang, noch dat van de Europese integratie, noch dat van de samenwerking in de Navo, verplicht ons tot solidariteit met een labiel Frans-Duits bondgenootschap, dat bestaan zou bij de gratie van twee dominerende, maar oude staatshoofden.

K.L. Poll