Hollands Weekblad. Jaargang 2

De ‘raisons’ van de doorbraak
Een nieuwe variatie op een thema van Pascal
H. Drion

Het is een van de minder aantrekkelijke hebbelijkheden van sommige P.v.d.A.-bekeerlingen, om met een verheven galm over de ‘doorbraak-gedachte’ te spreken, als gold het een nieuwe godsdienst, en om met jaloerse ijver toe te zien, dat niemand zich aan het doorbraakmonopolie van de partij vergrijpt. Glastra van Loons stelling (in H.W. no. 87) dat de doorbraak van de P.v.d.A. vertroebelend heeft gewerkt op de politieke verhoudingen in Nederland, heeft daarom dezelfde soort charme, als bijvoorbeeld de mededeling zou hebben, dat de een of andere hervormde gemeente de melodie van haar dierbaarste psalm blijkt te hebben ontleend aan een slecht liedje uit vervlogen tijden. Ik geef toe: een weinig eerbiedwaardige charme, maar daarom niet minder hartverwarmend.

Als het hart verwarmd wordt, is het goed het hoofd koel te houden, althans in politicis. De idee van de ‘doorbraak’ gaat er van uit, dat een politieke machtengroepering langs traditionele levensbeschouwelijke lijnen ondoelmatig is en daarom remmend werkt, wanneer die groepering niet meer is afgestemd op de belangrijkste politieke beslissingen, die er in de maatschappij genomen moeten worden. De partijen vervullen dan niet meer naar behoren hun functie van het kanaliseren van de in het volk levende politieke strevingen; al behoeft hun tweede - vaak verwaarloosde - functie, welke bestaat in het selecteren van bekwame regeerders, er niet noodzakelijk door te worden aangetast.

Zoals de toestand vóór de oorlog was, bleef een groot deel van de in ons land bestaande links gerichte krachten zonder evenredige invloed op de politieke ontwikkeling, omdat deze krachten in de confessionele partijen waren gebonden aan een overheersende rechtervleugel. De ‘doorbraak’ van de P.v.d.A. beoogde die links gerichte krachten weg te hevelen en samen te bundelen in één linkse partij. Dat dit minder massale vormen heeft aangenomen dan velen binnen de P.v.d.A. hebben gehoopt en buiten de

[p. 7]

P.v.d.A. hebben gevreesd, is bekend.

Maar het lijkt onjuist, daarom te zeggen, dat de doorbraak mislukt is. Wat zij nl. naast een matige afheveling van de linkervleugels der confessionele partijen heeft bereikt, is dat zij die linkervleugels, voorzover zij zich niet lieten afhevelen, een veel sterker positie in hun eigen partijen heeft gegeven. Terwijl er vóór de oorlog voor vele linkse confessionelen geen acceptabel alternatief bestond naast de confessionele groep waartoe zij behoorden, zodat zij betrekkelijk machteloos stonden tegenover hun rechtser leiding (die die machteloosheid besefte), moet de leiding van de confessionele partijen nu voortdurend op haar qui-vive zijn, dat zij haar linkervleugel niet van zich afstoot. Toegegeven: ook zonder principiële ‘doorbraak’ zou zij dat bij de naoorlogse ontwikkeling meer hebben moeten zijn, maar tegenover een zuiverder arbeiderspartij van het vooroorlogse stempel met een sterkere marxistische vleugel, zou zij voor die druk van links veel minder bang zijn geweest. Dat de P.v.d.A. in de naoorlogse jaren een zo preponderante, en een voor de andere partijen irriterend preponderante rol heeft weten te spelen, dankt zij ongetwijfeld aan de sterke druk, waaronder zij - dankzij de doorbraak - de linkervleugels van de mederegerende partijen heeft gehouden.

Niet alleen dááraan. Het lijkt mij, dat zij haar onevenredig grote invloed mede te danken heeft aan het feit, dat zij in het algemeen bekwamer ministers wist op te brengen, die binnen het kabinet en in de Kamers het overwicht van hun bekwaamheid konden uitoefenen. In zekere zin was het laten vallen van het kabinet Drees een afschudden van het steeds irriterender juk der bekwaamheid. Dát de P.v.d.A. bekwamer krachten kon, en nog steeds kàn, naar voren schuiven dan de andere partijen, dankt zij voor een deel aan de doorbraak, die haar juist in de top nieuw bloed heeft ingepompt, en - vermoedelijk belangrijker - die haar heeft behoed voor een afvloeiing van talent, welke de S.D.A.P., met het toenemen van de welvaart, en de daarmee samengaande verburgerlijking van het progressieve denken, ongetwijfeld bedreigd zou hebben.

Vooral in een land als Nederland, waar er geen sprake van is, dat één van de partijen haar machtspositie op een absolute kiezersmeerderheid zou kunnen baseren, zijn de hier beschreven indirecte gevolgen van een gewijzigde partijengroepering van misschien nog groter betekenis dan de rechtstreekse invloed ervan op de verkiezingen. Men kan hier alleen maar een vertroebeling van de politieke verhoudingen in zien, als men zou menen, dat de resulterende machtsverschuiving niet in overeenstemming is met de werkelijk in het land levende politieke verlangens.

Moet men die vertroebeling dan wellicht zien in het feit, dat ten aanzien van kwesties als echtscheiding, kunstmatige inseminatie, crematie en - wellicht - Toto, de P.v.d.A., door haar bredere basis, een minder duidelijk

[p. 8]

standpunt kan innemen, dan zij als S.D.A.P. had kunnen doen? Dit is alleen vol te houden, wanneer deze kwesties inderdaad gedurende de komende jaren als de belangrijkste vragen van de Nederlandse politiek zouden moeten worden beschouwd. Maar het lijkt een grove overschatting van het belang, dat de meerderheid van ons volk aan deze vragen - als politieke vragen - hecht, wanneer men dit zou menen. De Toto, die dan nog het meest in de publieke belangstelling heeft gestaan (het is overigens gevaarlijk uit iedere publieke belangstelling de conclusie te trekken, dat het publiek ergens ook een belangrijke politieke vraag in ziet) is bovendien een kwestie, waar ook de levensbeschouwelijke partijengroepering geen duidelijke verdeling van de opinies geeft. De levensbeschouwelijk ‘rechtse’ partijen gaan hier juist uiteen.

Of is het dat Glastra van Loon de P.v.d.A. niet zozeer verwijt, dat zij met haar rationalistische doorbraak de politieke verhoudingen heeft vertroebeld, maar veeleer dat zij de vragen van sociale en economische politiek belangrijker acht dan die van kunstmatige inseminatie, echtscheiding en Toto? Wie weet, heeft ook hij zijn redenen, die de Rede - of wat bijna hetzelfde is: het Hollands Weekblad - niet kent.