Hollands Weekblad. Jaargang 2

Journaal over de Old Bailey
J.J. Peereboom

De diskussie over Lady Chatterley's Lover in Court No. 1 van de Old Bailey, tussen de heren Gerald Gardiner met zijn getuigen voor de Penguins en Griffith-Jones geheel alleen voor de Director of Public Prosecutions, was voor mij een bron van voldoening en misnoegen. Het mooie van de juridische diskussie is dat de deelnemers tot het uiterste gedwongen zijn om zich van dezelfde termen te bedienen. In het ongeregelde leven buiten de rechtszaal komt dat niet voor; daar raken alle argumenten verstrikt in persoonlijkheden. Tussen de eiken betimmering en de eiken banken van het hof heeft het debat de geldigheid die wij ervan verwachtten toen wij zestien waren. De rechter is er gesprekleider bij. Mogen wij deze soort argumenten gebruiken, my lord? Deze wel, maar die niet. De rechter is ook niet God, hij voegt eraan toe dat hij het misschien verkeerd ziet maar dat dit de bepaling is waar hij het meest voor voelt. Heel goed, dan gaat het in deze termen verder. Iedereen weet waar hij aan toe is. Wie had gedacht dat de wereld nog ooit zo ordelijk zou kunnen worden? Alleen de advokaten en rechters weten het uit dagelijkse ervaring, en zij ontlenen er een waardigheid aan die een stichtelijke uitwerking op mij had, de eerste paar dagen. Dat is pas een manier om het leven te beoordelen, in argumenten voor en tegen en twijfelpunten, onverstoorbaar. Al is zij in de ongeregelde verhoudingen buiten het hof niet helemaal toepasselijk, het juridische voorbeeld zou met vrucht meer benut kunnen worden dan de meesten van ons gewoonlijk doen. Het hoofd koel, de stem effen, en een verstand dat snort en stilstaat als een molentje. Zo wordt bij mij die oude ongelukkige liefde voor het leven volgens

[p. 14]

vaste vormen wakker. In de verbeelding hebben wij het altijd heerlijk samen; in de praktijk dringen de vaste vormen zich steeds te dicht op, en verhinderen de gewaarwording van wat er eigenlijk omgaat.

Zo ook bij het proces over Lady Chatterley's Lover. De een zegt het is een obsceen boek met al die beschrijvingen van geslachtsverkeer, de ander zegt van niet. Wat is obsceen? Het is strekkende to corrupt and deprave - tot zedenbederf en ontaarding bij de lezer. Hoe men ooit vaststelt dat zo'n strekking aanwezig is, en inderdaad op de lezer zal werken, ik weet het niet. Waarschijnlijk wordt er maar zo'n beetje gedaan. Het is al te duidelijk dat wij de behoefte aan sexuele vrijheden niet uit boekjes hoeven op te doen. Het enige wat boekjes kunnen bereiken, lijkt mij, is dat sommige mensen die zich onrustig voelden bij een normale zelfbeperking, op de gedachte gebracht worden dat zij vrijheden zouden kunnen nemen. Dat zal dan wel eens leiden tot maatschappelijk ontoelaatbare toestanden. Het causaal verband tussen boekje en toestand blijft moeilijk te onderscheiden, en ik denk niet dat de zedenmeesters het bestuderen. Bepaalde woorden, suggesties en afbeeldingen zijn voor hen zedenbedervend, en daarmee uit.

Nu is het in ieder geval zo dat de Britse wet op de obscene publicaties hun al veel minder kansen geeft dan zij tevoren hadden. Vieze woorden gelden niet meer op zichzelf als obsceen. Het gaat om de strekking van het boek waarin zij voorkomen. Wanneer dat thuishoort onder het hoofd ‘litteratuur’, of wanneer de publicatie ervan geacht kan worden het algemeen belang te dienen, kan het zelfs vergeven worden voor een strekking die op zichzelf lichtelijk obsceen lijkt. Dit mag dan aangetoond worden met hulp van de deskundigen, van wier mening vroeger geen nota genomen werd; en voor de zekerheid liet de verdediger in het eerste proces onder de nieuwe wet het niet bij ‘litteraire verdienste’, gestaafd door docenten en critici, hij had ook getuigen bijeengebracht die bevoegd waren om diensten aan het openbaar belang te beoordelen. Vandaar de bisschop van Woolwich en een paar andere geestelijken, en jeugdleiders en opvoedkundigen. Vandaar de ‘act of sacred communion’ als term voor de geslachtsdaad in de visie van Lawrence, en ‘statement of the Christian view of marriage’ als beschrijving van de inhoud van het boek, en een vloed van andere hoge woorden om de strekking ervan te beschrijven.

Op den duur was dat om dof in het hoofd van te worden. Het zou niet gezegd kunnen worden dat de hoge woorden allemaal ontoepasselijk waren op de mentaliteit van Lawrence toen hij het boek schreef, maar als er zulke argumenten nodig zijn om de publicatie van een boek te rechtvaardigen, dan is het plezier er allang af. Met de litteratuur hebben zij niets meer te maken; die zou gesmoord zijn als zij ze ernstig opgevat had. De liefde komt er tenslotte ook niet meer aan te pas; een zo nobele stemming kan alleen dienen om toch nog iets van een relatie te maken als er geen liefde voor beschikbaar is, en dan alleen voor iemand die ervan houdt om zijn eigen geploeter in een kosmisch lijstje te zetten. Het was weer het gewone patroon: in het leven met de vaste vormen gaat het uitzicht op de werkelijkheid verloren.

Misschien zou het allemaal langer weldadig zijn gebleven als de openbare aanklager meer talent had getoond, of beter in vorm was geweest. Ik vroeg mij af hoe het gegaan zal zijn toen hij met deze zaak belast werd. Heeft hij de Director van de P.P. opgezocht en gevraagd om ervan verschoond te blijven? Of kan dat niet en is hij alleen kriskras door zijn huis gaan lopen uit wanhoop over zo'n onmogelijke opdracht? Of is hij het boek gaan lezen en heeft hij tegen zichzelf gezegd dat het inderdaad niet te pas kwam, wat een schandelijke taal?

De mentaliteit van openbare aanklagers is voor mij altijd intrigant. Als zij gewoon zeiden, moorden en stelen dat gaat zomaar

[p. 15]

niet, dat weet u toch evengoed als ik - dan zouden zij een heel redelijke dienst aan de maatschappij bewijzen. In plaats daarvan lijken zij bijna altijd te vervallen in sarcasme en emotie. Men zou toch zeggen, zij moesten langzamerhand weten wat er in de wereld omgaat, en hun humeur erover kunnen bedwingen. Of affecteren zij het alleen om een tegenwicht te geven aan het emotionele appel van het pleidooi voor begrip en clementie van de verdediger? De uitwerking ervan lijkt mij averechts. Zo gemiddeld kan geen jurylid en geen rechter zijn dat hij zich met genoegen de gemiddelde sentimenten laat opdringen waar aanklagers blijk van geven.

Deze heer Griffith-Jones zat ook vol van zulke sentimenten, of tenminste, hij sprak ze uit. Mag je dit zeggen? Mag je dat zeggen? Is overspel niet overspel, wat er ook omheen gepraat wordt? Gaat het boek niet helemaal over sex, altijd maar sex? Hebben wij niet juist in deze tijd standaarden nodig voor ons gedrag? Het was niets dan versleten dorpsmoraal, en vertolkt op zo'n manier dat men in het gunstigste geval iemand zou kunnen beklagen die er in geloofde. Op een punt maar leek hij echt bewogen: toen hij de verdediger verweet dat die gezegd had dat alleen het boek, en niet de uitgever, in staat van beschuldiging gesteld was omdat het op die manier makkelijker leek een veroordeling los te krijgen van de jury. ‘Deze verdenking is mij onwaardig’ - het klonk heel mooi, gezegd met iets van een kink in de stem.

Afgezien daarvan was het hele requisitoir zonder kracht en zonder inzicht. Het zou tenslotte bepaald gemeen zijn om iets anders aan te nemen: Griffith-Jones vond het afschuwelijk dat hij dit moest doen, en dan nog wel zonder een enkele expert die bereid was te zeggen dat hij gelijk had.

Daartegenover trad de advokaat Gardiner op als de grote verleider voor de juridische vaste vormen. Bij hem geen spoor van emotie teveel, en nergens een geluid dat klonk alsof hij het geforceerd had. Hij had zich een begrip van het boek eigen gemaakt alsof hij sinds jaren geschoold was in de litteraire kritiek, en hij leek het bijna woord voor woord in zijn hoofd te hebben, met paginanummers, zodat hij bij alle voorkomende gelegenheden de jury kon verzoeken om een bepaalde passage op te slaan. Het was jammer dat hij aan zijn getuigen een overdaad van rechtvaardigingen ontlokte, maar zijn beheersing van alle gegevens en situatie was telkens opnieuw verbazend. Toen hij voor het laatst de jury ging toespreken, zei hij dat het altijd vervelend was voor een verdediger dat hij moet spreken voordat de aanklager aan het woord komt, en zonder te weten wat die nog voor argumenten zal gebruiken; daarop weerlegde hij een paar mogelijke argumenten die inderdaad precies degene bleken te zijn waar de aanklager zich mee voorbereid had.

Toen de uitspraak tenslotte kwam, betrapte ik mijzelf op een lichte ontroering. Waar kwam die vandaan? Misschien van de gedachte dat de viezerds verslagen waren, maar die zei mij verder toch niet veel. Eerder leek het te zijn dat na al dat gepraat van vijf-en-een-halve-dag, na al die afmattende grote woorden en nadat er naar schatting ongeveer tienduizend pond was uitgegeven aan de verdediging, die twaalf gewone burgers hun bank tenslotte waren binnengeschuifeld en bij monde van hun voorzitter hun enige twee woorden van de hele zaak gemompeld hadden: ‘Niet schuldig’. Het zwakke van deze verklaring is dat zij nog een woord minder gezegd zouden hebben als zij het boek wel obsceen gevonden hadden. De oorzaak ligt dan zeker in de combinatie van inhoud en vorm van hun woorden, misschien met hun gezichten erbij. Ik ben nu pas gevoelig geworden voor de charme van de juryrechtspraak.