Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 13]

De occulte gaven van Prange
N. Scheepmaker

Voor de zoveelste maal heeft iemand de kat-Prange een bel aangebonden, zodat deze redacteur beeldende kunst van Het Parool nu langzamerhand als een melaatse uit vroeger eeuwen van grote afstand door iedereen herkend kan worden. De oorspronkelijke opzet van de geluid voortbrengende attributen waarmee een melaatse getooid werd was echter ook dat men hem kon mijden, en dat is in het geval-Prange helaas wat moeilijker. Vele mensen, die ook vrij en onverveerd zijn en die ook niet bij de pakken hebben neergezeten tijdens de oorlog, zijn immers op Het Parool geabonneerd en hebben belangstelling voor de beeldende kunst. Als zij iets weten willen over een bepaalde tentoonstelling komen zij dus onherroepelijk bij Prange terecht, tenzij zij zich voor alle zekerheid ook nog op het Algemeen Handelsblad hebben geabonneerd.

Prof. dr D. Loenen, die Prange de laatste bel heeft aangebonden, zal zich ongetwijfeld ook van een tweede krant hebben voorzien, want zijn ergernis over Prange is evident en zijn belangstelling voor de beeldende kunst evenzeer. Dat hij zich nochtans de moeite heeft getroost een lange en geargumenteerde brief te schrijven over de wijze waarop de beeldende kunst in Het Parool wordt behandeld stemt tot dankbaarheid. Want, hoewel prof. Loenen weinig nieuws toevoegt aan wat anderen al zovele malen voor hem hebben gezegd, is het weinige dat hij eraan toevoegt toch heel belangrijk: zijn titel. De aanhangers van Prange immers vindt men in die kringen die een zelfverzekerde minachting hebben voor kunstenaars en een grenzeloze eerbied voor hoogleraren, zodat het feit dat een hoogleraar tegen Prange durft te opponeren hen misschien zal doen twijfelen aan de autoriteit van de laatste.

Voor het overige hoeft men weinig hoop te koesteren dat dit ingezonden schrijven enig resultaat zal hebben. De manier waarop Het Parool gemeend heeft de brief te moeten behandelen wijst al op een geruisloze afloop. Het schrijven van prof. Loenen immers is duidelijk gericht aan de hoofdredactie en niet aan Prange. Prof. Loenen schrijft: ‘Reeds lang zitten mij twee dingen dwars en niet alleen mij, maar verscheidene lezers van Het Parool in mijn omgeving. Dat zijn ten eerste de wijze waarop de beeldende kunst in uw blad wordt behandeld en ten tweede de hetze die steeds weer door uw kunstcriticus wordt gevoerd tegen de directie van het stedelijk museum’.

Tenzij we aannemen dat Het Parool Pranges blad is, en hij zijn eigen kunstcriticus, mogen we geloven dat prof. Loenens brief gericht was aan de hoofdredacteur, en het zou dus logisch en fatsoenlijk zijn geweest als ook de hoofdredacteur, of desnoods ‘de redactie’, op dit schrijven had geantwoord. Dit gebeurt echter niet. Prange mag het zelf doen, althans hij doet het zelf. Nu kan men natuurlijk, omdat men niet kwaaddenkend wil zijn, van de veronderstelling uitgaan dat de hoofdredacteur en de redactie te lui zijn voor dat soort antwoorden, of dat zij sinds jaren de gewoonte hebben ontwikkeld het antwoord geven op zulke brieven over te laten aan de betrokkenen zelf, maar dan vergist men zich. Enkele dagen tevoren immers had prof. Barents in een eveneens aan de hoofdredactie gericht schrijven protest aangetekend tegen de manier waarop de letterkunde-redacteur van Het Parool gemeend had een artikel van prof. Barents in Vrij Nederland te moeten interpreteren. Dit schrijven werd niet door de heer Nord, maar door ‘Red. Parool’ beantwoord.

Prange vormt dus een uitzondering, en met belangstelling vraagt men zich af waaraan hij zijn machtspositie te danken heeft. Velen die de gribus-beestjes kennen die hij in zijn grafiek zo kwistig placht rond te strooien zullen wellicht menen dat hij zijn hoofdredacteur en alle anderen door middel van occulte gaven in bedwang houdt, een veronderstelling die steun vindt in het autobiografietje dat in het boekje Grafiek aan hem gewijd is. Daarin lezen we immers: ‘Pranges oudere prenten zijn meest evocaties van angst en melancholie, doem en duister: navrante romantische fantasieën.

[p. 14]

Na circa 1943 een eerste wending: groteske dieren met heraldische trekken, behoefte aan afstandnemen en stileren. Altijd de lust tot fabuleren, met tot achtergrond een soort oerwoudensfeer’. Dit laat aan duidelijkheid niets te wensen over en wij doen er daarom goed aan dr Koets te beklagen.

Er is natuurlijk ook nog de zeer kleine mogelijkheid dat niemand op Het Parool voor Prange in de bres wilde springen en dat hij het daarom in godsnaam maar zelf heeft gedaan, maar in dat geval is de situatie nog erger. Dan handhaaft men immers een man die dwars ingaat tegen de geest en het redactiebeleid van een krant waarvan hij nota bene redacteur beeldende kunst is, en dat is natuurlijk volkomen belachelijk. Prof. Loenen schrijft: ‘Een onafhankelijk socialitisch blad, dat zich vooruitstrevend noemt, mag toch niet - jaren achtereen nu al - de kunstkritiek overlaten aan een man die zó bezeten is tegen al wat maar naar nonfiguratieve kunst riekt, dat zijn uitingen langzamerhand niet meer kunnen gelden als resultaten van goed waarnemen, scherp analyseren, van onbevangen pogingen om door te dringen in de waarde of de onwaarde van moderne binnen- en buitenlandse stromingen op het gebied dat hij moet behandelen’.

De kritiek van prof. Loenen richt zich dus niet in de eerste plaats tegen Prange, maar tegen Het Parool dat Prange handhaaft. Terecht. Prange is langzamerhand zo'n pathologisch geval geworden dat een discussie met hem van geen enkele waarde meer kan zijn. Er zijn nu eenmaal scribenten die zo van iets bezeten zijn, dat zij hun pen niet kunnen opnemen of ‘het gewraakte’ vloeit er uit. Als Jacques Gans over zijn onbereikbare ideaal Léautaud schrijft ziet hij geen kans dit te doen zonder de naam Arendsen Hein te noemen, en als Muller, de muziekcriticus van De Telegraaf, een recensie over een blokfluitensemble schreef kwam er zonder dat hij dat zelf wilde een giftige passage over Van Beinum in voor. Zo kan Prange geen beeldende kunst meer zien of ‘het abstracte’ en jhr Sandberg komen daverend aangalopperen.

In een artikel van een kwart pagina groot bespreekt hij bijvoorbeeld een boekje met cartoons waarin de abstracte schilders op de hak worden genomen, en aan de hand van deze cartoons bewijst hij dan dat de hele nonfiguratieve kunst een geval van oplichting is. Het meest verbazingwekkende is nog dat hij de kans krijgt voor dat soort malloterieën. Men stelle zich eens voor dat de ‘kerkelijke’ medewerker aan de hand van cartoons waarin licht de spot wordt gedreven met nonnen en broeders zou gaan bewijzen dat het katholieke geloof op oplichterij berust. Maar Prange mag rustig zijn gang gaan, Prange is onkwetsbaar.

In zijn antwoord aan prof. Loenen schrijft hij dat hij ‘de hemden van Burri en de lappen van Pinot Gallizio’ niet als ‘cultuuruitingen’ beschouwt. O.K. Maar wat beweegt hem er als redacteur beeldende kunst dan toe een uitgebreide ‘recensie’ te schrijven over die lappen van Gallizio? Schrijft de redacteur letteren dag in dag uit over de nieuwste brouwsels van Clinge Doorenbos en de jongste stunt van uitgeverij Strengholt? Godzijdank niet. Laat Prange, als hij met alle geweld redacteur beeldende kunst moet blijven, daar dan een voorbeeld aan nemen en zwijgen over dingen die volgens hem geen cultuuruitingen zijn. En laat dr Koets nog eens bij zichzelf te rade gaan of een redacteur te handhaven is die zijn antwoord aan prof. Loenen afsluit met de woorden.: ‘Wat zijn cultuuruitingen’? De hemden van Burri? ...Prof. Loenen vindt van wel. Ik vind van niet. Hij neemt de vrijheid pro te schrijven, laat mij de vrijheid contra te zijn’. Met deze laatste woorden vervalst Prange namelijk destukken, omdat hij wel aanvoelt dat zijn argumentatie anders ondeugdelijk is. Prof. Loenen neemt namelijk niet de vrijheid pro te ‘schrijven’, hij ‘is’ pro en alleen omdat Prange hem nu echt even te veel werd heeft hij een keertje pro geschreven. En verder misgunt niemand Prange de vrijheid contra te ‘zijn’, zoals hij verongelijkt suggereert, maar wel ergeren velen zich eraan dat hij, als redacteur beeldende kunst, bij voortduring de gelegenheid krijgt contra te ‘schrijven’.

Dat Prange wel aanvoelt dat deze ergernis terecht is bewijst zijn omdraaiing van de woorden ‘zijn’ en ‘schrijven’. Dat Het Parool dit nog steeds niet aanvoelt is een veeg teken, en dat Het Parool, in de persoon van antwoordman Prange, het ook heel normaal vindt dat een onafhankelijk socialistisch blad, dat zich vooruitstrevend noemt, de kunstkritiek overlaat aan iemand die zo volstrekt afwijzend tegenover nonfiguratieve kunst staat is een nog veger teken, want daaruit zou blijken dat dit onfhankelijke, vooruitstrevende blad ten eerste geen prijs meer stelt op objectieve berichtgeving en opinievorming op het gebied van de kunst, en ten tweede van mening is dat de nonfiguratieve kunst strijdig is met de socialistische, vooruitstrevende tendens van het blad. Het zou voor de lezers prettig zijn geweest als zij van de hoofdredacteur hadden mogen horen welke van deze twee argumenten hij gebruikt om Prange te handhaven.