Hollands Weekblad. Jaargang 1

[p. 15]

Journaal
J.J. Peereboom

Soms is het zaak om ‘het innerlijk leven op peil te houden’, maar het zou makkelijker zijn als die onverdraaglijke uitdrukking niet bestond. Dat zij mij telkens weer in de gedachten komt, is op zichzelf al een bewijs dat ik mij afvraag of zo'n werkzaamheid eigenlijk wel toelaatbaar is. Een grote sector van mijn privé-openbare opinie vindt van niet. Wie niets denkt, kan rustig werken; bovendien is de afwezigheid van gedachten een teken van een soort tevredenheid, en wat is het voor kwasterige hoogmoed om zichzelf ontevredenheid op te dringen? Doe jij liever gewoon, aansteller, voeg ik mijzelf toe; je enige magere excuus voor de beoefening van de betweterij is dat je het niet laten kunt, en als je eindelijk aan die behoefte ontgroeid bent, zou ik maar eens leren om vriendelijk en beleefd tegen de mensen te doen en een tevreden gezicht te trekken, temeer omdat je dan misschien eens behoorlijk kunt gaan verdienen.

Het kost de grootste moeite om deze argumenten terug te dringen, en verdrijven laten zij zich nooit. Hun voornaamste zwakte is dat zij altijd begeleid worden door een dreun van muziek, net zoiets als de gedempte ‘Muzak’ die tegenwoordig in Amerika en Engeland gebruikt wordt om de gemoederen van kantoorwerkers evenwichtig te houden (en om het speeldoosje in hun eigen hoofd te overstemmen?). Het kan het wijsje zijn van ‘It is only a paper moon, hanging over a cardboard sea’ of van het eerste deel van de Italiaanse symfonie; het maakt altijd hetzelfde geluid, alsof het sissend geneuried wordt tussen bijna gesloten lippen door. Lezend of wandelend of schrijvend of wassend, het doet er niet toe: altijd heb ik een wijsje, gewijzigd iedere keer dat ik het betrap, soms pas na misschien wel een uur, soms al na vijf minuten. Hoe zou ik daar anders iets aan kunnen doen dan door inhoud te geven aan mijn innerlijk leven?

Maar met zo'n voornemen komen wij niet verder, blijkt dan op den duur. Tevergeefs richt ik de gedachten op de noden van anderen en de gebreken van mijzelf, in de hoop een harmonisch besef van onwaardigheid op te roepen; en het helpt ook niet om aan energie of aan genietingen te denken. Zelfs naar muziek van buiten luisteren is maar een lapmiddel: zolang het duurt denk ik aan andere dingen, en als het afgelopen is zit ik opgescheept met het thema van het laatste deel. Niets heeft vat op de toonloze nietigheid van de sismuziek. Het doet mij denken aan een omstander die telkens in het voorbijgaan zichtbaar werd in een film van Frank Capra, zwijgend tegen een deurpost geleund met zijn linkervoet aan de verkeerde kant van zijn rechter gezet. Hij kauwde of rookte of siste, dat zou op hetzelfde neerkomen; het enige wat hij had kunnen doen om zijn opvatting van de gebeurtenissen nader toe te lichten, was woordenloos even zijn mond of zijn neus of (met zijn vinger) zijn oog scheef trekken. Zelfs dat was hem al teveel. Het probleem is dat ik niet zonder sympathie ben voor zijn levenshouding, maar om het uit te houden zou men tenminste helemaal zo moeten zijn: een lummel uit één stuk.

Meer dan bij het innerlijk pompen, heb ik de laatste keer baat gevonden bij de waarneming van een straattafereel. Aan de ene kant van een grote overcompenserende auto stapte een mannetje uit, met ‘ik heb de spullen voor elkaar’ in koeienletters over zijn hele gezicht geschreven; aan de andere kant een vrouw met prachtige blanke blote schouders, hoewel eigenlijk niet veel anders, zoals ik zag toen zij haar stola omgelegd had. Zij moesten de straat oversteken naar een eethuis, maar het was een beetje druk en ze bleven halverwege staan wachten, een meter van elkaar af; het mannetje stak toen zijn hand vijftig centimeter naar links, waar zij stond, liet hem terugvallen, en stak hem nog eens op dezelfde manier uit op het ogenblik dat zij door konden lopen; de vrouw intussen keek strak naar de overkant, als iemand die wil laten merken dat zij doet alsof zij

[p. 16]

niets merkt, en stak tenslotte op eigen gelegenheid over.

Dat was iets anders dan innerlijk leven, en het gaf mij een grote opluchting, waarbij de sismuziek voor het eerst sinds vele dagen verstomde. Het is jammer dat maar zelden een liefdesgeschiedenis zo puntig vertolkt wordt in de houdingen en gebaren van een halve minuut. Het zal wel de vormeloosheid van het dagelijks bestaan zijn die uitdrukking vindt in mijn binnensmondse dreun, en soms lijkt alles inderdaad zo gestold te zijn in routine dat ik niet meer weet hoe er ooit een model aan gegeven zou kunnen worden. Het lijkt logisch dat er in zulke omstandigheden naar vormen gezocht moet worden, niet naar inhouden die dan juist nergens in terecht kunnen; maar in de staat van nerveuze onmacht die erdoor gewekt wordt, is zelfs dat nog te moeilijk om te bedenken.

De Amerikaanse film The Savage Eye, die met goed recht de reputatie geniet van anders te zijn dan een gewoon filmhandelsprodukt, leek mij verder zijns ondanks te laten zien hoever het wel kan komen met de onmacht om vormen te onderscheiden in de realiteit. Uitgaande van de betwistbare veronderstelling dat een vrouw als zij pas door haar man verlaten is, een woeste blik op de wereld zal ontwikkelen (in plaats van juist zonder nader toezien aan te nemen dat alles misère is), vertoont hij ons een gejaagde serie beelden van ongeluk, lelijkheid en doorzichtige schone schijn, voornamelijk langs de straat en in openbare ontmoetingsplaatsen. Het zag er voor mij uit als grimmig realisme van de meest gewilde soort, nog eens extra bedorven door de bijgedachte dat het allemaal zo erg niet zou lijken als je gelukkig was in de liefde. Na afloop voelde ik mij alsof ik een uur lang bestookt was met strozakken. Er bleef een besef van misère uit over, maar dat kwam voornamelijk doordat er in al dit geweld haast niets aan ondervinding was meegedeeld.

Een film voor automobilisten misschien, bedacht ik later (hij speelt zich ook voor een belangrijk deel af tussen auto's). De charme van het autorijden is dat het ons in een vereenvoudigde en versnelde wereld brengt, waarin wij in een zekere dramatische spanning leven niet onder mensen maar onder weggebruikers. Wie zich nooit anders over de straat beweegt, merkt op den duur niet eens meer hoe sterk zijn bewustzijn erbij verengd wordt; des te beter is het aannemelijk dat hij paf zal staan als hem vertoond wordt wat er vlak naast hem te zien is, en dat hij in die fantastische wereld iedere onderscheiding tussen zware en lichte, hele en halve ondervindingen ongepast zal vinden. Alleen handenwringen past dan bij een dergelijke openbaring.

Niet dat automobilisten een monopolie hebben op de onopmerkzaamheid, maar zij zijn er nog ontvankelijker voor dan diegenen onder ons die wel eens een eindje lopen en die ons soms laten vervoeren door autobussen, waar ook het tamste oog op de gezichten kan lezen dat het menselijk bestaan treurig en lelijk is.

Een van de aardigste reeksen overtredingen waar ik van gehoord heb wordt de laatste tijd begaan in het huis van een huurster van J.G., die hem vaak opbelt wanneer hij niet thuis is en wanneer ik dan de telefoon aanneem, mij precies vertelt wat zij van plan is hem later te vertellen. Van buiten teruggekeerd na Pasen, vond zij haar huis in gedeeltelijke wanorde. Niet dat er iets gestolen was, maar het bed van haar dochter was beslapen, door een man die een zakdoek en een vrouw die een stuk ondergoed in de kamer had achtergelaten; sigaretten waren uitgemaakt op de asbakjes, er was koffie gedronken uit de kopjes en er bleek een raam geforceerd te zijn met een schroevendraaier. Het volgende weekend was zij weer weg, en het schandaal herhaalde zich. Het daarop volgende weekend werd er in de nacht van zaterdag op zondag wacht gehouden in het huis, en niemand vertoonde zich; in de nacht van zondag op maandag hield de wacht het voor gezien, en werd er weer geslapen op het bed en gedronken van de koffie.

Er is tot nu toe geen enkele aanwijzing gevonden die tot opsporing van de daders kan leiden, en het bed van de dochter blijft bedreigd. Het is overigens een verdachte bijzonderheid dat het weer om het bed van die dochter gaat. Een paar maanden geleden hoorde ik de klacht dat het raam van de kamer van deze jonge vrouw niet goed sloot; vervolgens was het punt van zorg dat er steigers gezet waren voor het buurhuis, die de voorbijgangers als het ware uitnodigden om door het raam naar binnen te klimmen; nu zijn er dan anderen gekomen om te laten zien wat er op zo'n bed wel kan gebeuren. Het verhaal is bijna te evenwichtig om waar te zijn, met de frisse geur van de morgenkoffie in contrast tegen de obscene kreukels in de achtergelaten kledingstukken. Iedere keer dat ik de huurster aan de telefoon krijg, wordt de dochter in mijn voorstelling breder en sterker.