Hollands Weekblad. Jaargang 1

De vormeloze tijd
A.L. Schneiders

De uitgeverij De Bezige Bij heeft een mooi, groot boek uitgegeven Weet je nog wel de jaren dertig, met interviews, verslagen en veel foto's uit die tijd. Men hoort of ziet er, met vele anderen, Louis Davids, Euwe, Hitler, Parmentier, Colijn, Ter Braak. Wat mij nog het meeste opvalt is de vergankelijkheid van onze technische wonderen. Vol verbazing zit ik naar de nederige artikelen te kijken die toch nog als glimmende, gloednieuwe verschijnselen mijn vroegste herinneringen bevolken. ‘Snelverkeer eist slachtoffers’ staat er onder een foto van een gekanteld bakje met al het pluche op de weg en wij schieten dus hartelijk in de lach. Ik vraag mij af hoe in de eeuwen vóór de stoommachine de jongere generaties zich de gewaarwording hebben weten te verschaffen van zich vooruit te bewegen. Zij zullen het meer moeten hebben gehad van de vergelijking van ideeën en muziek, maar dat lijkt te mooi om waar te zijn. Misschien kregen zij al genoeg impuls in voorwaartse richting uit de verklaringen van de oude generaties die er toen ook wel op zullen zijn neergekomen dat men juist bezig was zich achterwaarts te bewegen. Overigens gaat er ook wel een zekere geruststelling uit van het zien van al het materiaal waarmee ook de dertigers zich reeds hadden omringd. Tussen de apparaten te leven maakt op mij altijd de indruk van een bijzonder comfortabele, maar toch onnatuurlijke en misschien wel voorbijgaande stand van zaken te zijn. De plaatjes in het boek getuigen er echter weer van dat onze techniek hecht is gegrondvest op al meer dan een eeuw oud roest.

Wanneer ik het boek heb dichtgeslagen hoor en zie ik de menigten zingend, juichend en huilend onderweg van de crisis naar de Rijksdagbrand, vandaar naar München en van München in de oorlog. Dat is natuurlijk een geheel kunstmatige voorstelling van die jaren en het is niet de schuld van de samenstellers, want die hebben zich juist moeite gegeven om ‘het gewone leven’ te laten doorgaan door middel van drukke dagen aan het strand, ijskarretjes en verkeersonge-

Weet je nog wel de jaren dertig, (De Bezige Bij) samengesteld door Friso Endt met medewerking van H.C. Buurman, G.H. 's Gravesande, Pol Kleijn, Henri Knap, F.J. van der Molen, H.J. Oolbekkink, J. Vrijman, H.v.d. Weg.

[p. 3]

lukken. Maar op een of andere manier schijnt het gewone leven juist in het boek te zitten om als plat vlak te dienen waartegen de schaduwen van de gebeurtenissen goed kunnen uitkomen. Dat komt misschien wel omdat de dertiger jaren door de oorlog worden samengedrukt, maar ik denk dat de voornaamste oorzaak is dat ik er nauwelijks aan heb deelgenomen. Wanneer ik mij bijvoorbeeld afvraag hoe of wat waren de jaren vijftig of de tweede helft van de jaren veertig, dan zie ik eerst een hele tijd niets. De laatste vijftien jaren geven bij mijn eerste pogingen er iets van te maken geen enkel teken van eigen leven uit het bodemloze vat dat ik wel moet zijn. Dan, als ik even lager mijn best doe, komen er plaatjes, maar die niets met enig decennium van doen hebben, vooral wolken en tuinen van dik groen in de zon, blinkend water en zo en daarna strikt persoonlijke ondervindingen, meestal binnen gewandeld aan de hand van vrienden, vijanden, familie en bekenden. Natuurlijk, het lukt mij tenslotte best de grote en kleine gebeurtenissen, de situaties en stromingen op te vissen die het openbare leven markeren, maar ieder beeld daarvan is in een oogwenk verworden tot een soort bonestaak, waarlangs strengen van volstrekt willekeurige herinneringen, een slordig gewas in ledigheid gezaaid, omhoogschieten op zoek naar licht. Korea bijvoorbeeld, dat is een onverstoorbaar amerikaanse radiostem over een verblindende, geleiige watermassa, de Stille Oceaan, toen wij op een amerikaans troepenschip uit Indonesië terug naar Holland werden vervoerd. Inderdaad, even een gevoel dat ons schip nu ineens de verkeerde kant op voer, dat ons verslagen legertje nu eigenlijk helemaal nergens meer bijhoorde en dan zijn het weer vliegende vissen en twee pikzwarte, bijna blote poppetjes op het achterdek, die na een korte onderbreking doorgaan met hun bokspartijtje. Goed, ik heb ook wel een paar herinneringen van de zuiver openbare soort, de opstand in oost-Berlijn bij voorbeeld en Buda-Pest. Daarop wil helemaal niets groeien, waarschijnlijk omdat die klanken nog steeds geen genuanceerder ondervindingen toelaten dan die weergegeven in een beter soort, gedenkschrift. Dat is het ongelukkige van zulke gebeurtenissen; men heeft ongetwijfeld de plicht zich ermee bezig te houden - gedurende de eerste uren of dagen zullen zij zich trouwens wel met mij bezig houden - maar na verloop van tijd krijgt dat steeds meer het karakter van morele dwanghandeling. Dat zal misschien nog de voornaamste associatie zijn als ik ooit de plaatjes van de vijftiger jaren zal bekijken, maar dan, hoeveel andere dwanghandelingen liggen er niet tussen, in de vijftiger jaren, in de zestiger en hoeveel mij er nog beschoren zullen zijn. Al zal zo'n decennium dus niet mijn sym- of antipathie kunnen verwerven, daargelaten het geval van oorlog of bezetting, ik zal ieder gedenkboek toch graag inkijken, al was het alleen maar om de gehele openbare inventaris met autoriteiten, toespraken, berwegingen, dogma's en al achterhaald te weten.