Hollands Weekblad. Jaargang 1

[p. 10]

Brief uit Amerika Verkiezingsstijl en carnaval
door H.L. Leffelaar

Wat mij altijd heeft gefrappeerd is de levendige manier waarop vrijwel iedere Amerikaan zich bij de politiek betrokken voelt. In het begin verwarde ik deze belangstelling met interesse voor internationale kwesties, hetgeen - zag ik later - een typisch Hollandse reactie is. Want waar zou men zich in Holland druk over moeten maken als er geen Euromarkt, opdringerig Duits industrialisme, Amerikaanse raketbases en geen minister Luns waren? In Amerika is dat anders. De belangstelling gaat hier uit naar binnenlandse vraagstukken als de labor unions, civil rights, integratie, en men heeft betrekkelijk weinig belangstelling voor en kennis van de buitenlandse politiek. Er staat in Amerika dan ook meer op het spel dan kinderbijslag, ouderdomsvoorzieningen en de oesterteelt. Terwijl het college van B. & W. voor de Hollander een bijna nog grotere abstractie is dan Provinciale Staten, is er nauwelijks een klein stadje in Amerika dat niet kan bogen op een grandioos lokaal politiek conflikt waarbij de tegenstanders elkaar als aartsvijanden bejegenen.

Dezelfde persoonlijke energie wordt ontketend in de onverzoenlijkheid waarmee de aanhangers van de twee nationale partijen tegenover elkaar staan. Dit verbaasde me, omdat het voor een outsider, zelfs na een oppervlakkige kennismaking met het Arnerikaanse politieke leven, bijna onmogelijk is diepgaande verschillen te ontdekken tussen de Republikeinse en de Democratische partij. Als ik naar de specifieke eigenschappen van de twee partijen vroeg, kreeg ik antwoorden als: de Republikeinse partij is de partij van de groot-industriëlen, van het geld, van de werkgevers en niet van de werknemers, van iedereen die zich financieel arrivé voelt of tot die groep gerekend wil worden; de Democratische partij is de partij van de ‘kleine man’, de labor unions, van de internationalisten en de intellectuelen. Hoe vaag deze omschrijvingen ook zijn (het is hier nu eenmaal niet zo eenvoudig als in Holland waar de geloofsbelijdenis ook een politieke confessie is), ze geven in algemene trekken een beeld aan dat verder gecomplementeerd wordt met de persoonlijkheden van representatiee partijfiguren. De lijn Woodrow Wilson, Roosevelt, Stevenson heeft andere connotaties dan Calvin Coolidge Herbert Hoover, Eisenhower. Het verschil is er een van intellectueel temperament, van ideologische drijfveren, en uiteindelijk een verschil in opvatting over de positie van de mens in de samenleving.

Het bastion van de Republikeinse partij is de staat Wisconsin en, in het algemeen, het gehele midden-Westen van Amerika. De Democraten komen min of meer voort uit de traditie van New England, de staat Massachusetts in het bijzonder, en zij kunnen op de steun van het zuiden van Amerika rekenen. Het westen is omstreden gebied en veel hangt daar af van de gezindheid van de gouverneur en de efficiëntie van het partijapparaat. Iemand die zich beschikbaar stelt voor het presidentschap moet eerst zijn eigen partij overtuigen dat hij de geschiktste candidaat is en dat doet hij door zoveel mogelijk afgevaardigden van de staten naar het partij-congres achter zich te scharen. Er is de presidentiële candidaten dan ook veel gelegen aan het winnen van de sympathie van de sleutelfiguren in zulke ‘neutrale’ gebieden als het westen.

De Democratische partij heeft historisch een aantal grote handicaps. De belangrijkste daarvan is dat de Amerikaanse pers overwegend Republikeins georiënteerd is (ook al wordt dat met weinig zeggende en nog minder overtuigende statistische tabellen weerlegd). Een Republikeinse figuur als Henry Luce, die aan het hoofd van het Time en Life concern staat, is uit een verkiezingsjaar niet weg te denken, evenmin als krantenmagnaten als John Knight van de Chicago bladen en de Amerikaanse ambassadeur in Londen, John Hay Whitney, die nu de New York Herald Tribune in zijn bezit heeft. Een tweede handicap is dat de Republikeinse partij over grotere fondsen beschikt en dus veel meer ten koste kan leggen aan de verkiezingspropaganda dan de Democraten. En een derde obstakel is dat zich onder de Democraten, de kiezers, meer ‘onafhankelijken’ bevinden die bereid zijn naar het andere kamp over te zwaaien, dan onder de Republikeinen. Deze onafhankelijkheid is geen gebrek aan loyaliteit, maar een uiting van het eerder genoemde ‘intellectueel temperament’. De Democraat is uit hoofde van de Democratische partij

[p. 11]

ideologie (liberaal) meer geneigd iemand eerst als ‘vent’ te bekijken en daarna naar het partijetiket te kijken, dan een Republikein wiens ‘intellectueel temperament’ zich in trouw aan e partij uit.

Typerend in dit verband is de eerste officiële verkiezingsrede van senator Jack Kennedy, waarin hij op magistrale manier zijn opvatttingen over het ambt van president van de verenigde Staten uiteenzette. Hij wilde zich als ‘vent’ laten kennen. Vice-president Nixon daarentegen reageerde in Republikeinse trant: hij plaatste tegenover Kennedy's ideologische conceptie er een van ongeïnspireerde doelmatigheid en de meest opvallende opmerking die hij daarbij maakte was, dat het er niet toe deed hoe een president iets bereikte, omdat de resultaten zelf zouden bepalen of de president een krachtige of zwakke figuur was geweest. Daar spreekt een gebrek aan ‘stijl’ uit, een gebrek aan subtiliteit, waar het Kennedy nu juist om ging.

Vice-president Nixon is een politicus van de eerste orde, in deze zin, dat hij een scherp gevoel heeft voor het ten eigen bate gebruik maken van politieke ontwikkelingen, van kleine verschuivingen in de partij-gelederen, van gebeurtenissen die het volk aanspreken. Nixon heeft in de afgelopen twee, drie jaar zich zorgvuldig onthouden van openbare handelingen en uitspraken die zijn candidatuur nadelig zouden kunnen beïnvloeden. Hij trad weinig op de voorgrond, en in de gevallen waarin hij dat wel deed, was het succes verzekerd en wanneer dat niet zo was, dan werd het verzekerd. Zijn ontmoeting met premier Chroestjow, bijvoorbeeld, in Moskou, werd op die manier buiten alle proporties opgeblazen tot een ‘debat’ waaruit Nixon tevoorschijn kwam als degene die de kat eventjes de bel had aangebonden. In werkelijkheid, en ik hoorde het gesprek over de radio, was Chroestjow de situatie voortdurend meester en Nixon's aandeel bestond uit brokkelige stukjes commentaar die geen hout sneden, terwijl hij voor de hand liggende kansen om de premier werkelijk te overtroeven niet benutte.

De onlangs bijgelegde moeilijkheden in de staalindustrie zijn een ander voorbeeld, zij het een ironisch. Bij de bekendmaking dat de staalindustrie en de United Steelworkers

of America overeenstemming hadden bereikt, werd Nixon gepousseerd als degeen die het bekokstoofd had. Aangezien de overeenkomst zeer in het nadeel van de staalindustrie was en de Union (die het altijd van de Democratische partij heeft moeten hebben) deed zegevieren, werd Nixon's rol in de onderhandelingen tamelijk verdacht. Het duurde dan ook niet lang of de Democratische senator Fulbright nam revanche met de mededeling dat de belofte van de staalindustrie om nog geen prijzen te verhogen, gezien moest worden als een verkapte bijdrage aan de verkiezingsfondsen van de Republikeinse partij.

Evenals Eisenhower is Nixon geen creatief politicus, maar een politieke ‘executive’ die de politiek als een ‘business’ beschouwt. Amerika's buitenlandse politiek is sinds 1952 een beleid van takelij kheid geweest waar geen werkelijke ideeën aan te pas zijn gekomen en waarbij op fantasieloze wijze de oude adagia werden toegepast. Wat Foster Dulles aan initiatief had, werd door zijn star dogmatische onwrikbaarheid te niet gedaan, en Christian Herten kreeg door de omstandigheden waaronder en het tijdstip waarop hij aan het bewind kwam nauwelijks een eerlijke kans om een eigen beleidspolitiek op te bouwen. Het ziet er niet naar uit dat daarin, met Nixon als president, een grote verandering zal komen. Meer nog dan Eisenhower zal Nixon vermoedelijk door de belangen van de grote industrieën geüsurpeerd worden en hij zal geneigd zijn de buitenlandse politiek als een verlengstuk van de nationale economie te hanteren, en niet als een delicaat instrument om het internationale evenwicht mee te bewaren.

Zij die tegen Nixon zijn, zijn in hun afkeuring veel radicaler dan de tegenstanders

[p. 12]

van Kennedy. In Nixon's geval is het een persoonlijkheidskwestie: men is tegen omdat men hem niet mag en onbetrouwbaar vindt. Kennedy's tegenstanders hebben principiële bezwaren: men vreest de gevolgen van de benoeming van een rooms-katholieke president, of reen heeft iets tegen de familie Kennedy uit wantrouwen tegen miljonnairs, maar aan zijn integriteit wordt toch niet getwijfeld.

Het terugtrekken van gouverneur Nelson Rockefeller uit de wedloop voor de Republikeinse kandidatuur kwam de Democratische partij enerzijds zeer gelegen, en anderzijds bracht zijn onverwacht besluit nieuwe moeilijkheden met zich mee. Rockefeller had een grote aantrekkingskracht voor de twijfelaars onder de kiezers (de ‘onafhankelijken’) en zou daarom vele Democratische stemmen weggelokt hebben. Dat vice-president Nixon alleen overbleef maakte de Democratische zaak ook gemakkelijker: het doelwit was nu duidelijk omlijnd en het versterkte de eenheid in de partij. Maar tegelijkertijd werden de Democraten in een moeilijk te verdedigen hoek gedrongen, want Nixon zal de verkiezingen niet alleen met Eisenhowers zegen ingaan (en Eisenhower is nog steeds even populair bij de massa als toen hij in 1956 herkozen werd), maar hij zal ook gebruik maken van Eisenhowers vredesmotief, een motief dat strategisch gezien zijn gewicht in goud waard is. Binnen de Democratische partij heeft dit al tot een splitsing geleid. De Acheson-Truman-Symington fractie is van mening dat het vredesmotief even onecht als hol is, dat het woord vrede alleen tussen aanhalingstekens gebruikt kan worden, en dus in een verkiezingscampagne onbruikbaar is. Tegenover deze groep Stevenson, Humphrey en Chester Bowles. De gedachtegang van de Truman-fractie leidt noodzakelijkerwijs tot het propageren van een voortzetting van de ‘koude oorlog’, een nauwelijks bevredigend alternatief omdat de Democratische partij na Roosevelt en Truman toch al vaak wordt aangeduid als de ‘partij die oorlog wil’. Het standpunt van de Stevenson-groep heeft als consequentie dat men de Republikeinen moet overschreeuwen uit vredelievendheid, of dat men moet aantonen dat het Republikeinse geroep om vrede maar schijn is, dat het in werkelijkheid om andere zaken draait. Maar in beide gevallen moet men een eigen programma hebben.

Deze interne stand van zaken illustreert dat de Democratische partij na het langdurige bewind van Roosevelt en Truman de rol van oppositiepartij verleerd is, dat er geen duidelijke opvatting bestaat omtrent de koers die een partij in oppositie moet volgen om de wind weer in de zeilen te krijgen. Wat Amerika op het ogenblik het meest nodig heeft is een visie, een duidelijk omschreven standpunt en een programma dat bij de verbeelding van de bevolking aanslaat. Er is grote, zij het gesuste, ongerustheid over de defensieve en economische ontwikkeling van de Sovjet Unie en over de blijkbaar koersvaste gerichtheid van de Russische buitenlandse politiek olie Chroestjow binnen een jaar tijd van een bullebas in een min of meer acceptabele, zij het geslepen man heeft veranderd. In de zakenwereld voelt men zich ongemakkelijk over de potentiële concurrentie van de Euromarkt en het economische probleem dat Japan begint op te leveren. Washington is ietwat ongelukkig over De Gaulle's individualistische opvattingen over Frankrijks grandeur en de Amerikaanse boer, die met lede ogen het Republikeinse agrarische beleid heeft verdragen, voelt zich allerminst gesterkt door wat de Democraten hem tot nog toe hebben aangeboden. Aan onderwerpen voor een partijprogramma ontbreekt het dus niet.

Het systeem waarmee de president van de Verenigde Staten wordt gekozen, is er echter ongelukkigerwijs een waarbij het programma er minder toe doet dan de manier waarop het den volke wordt gepresenteerd. Dat er van de toekomstige hoogste functionaris in Amerika gevergd wordt dat hij kleine kinderen over de hoofden strijkt, babies bewondert, handen schudt van mensen die hem geen lor interesseren en als een acteur voor de lenzen van de televisielenzen verschijnt, en af en toe een flinke modderkluit in de richting van zijn tegenstander werpt, dit alles draagt er weinig toe bij om dat presidentschap de grootheid te verlenen waar het aanspraak op maakt en recht op heeft. En het is dan ook een wonder dat er iedere vier jaar weer talrijker zijn die zich voor dat carnaval der verkiezingen beschikbaar stellen, ook al schijnen sommigen van die gegadigden opmerkelijk weinig moeite te hebben zich aan die sfeer aan te passen.