Hollands Weekblad. Jaargang 1

[p. 15]

Huldiging van W.J. Rozendaal
door W.A.L. Beeren

Rozendaal^* is een intelligent, gevoelig en aardig man. Omdat deze combinatie voor Nederland vrijwel onbekend is, bestaat er een mythe die hem voorstelt als fanatiek, harteloos en onaardig.

Rozendaal zal ongetwijfeld zeggen: wat doet dit er toe, je zoekt weer naar een mens achter de vorm, die de zaak sensationeler maakt - misschien - maar zeker niet helderder. En ook ik begrijp zeer goed dat het veel onbetamelijks heeft een artikel over, laat ik zeggen een tentoonstelling, op zo persoonlijke wijze te beginnen. Men mag zo zelfs niet eindigen. En toch, m.i. dwingt Rozendaal tot een dergelijke houding. Zoals hij mijn voorzichtige collega Oxenaar blijkbaar heeft gedwongen tot een onvoorzichtig artikel as inleiding tot de voortreffelijke catalogus. Want Rozendaal is óók in zijn werk aanwezig, hij is lijfelijk bij zijn kunst betrokken. Hij heeft lief in zijn kunst, hij snauwt in zijn kunst, hij polemiseert in die kunst. En natuurlijk zal dan juist deze kunstenaar, die we bij uitstek aanzien voor een ‘vent’, zich van het individualisme distanciëren en lezen we dat hij streeft naar een ‘algemeen’: D'Artagnan met het monnikenideaal! En toch is dit streven geen moment oneerlijk en is deze ‘vent’ bijvoorbeeld zijn leraarsleven lang in touw geweest voor de ‘vorm’. Is Rozendaal, die goed schijnt te passen in de door Bloem gesignaleerde tegenstelling en die men zich zo uitstekend zou kunnen denken als vriend van Ter Braak en Du Perron, is hij toch van een totaal ander postuur? Misschien dat er verschillen bestaan en dat die verschillen juist liggen tussen literatuur en beeldende kunst. Rozendaal is immers een beeldend kunstenaar. Veel meer ‘uitsluitend’ beeldend kunstenaar dan Willink. En dit verschil heft ook zeker de controverse op die er tussen de woorden van Forum en Rozendaal bestaat. Want Rozendaals appreciatie van de vorm lijkt mij in de eerste plaats een protest tegen het coquetterende individu. Het individu dat de kunde niet wenst, omdat het aan de kunst al toe is. Omdat die kunst de onmiddellijke vertolking is van de geest. Rozendaal wenst eerst de kunde, dan de kunst en dan ten slotte de persoonlijkheid. Hij meent dat die persoonlijkheid altijd wel aan bod kan komen, maar dan toch via een kundig product. De ambachtelijkheid zal de werkelijke persoonlijkheid helpen zich beter te uiten. Hij is derhalve niet tegen de persoonlijkheid, maar tegen de caricatuur van die persoonlijkheid. Ter Braak en Rozendaal zijn beiden tegen de schoonheid als aanstellerij. Ter Braak was bijvoorbeeld tegen de woordenroes van Engelman en stelde daartegenover de ambachtelijkheid van de juiste formulering. Zo wapent Rozendaal zich tegen de kleurenroes en vraagt om vorm, niet om in verf geregistreerde opwinding. En beiden zijn tegen de aanstellerij of die zich nu demonstreert door te veel vorm of door te veel geest.

Men moet bij het lezen van dit stukje de tentoonstelling natuurlijk gezien hebben. Ik acht mij dan ook ontslagen van de met adjectiva gebouwde omschrijvingen der kunstwerken. Maar laat ik na het zien van de expositie trachten een soort situering te geven.

Rozendaal stilt geen eeuwigheidshonger, noch is hij de vertegenwoordiger van de goede smaak. Mondriaan heeft getracht een bovenzinnelijke orde in sobere vormen en kleuren te symboliseren. In getourmenteerde vormen heeft ook Van Gogh mystieke aspiraties gehad. Naast hem mag ik Braque noemen als de representant van de goede smaak, van geïnspireerde, oneindig fraaie schilderkunst, van de geschilderde charme. Er zijn natuurlijk andere mogelijkheden

* Geschreven naar aanleiding van de overzichtstentoonstelling van werk van W.J. Rozendaal, aangeboden door de Jacob Marisstichting (Gemeentemuseum Den Haag, tot 31 januari).

[p. 16]

denkbaar naast de mystiek en het charmante. Rozendaal echter is al evenmin een fantast, een idealist, een dromer, een maatschappelijk werker, een hekelaar, een realist. Hij is aards, maar niet grofkluitig. Hij confronteert ons zeker niet met knoestige boeren, zoals Permeke deed.

Aards betekent bij hem: zonder bovenaardse pretentie en zonder te snel aesthetisch element.

Maar vele variaties zijn binnen dat aardse mogelijk, de voorkeur voor dikke contouren en grove lichtvlekken om en op plastische figuren, maar ook voor het gebruik van een speels krullende rocaille lijn die de figuren ironiserend oproept. Het impliceert een vrouwengelaat, waarop het arcadische is gemengd met brutale vitaliteit, zo goed als een vrouwenportret, waarop de charme en intelligentie domineren. Soms is hij expressionistisch consequent door een jankende hond met zijn hele magere lijf te laten janken. Dan zit Rozendaal bedenkelijk dicht bij de door hem verafschuwde ‘Gil’ van Munch. Een ander moment geeft hij aan een paard een dosis menselijke sympathie mee, die ook een schuchter gemoed verwarmt. Naar zijn gevoelsinhoud ligt dit werk tussen kwaadaardige expressionistische drastiek en onverhuld sentiment. En zelfs zien we de laatste jaren dat sentiment een hevig romantische allure krijgen. Een man onder groot geboomte gedoken. Vlagende wolkenluchten boven een dramatisch getekende stad. En ten slotte een zelfportret met haan, waar een Rembrandtieke onrust samengaat met moderne ironie.

Ook de vorm krijgt hier een romantische allure. De eigen druktechnieken (drukken van gelakt en uitgekrabd karton etc.), zo modern door de interessante effecten die het materiaal teweegbrengt, worden hier gebruikt om door dramatische zwart-wit effecten de psychologie van het onderwerp te steunen. Of beter: de expansieve zwart-wit-dramatiek bepaalt grotendeels de sensibiliteit.

Wie is nu Rozendaal, wil men weten. Is hij de polemiserende leraar die aanspoort tot een karakteristiek van het feitelijke, ook (of juist?) wanneer dat lelijk of weerzinwekkend is? Is hij de bijkans sentimentele man die zijn laatste taferelen een voor deze tijd overrompelend pathos meegeeft? Of is hij werkelijk die volbloed romanticus die beurtelings toegeeft aan zijn gevoel of er op zijn heftigst tegen protesteert? Ik laat mij niet verleiden tot persoonlijke karakteristieken. Bovendien ben ik ervan overtuigd dat het zeker bij de allerindividueelste Rozendaal volmaakt overbodig is te zoeken naar particuliere omstandigheden. Juist omdat hij in zijn werk zozeer aanwezig is dat dit zelf tot die particuliere omstandigheden moet worden gerekend. De paradox is duidelijk aanwezig en men zal goed doen de tegenstellingen inderdaad als paradox te aanvaarden. Als een soort ademhaling die zonder rijzen en dalen, zonder kramp en ontspanning niet denkbaar is.

Dat maakt ook zijn aardsheid uit, of zo men het cultureler geformuleerd wil zien: zijn europeesheid. De westerse mens is altijd op weg, zegt Van der Meer. Zo is Rozendaal avontuurlijk op weg, dichterlijk, baldadig, weemoedig. Hij heeft alle eigenschappen die Mondriaan van weerzin zouden hebben vervuld. En toch moet deze zelfde kunstenaar, in zijn dynamisch sentiment, ouderwets schijnen in de ogen van de moderne vitalisten. Gedeeltelijk hebben zij gelijk: met al zijn vernieuwingen raakt Rozendaal niets kwijt, geen interesse in mens en ding, geen eruditie, geen traditie, geen beschaving, geen intelligentie. Geen vakmanschap... Maar is hij daarom ouderwets? Of beter gezegd, mist die ouderwetsheid voor ons (voor mij) iedere betekenis? Die betekenis is er, zolang zoveel leerlingen zich door deze leraar laten inspireren. Zolang de agressiviteit en het sentiment ons nog kunnen raken. Zolang deze ‘ouderwetse’ kunstenaar zozeer op zijn plaats blijkt in moderne architecturen. (Mij dunkt meer dan Appel c.s.). Hij is modern om mee te werken, hij is modern om zichzelf als aarzelend modern mens te herkennen. Misschien is hij voor velen te ouderwets om mee verder te gaan.

Rozendaal is nu 60 jaar. Het Hollands Weekblad mag hem wel dankbaar zijn, dat zij in hem een mens ziet leven die, bejaard, zo jong is. Met jong bedoel ik niet: zo rap ter been, of: nog zo geïnteresseerd in nieuwe uitingen en de jeugd. Dat zijn eerder kenmerken van de ouderdom.

Maar zo jong, dat hij nog eerlijk is (of soms oneerlijk), een steen des aanstoots, een man om als vriend of vijand te willen hebben. Hij is wèl zo oud dat hij nu gehuldigd kan worden. Voor zijn totale werk: zijn grafiek waarin hij excelleert, maar ook voor zijn schilderijen, mozaieken, affiches etc. Zo'n hommage houdt iets merkwaardigs. Ik kan mij namelijk onmogelijk voorstellen dat zovele bestuursleden uit deze Jacob Marisstichting de behoefte hebben gevoeld hier te huldigen. De royale Van Heel, de aesthetische Boucher, de formele Kamphuis, de anderen. En toch nemen zij als gemeenschap zo'n uitstekende beslissing. Het geheel is inderdaad meer dan de som der delen. Het ‘algemeen’ streefde naar Rozendaal.