Hollands Weekblad. Jaargang 1

[p. 1]

Hollands weekblad tijdschrift voor litteratuur en politiek eerste jaargang · nummer 34 · 6 januari 1960

Ons a-politieke bedrijfsleven

Een van onze werkgeversorganisaties had tot voor kort een zeer actieve secretaris. Hij was een jongeman die meer was dan een nauwgezet uitvoerder van de wensen van zijn bestuur. Hij had eigen ideeën, ideeën die niet direct te maken hadden met de branche van zijn organisatie. Ideeën over de plaats van Nederland in de wereld, vooral over de plaats van Nederland in Europa. Tijdens de onderhandelingen die leidden tot het verdrag van Rome, was hij een van de weinige niet-politici of niet-ambtenaren die vrij duidelijke denkbeelden hadden over de politieke en economische gevolgen die dit verdrag voor Nederland zou kunnen hebben en over de tactiek die Nederland dus tijdens die onderhandelingen moest volgen.

Het komt er niet op aan of die denkbeelden juist of niet juist waren. Wat hier ter zake is, is dat hij dieper had nagedacht over Nederlands Europese politiek dan de meesten, dieper ook dan de meesten diergenen die hetzij uit reactionarisme a priori tegen, hetzij uit dromerij a priori voor ‘Europa’

waren. De door hem bepleite en met kracht voorgestane politiek of tactiek was niet opportunistisch en ook niet emotioneel (al waren de termen waarin hij zijn denkbeelden vastlegde wel eens zwaar emotioneel), maar paste in een bepaald beleid, was onderdeel (als men wil) van een bepaalde visie, een bepaalde strategie.

Zolang zijn denkbeelden tevens pasten in het volmaakt niet-politieke streven van zijn organisatie, liet deze hem rustig zijn gang gaan, beschouwde zij zijn ‘politieke’ activiteit als een nuttig instrument ter bevordering van haar doeleinden. Wanneer hij bijv. anders dan beroepshalve en met andere dan technische argumenten waarschuwde tegen de Europese economische gemeenschap, dan vond zijn organisatie dit best, want ook zij had bezwaren, zij het niet-politieke bezwaren, tegen de E.E.G.: de industriële branche die zij vertegenwoordigde zou het niet altijd even gemakkelijk hebben op de gemeenschappelijke markt. En zo verrichtte haar secretaris nuttig werk, ook nadat het ver-

[p. 2]

drag van Rome eenmaal was aanvaard en nadat ook anderen wakker waren geworden voor de gevaren van dit verdrag.

Maar de belangstellingen van de secretaris strekten zich verder uit dan tot de E.E.G. Zo had hij ook denkbeelden over Nederlands militaire beleid. En nu was hij op een goed ogenblik zo dom om deze denkbeelden neer te leggen in een adres aan de leden van de Tweede Kamer. Uit dit adres bleek een grote kennis van zaken - hij baseerde althans zijn theorieën niet, zoals nog velen onzer politici en ambtenaren doen, op de feiten van 1953/54 - en er bleek ook een originaliteit van denkbeelden uit. Of deze nu allemaal houdbaar waren, doet alweer niet ter zake. Hier was tenminste iemand die zelfstandig had nagedacht.

Het onderwerp van zijn adres had niet in de verste verte iets te maken met het terrein van zijn organisatie. Hij had dit adres ook zuiver en alleen als particulier ingezonden, zonder enige vermelding van zijn beroep. Men zou zeggen dat zijn organisatie, die hem zo rustig zijn gang had laten gaan toen zijn ‘politieke’ activiteit nog wel enig verband had met zijn beroep, die nieuwe activiteit helemaal wel zou kunnen verdragen. Maar nee, zij maakte er bezwaar tegen en het resultaat was, dat hij aftrad als haar secretaris liever dan zich beknot te zien in zijn vrijheid als particulier. Hij is nu zelfs helemaal van het Nederlandse toneel verdwenen, omdat hij een functie in het buitenland heeft aanvaard.

Er zal verschil van mening zijn over de vraag, of dit verlies voor Nederland erg zwaar is. Die vraag is irrelevant. Waar het om gaat, is dat hier een lid van de samenleving - een van de weinigen die een actieve belangstelling hebben getoond voor het wel en wee dezer samenleving, iemand die zijn plicht als burger van een democratie dus heeft verstaan - het onmogelijk gemaakt is om die plicht verder te vervullen. Dit zal iedereen die soortgelijke ambities mocht hebben (en die misschien - wie weet? - schranderder ideeën heeft dan de betreffende jongeman) effectief weerhouden van pogingen

om die ambities te verwezenlijken. Dit is wel de manier om het beleid van Nederland over te laten aan een kringetje van politici en ambtenaren - en er dan later op te schelden.

Het hier beschreven geval zou niet de moeite van het boekstaven waard zijn, ware het niet dat het kenmerkend is voor de angst die het Nederlandse bedrijfsleven heeft voor de ‘politiek’. Slechts wanneer deze het bedrijfsleven zeer direct raakt, zal het zich met de ‘politiek’ gaan bemoeien. Meestal is het dan te laat. Zoals het te laat was, toen het grootste deel van het bedrijfsleven merkte wat de E.E.G. voor Nederland zou gaan betekenen. Alleen die bewuste werkgeversorganisatie had het geluk die bewuste secretaris te hebben die niet bang was voor de ‘politiek’.

Omdat het bedrijfsleven de ‘politiek’ beschouwt als iets dat overgelaten wordt aan een stelletje beroepsmensen, komt het er ook niet toe zich tijdig te organiseren, zelfs zich tijdig te documenteren in voorbereiding op de dingen die komen gaan. Zoals de VVD, die men de partij kan noemen die het meest de werkgeversbelangen vertegenwoordigt, keer op keer aan het kortste eind trekt wanneer het er op aankomt goed gedocumenteerd de PvdA van repliek te dienen - de goede uitzonderingen niet te na gesproken, zijn de PvdA-politici stuk voor stuk beter thuis in de materie die zij te behandelen hebben dan hun VVD-collega's - zo kunnen ook de werkgeversorganisaties als instrumenten van een bepaalde politiek niet op tegen de werknemersorganisaties. Door hun betere organisatie en training, in laatste instantie door hun groter politiek bewustzijn, komen de laatste beter voorbereid ter tafel dan de eerste.

Betekent dit, dat de werkgeversorganisaties zich even nauw moeten gaan verbinden aan een bepaalde politieke partij als de vakbonden doen, dus een even directe partijpolitieke rol moeten gaan spelen? Dat is niet nodig en ook niet wenselijk. Wenselijk is wel, dat zij zich beter organiseren als instrumenten van een bepaald beleid. Daarvoor is in de eerste plaats een bepaald beleid nodig. En dat is pas mogelijk, wanneer de werkgevers afzonderlijk zich even veel voor de politiek gaan interesseren als de vakbondmensen doen.

‘For its own good’, zo schrijft een Amerikaanse industrialist in de laatste aflevering van Harper's Magazine, ‘business ought to stay out of politics.’ Maar, zo gaat hij voort, ‘I favor the widest possible participation in politics on an individual basis.’ In Nederland doen de werkgevers in het algemeen noch

[p. 3]

collectief noch afzonderlijk aan de politiek. Zij interesseren zich er niet eens voor of alleen wanneer hun eigen belangen direct geraakt worden. En wanneer het laatste het geval is, dan wordt hun politieke activiteit er al te gauw een van rancune en re-actie (die soms de indruk kan geven van reactie).

De heer H.H. Wemmers, directeur-voorzitter van de Staatsmijnen, heeft ruim twee jaar geleden in een rede te Rotterdam de vinger op de zwakke plek gelegd. ‘Het zal goed zijn’, zo zei hij, ‘om in de leer te gaan bij de buitenlandse collega's en concurrenten, om na te gaan op welke wijze dezen hun belangen bij de voor hen in aanmerking komende overheidsorganen voorbrengen. Wie weet, hoe slagvaardig, hoe tot in de details organisaties als bijv. de Chambre Syndicale de la Sidérurgie Française of de Deutsche Wirtschaftsvereinigung Eisen- und Stahlindustrie telkens opnieuw tot een positiekeuze geraken ten aanzien van actuele vraagstukken die voor de bij deze organisaties aangesloten bedrijven van belang zijn, beseft hoeveel wij als Nederlandse onderneming nog te leren hebben, alvorens wij onze belangen op even doeltreffende wijze zullen weten voor te brengen als dat in onze partnerlanden in E.E.G.-verband kan geschieden...

‘Passen wij van ondernemerszijde onze organisatie en onze opvattingen en instelling niet aan, dan zal, naar mijn mening, in snel tempo blijken, dat als gevolg van de hechte organisatie van de industrie in onze partnerlanden en de zeer grote politieke invloed die althans van sommige bedrijfstakken in die landen uitgaat, de belangen van de industrie in Duitsland, Frankrijk, Italië, België en Luxemburg wèl en die van het Nederlandse bedrijfsleven niet bij de Europese organen tot hun recht komen.’

De heer Wemmers spreekt van invloed bij de Europese organen. Het Nederlandse bedrijfsleven heeft niet eens veel invloed bij de Nederlandse organen, althans niet in dezelfde mate als de vakbonden, de landbouw of de middenstand. ‘Voor de “politiek” telt de industrie als factor van numerieke betekenis nauwelijks mee, vergeleken althans bij landbouw en middenstand’, schrijft ironischerwijze de directeur van dewerkgeversorganisatie die haar te ‘politieke’ secretaris heeft laten gaan, in het laatste nummer van haar orgaan. (Misschien waren die woorden wel de zwanezang van die secretaris zelf, boven de handtekening van de voorzitter).

Ironisch of niet - die voorzitter heeft gelijk (al is het niet alleen als ‘factor van numerieke betekenis’ dat de industrie voor de ‘politiek’ nauwelijks meetelt). En de heer

[p. 4]

Wemmers heeft ook gelijk. Als het bedrijfsleven zijn organisatie, opvattingen en instelling niet aanpast aan die van de andere landen, dan zal Nederland, dat toch al een zware pijp te roken krijgt in de E.E.G., achteraan komen. Op die a-politieke ‘instelling’ komt het in de allereerste plaats aan. Zolang die in het bedrijfsleven blijft bestaan, zullen de andere pressure groups in den lande, steeds eerder bewust van de draagwijdte van een bepaalde politieke mogelijkheid, steeds eerder hun stellingen betrokken hebben.

Of het resultaat is dat, ten gevolge van het gebrek aan politiek bewustzijn, de beleidsbepaling overgelaten wordt aan diegenen die toevallig wel een politieke hobby hebben, een hobby die echter niet noodzakelijkerwijs strookt met de belangen van het bedrijfsleven. Zo bemerkten de werkgevers te laat, dat bij de voorbesprekingen over de E.E.G. in de Sociaal-economische raad hun belangen vertegenwoordigd waren geweest in een geest die hun niet erg zinde. Het is hun eigen schuld. Dan hadden ze zelf maar meer politiek bewustzijn moeten hebben. Hetzelfde verwijt kan het Rotterdamse bedrijfsleven gemaakt worden, dat, zelf politiek volkomen gedesinteresseerd, een politiek wel geïnteresseerde voorzitter van de Kamer van Koophandel jaar in, jaar uit dingen liet zeggen over onze verhouding tot het Russische blok die in politieke kringen een zekere verwondering wekten.

Wanneer er in werkgeverskringen een even grote belangstelling voor de politiek ontstaat als er altijd in vakbondskringen heeft bestaan, zullen zulke dingen niet meer voorkomen. Want dan zullen vanzelf ook de organisatie, de scholing, de documentatie enz. beter worden. Dat zal Nederlands openbare leven en Nederlands internationale positie ten goede komen. Wie er bezwaar tegen heeft, moet billijkerwijs ook bezwaren hebben tegen de politieke macht die de vakbonden uitmaken.

J.L. Heldring